Artykuły autora: Łukasz Ciemiński

Bezgłowi święci Kult rzezimieszków

№ 166 (3 2023) Autor: Łukasz Ciemiński Dział: Święci Pańscy

W chrześcijańskim panteonie wielu jest świętych, którzy stracili głowę w przenośni – dla Królestwa Niebieskiego, ale i dosłownie, gdy kładli swe głowy pod topory i miecze za cenę ustrzeżonej wiary. Uświęcony tradycją kult świętego Jana Chrzciciela, Barbary czy Dionizego ma się dobrze w rozlicznych miejscach im poświęconych. Nikt tej kanonizowanej świętości nie kwestionuje, jawią się oni jako zwierciadła wiary i skuteczni przyczyńcy w rozlicznych ludzkich tarapatach. Choć karty Złotej Legendy zapełniają postaci bohaterskich męczenników, niezłomnych dziewic i zadziwiających cudotwórców, znajdzie się pomiędzy nimi i miejsce dla rzezimieszków!

fot. „Anime dei Corpi Decollati”, sycylijski obraz na szkle, 2. poł. XIX wieku. Źródło: Collezione Cardaci, Palermo

Widok zza bliska. Inne obrazy Zagłady

№ 166 (3 2023) Autor: Łukasz Ciemiński Dział: Galeria EtnoArtu

W dniach 1 grudnia 2018 – 31 marca 2019 w krakowskim Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli prezentowana była wystawa „Widok zza bliska. Inne obrazy Zagłady”. Była ekspozycyjnym owocem szerszego projektu badawczego Awkward Objects of Genocide: The Holocaust and Vernacular Arts in and beyond Polish Ethnographic Museums. Zespół składał się z doświadczonych badaczy, jak: Erica Lehrer (Concordia University, Montreal) – znana z wcześniejszej wystawy w krakowskim Muzeum „Na szczęście to Żyd”, Roma Sendyka (kierująca projektem, Uniwersytet Jagielloński), Wojciech Wilczyk (fotograf),
Magdalena Zych (Muzeum Etnograficzne w Krakowie).

Sycylijscy Pincisanti

№ 164-165 (1-2 2023) Autor: Łukasz Ciemiński Dział: Galeria EtnoArtu

Banałem byłoby stwierdzenie, że nic tak nie kształci jak podróże! Ale skoro wymaga tego prawda, to trzeba otrzeć się o banał i przyznać należne miejsce w naszym życiu ekskursjom, które poszerzają horyzonty i stają się inspiracją do kolejnych, dalszych poszukiwań. Dzięki nim owa podróż ma szansę nigdy się nie zakończyć, nawet jeśli walizki zostały rozpakowane, korzenie zapuszczone – choćby na chwilę, a suweniry przypominają o wyprawie na szczęśliwą wyspę.

Fot. Zaśnięcie NMP, II poł. XIX wieku, Kolekcja Marii Giuffrè i Melo Minnella, Palermo

Ludowe artefakty Ulubione ludowe przedmioty

№ 162 (5 2022) Autor: Magda Stefańska, Autor: Łukasz Ciemiński, Autor: Małgorzata Wielgosz, Autor: Katarzyna Kraczoń, Autor: Małgorzata Sulisz Dział: Sonda

W moim domu „ludowe” było synonimem słowa „tatowe”. Dorastałam otoczona przedmiotami z pochodzącymi z badań terenowych i spotkań mojego Taty z twórcami ludowymi. Z meblościanki w salonie patrzyło na mnie pięciu glinianych Frasobliwych, drewniany koń i dzięcioł. Na kredensie biblioteczki stały dwie lampy naftowe. W kuchni wisiały niezliczone ręcznie robione łyżki, a na krzesło w sypialni zarzucony był tkany ręcznik.

(Magda Stefańska)

Dialog z tradycją Łukasz Ciemiński

№ 161 (4 2022) Autor: Łukasz Ciemiński, Autor: Damian Gocół, Autor: Julia Małyska Dział: Rozmowa

Łukasz Ciemiński jest historykiem sztuki i etnografem, prowadzi Dział Etnografii w Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu. Zajmuje się tematyką sztuki ludowej, plastyki nieprofesjonalnej i cudownych wizerunków. Jest kuratorem wystaw i twórcą warsztatów poświęconych różnym formom pobożności ludowej. Publikuje m.in. w „Twórczości Ludowej”, „Piśmie Folkowym” i na portalu KulturaLudowa.pl. O sztuce ludowej i kulcie świętych rozmawiał z nim Damian Gocół.

Franciszkanka Lucyna Kozłowska

№ 161 (4 2022) Autor: Łukasz Ciemiński Dział: Galeria EtnoArtu

Artystyczne działania Lucyny Kozłowskiej kojarzą się współczesnym odbiorcom sztuki inspirowanej szeroko rozumianą plastyką ludową z wycinankami. Myśląc obrazami, widzimy ją skupioną nad kolejną pracą, w której brzmią nuty świętokrzyskiego folkloru i tradycji. Czasem rozczapierzają szpony jak wiedźmy z Łysej Góry, innym razem poetycko wznoszą ręce ku niebu, by wyśpiewać Franciszkową Pieśń Słoneczną. Na rozmaitych kiermaszach i jarmarkach, na których twórcy ludowi prezentują i sprzedają swoje prace, spotkać możemy ją wśród wycinanek, których obfitość potrafi przyprawić o prawdziwy zawrót głowy!

Biel się nie smuci Ostap Łoziński in memoriam

№ 158-159 (1-2 2022) Autor: Łukasz Ciemiński Dział: Galeria EtnoArtu To jest pełna wersja artykułu!

Nie powinno być o bieli, skoro trudno jej wyrazić smutek w równym stopniu, co radość. Biel się bieli jedynie – w zapatrzeniu mroźnych poranków – dźwięcznych jak cisza rozstań. Będzie jednak o bieli, bo białe były zastygłe twarze świętych zerkających na nas ze szkieł pokuckich ikon, które tworzył Ostap. Będzie i o czerwieni, bo „czerwonymi obrazami” nazywali Huculi te „wyrwy” w wiejskich chatach, przez które można było dostrzec ogień nieba. Dziś nad Ukrainą niebo znów w płomieniach, a święci niezmiennie - zastygli i niemi – i trudno tylko powiedzieć, czy oniemiali bezradnością, czy przerażeni okrucieństwem toczącej się wojny.

Wspomnienia (nie)oczywiste Jerzy Bartmiński

№ 158-159 (1-2 2022) Autor: Joanna Szadura, Autor: Łukasz Ciemiński Dział: Wspomnienie To jest pełna wersja artykułu!

W poniedziałek 7 lutego 2022 roku zmarł prof. dr hab. Jerzy Bartmiński – wybitny językoznawca, etnolingwista, slawista, folklorysta. W badaniach podejmował m.in. problematykę semantyki, aksjologii, stylistyki czy tekstologii. Pan Profesor był nieocenionym Przyjacielem i Dobrym Duchem licznych inicjatyw związanych z folkiem i tradycją, jak „Pismo Folkowe”, Mikołajki Folkowe czy Orkiestra św. Mikołaja. Ruch folkowy zawdzięcza Mu stałe wsparcie naukowe, motywację do działań promujących folklor tradycyjny wśród młodego pokolenia oraz wynoszenie folku na grunt naukowego dyskursu.

fot. P. Szura

Widzący spod Lublina Tadeusz Adamski

№ 155 (4 2021) Autor: Łukasz Ciemiński Dział: Galeria EtnoArtu To jest pełna wersja artykułu!

Takie są rzeźby Tadeusza Adamskiego, wewnętrznie skupione i patrzące z niepokojem w dal, ale żadnej tu nerwowości, po prostu obawa i troska, że być może po raz ostatni widzi się świat, który na oczach twórcy począł się zmieniać i odchodzić w zapomnienie.

Fot. Ł. Ciemiński

Pogranicznik Marek „Prus” Głowacki

№ 154 (3 2021) Autor: Łukasz Ciemiński Dział: Galeria EtnoArtu To jest pełna wersja artykułu!

Tej opowieści o człowieku i jego sztuce nie da się rozgraniczyć na biografię i opis twórczości. Należy ją zacząć jednak od samego początku. Na początku było słowo, wcześniej zaś duch sprawczy. Kazimierz Głowacki – polski historyk sztuki, spiritus movens i mądra inspiracja, stryj Marka „Prusa” Głowackiego, który „pogranicznikiem” nazwał bohatera tej odsłony Galerii EtnoArtu.

fot. K. Augustyniak

Osobny z Nikiszowca Erwin Sówka in memoriam

№ 152-153 (1-2 2021) Autor: Łukasz Ciemiński Dział: Wspomnienie To jest pełna wersja artykułu!

21 stycznia 2021 roku zmarł Erwin Sówka, ostatni przedstawiciel Grupy Janowskiej i artysta, którego biogram figuruje w Światowej Encyklopedii Sztuki Naiwnej. Trudno myśleć i mówić o nim jako o artyście naiwnym czy prymitywiście. Najbardziej odpowiednia wydaje mi się forma – intuicyjny, nie tylko jako ten, który bez formacji artystycznej poszukiwał najlepszych dla siebie form wyrazu, ale także jako ten, który przeczuwając więcej, dzielił się odkrytymi (czasem objawionymi) ideami z odbiorcami jego sztuki.

Fot. Erwin Sówka, „Iluzja dnia”, 2008, płótno, farba olejna, Muzeum Śląskie w Katowicach – MŚK/PLN/531

Królewscy święci Grzegorz Król

№ 151 (6 2020) Autor: Łukasz Ciemiński Dział: Galeria EtnoArtu To jest pełna wersja artykułu!

Nie pojmie specyfiki polskiej kultury ludowej ani fenomenu katolickiej duchowości ten, kto daleki będzie od zrozumienia kultu świętych. Świętych, którzy zamieszkiwali wiejskie chałupy, zasiedlali podwórka, a nawet wędrowali polnymi drogami, zapisując tym bytowaniem wśród mieszkańców wsi karty ludowej „złotej legendy”. Mają kanoniczne opowieści biblijne swój odpowiednik w „biblii ludowej”, mają i święci własne oblicze w ludowych narracjach. Ale własne oblicze mają przede wszystkim w sztuce ludowej!

fot. Ł. Ciemiński

Złożone światy Dionizego Purty

№ 150 (5 2020) Autor: Łukasz Ciemiński Dział: Galeria EtnoArtu To jest pełna wersja artykułu!

Złożone światy, złożona sztuka – dosłownie i w przenośni. Konstruowane z odpadów rzeczywistości, które stają się pod ręką Dionizego Purty scalonymi okruchami wyobraźni, ziarnami fantazji – ptaki-dziwaki, anioły, święci to przecież wciąż rzeźby, choć tak zjawiskowo wymykające się myśleniu o klasycznej formie rzeźbiarskiej i kanonom ludowości w sztuce. Blisko oglądowi Dionizego Purty do wrażliwości Heródka. To samo postrzeganie materii, która nigdy nie jest zbędna, nieprzydatna, nigdy nie jest śmieciem. Stolarski odpad może przerodzić się w anielskie skrzydła, a drewniane kołki rozbłysnąć glorią wokół głowy Madonny. Wszystko to artysta czyni w sposób na tyle autentyczny, że wart najwyższego uznania. Nie tylko przyznanego w 2014 roku stypendium twórczego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ale i otrzymanej w 2020 roku Nagrody im. Oskara Kolberga „Za zasługi dla kultury ludowej”.

Fot. Ł. Ciemiński

Niepewność kreacji Edmund Nowakowski

№ 149 (4 2020) Autor: Łukasz Ciemiński Dział: Galeria EtnoArtu To jest pełna wersja artykułu!

Szczupły, sprawiający wrażenie zrezygnowanego człowiek z ogromną nieśmiałością wystawiający swoje prace przy okazji rozmaitych kiermaszów sztuki ludowej. Przybysz z antypodów oficjalnie uznanego i wielbionego nurtu sztuki, który wielu jednogłośnie okrzyknęło mianem ludowej. Ludowej w obiegowym rozumieniu – barwnej, hałaśliwej, ale tak mało refleksyjnej, w nieskończoność powielającej jeden sprawdzony wzorzec. Niby ludowych, bo przecież nieznośnie kwieconych malwami, które wyjąc czerwienią i wytrzeszczonym spojrzeniem fizjonomii rzeźbionych świątków, domagają się naszej uwagi. Zawstydzony, bo tak różny, odmienny, stonowany i cichy.

fot. z arch. autora: Edmund Nowakowski i Łukasz Ciemiński

Porywający czar par Jadwiga Matusiak

№ 148 (3 2020) Autor: Łukasz Ciemiński Dział: Galeria EtnoArtu To jest pełna wersja artykułu!

W niewielkiej miejscowości Witonia, położonej nieopodal brzemiennej historią Łęczycy, mieszka wpisująca się w kanon współczesnej plastyki nieprofesjonalnej artystka. Mowa tu o Jadwidze Matusiak, córce cenionej rzeźbiarki ludowej Filomeny Robakowskiej. To właśnie osoba i twórczość matki stała się dla Matusiak inspiracją do podjęcia wielkiej przygody z rzeźbą, którą śmiało, także w erze postludowej, możemy określić mianem ludowej. I na to miano, zarówno pod względem formy, artystycznych filiacji, jak i światopoglądu, artystka w pełni zasługuje.