Co w numerze 167

Motywy kwiatowe Ulubione kwiaty we wzornictwie ludowym

"Nazywam się Maria Kida, jestem z Mściszowa pod Lubaniem na Dolnym Śląsku. Robię tradycyjne kwiaty i pająki. Moja babcia też je robiła, a ja po niej przejęłam to wszystko. Obecnie wykonuję różne kwiaty – róże, irysy, chabry, lilie, storczyki, krokusy, tulipany, bez, hiacynt… Jakie tylko są! Tylko czasu mi brakuje. Mimo to każdy kwiat mogę zrobić".

(Maria Kida)

(Nie)zapomniane obrzędy Słowian

Wbrew pozorom na terenie Polski w dalszym ciągu kultywuje się obrzędy z czasów pogańskich Słowian. W zależności od regionu są one bardziej lub mniej znane, jednak niewątpliwie nadal istnieją w naszej tradycji i pamięci kulturowej. Z czasem większość z nich została zasymilowana przez Kościół, co doprowadziło do osłabienia ich powiązań z okresem przedchrześcijańskim. Niemniej spuścizna odziedziczona po przodkach jest wciąż obecna w życiu Polaków.

fot. z arch. Krucze Gniazdo – Lubelscy Rodzimowiercy: Obchody Nocy Kupały, Żmijowska 2021

Gdy przeszłość spotyka teraźniejszość Linos Tzelos

Ponad dwa i pół tysiąca lat temu Aleksander Wielki ruszył na podbój Indii. Udało mu się na jakiś czas podporządkować zaledwie niewielką część tego kraju. Pamiątką po tym jest niezwykła kultura państwa zwanego Gandharą, gdzie wykutego w kamieniu indyjskiego Buddę można spotkać w towarzystwie greckiego Heraklesa. Macedoński król został zmuszony do rezygnacji z podboju reszty kraju. W naszych czasach marsz dalej na wschód kontynuował inny Macedończyk. Z tą różnicą, że zamiast stalowej broni udał się tam z muzyką.

fot. z arch. aut.

Podróż przez Karpaty Samorodny – warsztaty węgierskie

Właściwie na podstawie tego, co chcę opisać, powinno się zrobić film. Od kilku miesięcy noszę w sobie te dźwięki i atmosferę. Nie umiem tej relacji przelać na papier, zatem to, co niżej, będzie zaledwie skrawkiem należnego przekazu. W październiku 2022 roku Mateusz Etynkowski – małopolski reemigrant z Kanady zafascynowany kulturą góralską, ale i węgierską zorganizował warsztaty muzyczne w Murzasichlu poświęcone węgierskiemu Jobbágytelke w Siedmiogrodzie.

fot. J. Zarzecka

Coś się kończy, coś zaczyna… [folk a sprawa polska]

Pamiętam rok 2008 i pierwszą edycję poznańskiego Ethno Portu. Pamiętam radość , może nawet ekscytację – i jednak niedowierzanie: czy to możliwe, że w Poznaniu odbędzie się taka, TAKA impreza? A okazało się to prawdą. W końcówce czerwca bieżącego roku odbyła się już szesnasta edycja wspomnianego festiwalu. Przy wszystkich narzekaniach (jakie daje się czasami słyszeć) na temat poziomu czy jakości polskiego folku, na temat tego, jakie znaczenie ma albo powinna mieć ta muzyka dla polskiej sceny muzycznej, trzeba umieć docenić wartość takich inicjatyw. Warto przypomnieć sobie, w jakim miejscu byliśmy jeszcze tych kilkanaście lat temu.

Antek spod Boga Ojca i inne chłopaki z przedmieścia Folklor miejski

Królujące na przedmieściach andrusy chętnie nabijały w butelkę różnych panów z miasta, a nierzadko i pretensjonalne panie. Określenie ich jednak jako zwykłych chuliganów byłoby krzywdzące, bo charakteryzowało ich przede wszystkim poczucie honoru, odpowiedzialności za swoją okolicę i świadoma do niej przynależność. Istotne jest, że ich wybryki to nie wandalizm czy rabunek, ale honor i humor.

fot. M. Wielgosz: Zespół Sentymentalny

Kapitał łemkowskiej pamięci Jerzy Starzyński

Jerzy Starzyński to Łemko z Legnicy, historyk, etnograf, badacz kultury łemkowskiej, prezes Stowarzyszenia Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca Kyczera, dyrektor Międzynarodowego Festiwalu Folklorystycznego ,,Świat pod Kyczerą’’. Rozmawiał z nim Sebastian Kacperski.

fot. R. Wyciszkiewicz z arch. Stowarzyszenia Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca Kyczera

Przyjemności Emilia Leśniak

Z pracami tej wybitnej beskidzkiej artystki urodzonej w 1932 roku spotkałem się przez zupełny przypadek, u zarania (a może bardziej odrodzenia) mojej fascynacji sztuką ludową. Działałem wtedy w równym stopniu po omacku, co intuicyjnie. Trafiwszy na urokliwą rzeźbę świętego Józefa, znalazłem w niej wszystko, co wiedziałem i przeczuwałem w temacie sztuki ludowej! Zakupiłem ją, dowierzając swojemu oku – zupełnie nie przeszkadzało mi, że ani sprzedający, ani ja nie znamy nazwiska autora. Cóż! Jako absolwent historii sztuki wiedziałem, że dla Heinricha Wölfflina istniała „Kunstgeschichte ohne Namen”! Wystarczyła mi świetna forma, opierająca się na żywych barwach, wysmakowana kolorystyka i przeczucie, że okalający błękitne oczy rzeźby wianuszek rzęs namalować mogła tylko kobieta! Do Józefa dołączył chwilę później Archanioł Rafał i to umieszczona na rzeźbie sygnatura LE doprowadziła mnie wreszcie do Emilii Leśniak ze Stryszawy!

fot. z arch. aut.

Lektura obowiązkowa Kłopoty ze sztuką ludową

„Rzeczy ludowe, wybrane z wiejskiego inwentarza przez wykształconych zbieraczy i artystów, złożyły się na reprezentację, która na kolejnym etapie konstruowania »ludu« stała się pożądaną normą wiejskiej rzeczywistości, weryfikowaną przez samych ludoznawców, czyli jej twórców”, czytamy w – wydanej przez Fundację Terytoria Książki – publikacji Ewy Klekot Kłopoty ze sztuką ludową. Gust, ideologie, nowoczesność. Pozycja ta poświęcona jest, zgodnie z tytułem, sztuce ludowej, jednak ogólnie zawarte tu idee są ważne dla wszystkich zajmujących się kulturą tradycyjną

Badając folklor i historie minione

W dniach 16–21 maja 2023 roku studenci zrzeszeni w Studenckim Kole Naukowym Etnolingwistów UMCS, Studenckim Kole Naukowym Kultury i Sztuki UMCS oraz studenci etnomuzykologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego uczestniczyli w badaniach terenowych zorganizowanych przez Muzeum – Zespół Synagogalny we Włodawie. Kolejne już działania prowadzone we włodawskich gminach były elementem realizacji projektu „Poleski Wóz Tradycji” finansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Kultura ludowa i tradycja”. Dzięki połączeniu trzech grup specjalnościowych badania mogły być prowadzone wielopłaszczyznowo, koncentrując się zarówno na języku, muzyce, jak i szeroko rozumianej kulturze. Materiały zebrane podczas wyjazdu zostaną przekazane do archiwum Pracowni Etnolingwistycznej UMCS im. prof. dr. hab. Jerzego Bartmińskiego, a także wykorzystane w badaniach prowadzonych przez Muzeum we Włodawie.

fot. M. Pisarska

Siła wariantu Siew symfonicznie

W bieżącym roku pojawiła się na polskim rynku płyta, która nie miała precedensu. Zespół Kosy, w którego skład wchodzą Aleksandra Gronowska, Kasia Pakosa, Anastazja Sosnowska oraz Kasia Szatela-Pękosz, wydał album „Siew symfonicznie” nagrany z Orkiestrą Symfoniczną Filharmonii Sudeckiej pod batutą Agnieszki Franków-Żelazny. Sama idea ma kilkudziesięcioletnią tradycję, natomiast w Polsce dotychczas niewielu artystów zdecydowało się na tego rodzaju kooperację. A na rynku muzyki folkowej zdarzyło się to po raz pierwszy.

Nowości książkowe

Damian Gocół, Historia mówiona: geneza, rozwój, koncepcje; Hubert Ossadnik, Między Osławą a Jasiołką; Grzegorz Józefczuk, Jeżeli molfar jest po jego stronie. Felietony z „Pisma Folkowego”