Artykuły z działu: Z teorii

Żydowskie pieczywo obrzędowe

Pewne rodzaje pieczywa są zaliczane do plastyki obrzędowej stanowiącej jedną z gałęzi sztuki ludowej. Cechuje je posiadanie znaczenia symbolicznego oraz wygląd wykazujący cechy artystyczne. Najlepiej znanymi przykładami są wypieki weselne, tj. kołacze i korowaje. Tematem niniejszego tekstu jest natomiast głównie pieczywo obrzędowe pochodzące z kultury żydowskiej, występujące na terenach Polski. Zostaje ono zestawione z wypiekami, jakie występowały u chrześcijańskich sąsiadów, aby pokazać różnice i podobieństwa pomiędzy tymi dziełami sztuki obrzędowej i kulinarnej zarazem.

fot. M. Kowalik z archiwum prac autora: Reszyt wykonany w całości z ciasta drożdżowego z zachowaniem jednolitej kolorystyki wynikającej z właściwości samego ciasta

Polska pieśń żeglarska w obiegu współczesnym Szanty

Współcześnie termin szanta kojarzy się z każdą piosenką o tematyce morskiej. Pierwotnie jednak nazywano tak marynarskie zespołowe pieśni pracy. Wyznaczały one rytm, w którym załoga żaglowca mogła synchronicznie używać swojej siły, np. podczas podnoszenia kilkutonowej kotwicy. Wspólna, równomierna praca grupy żeglarzy wymagająca ogromnego wysiłku nie byłaby możliwa, gdyby nie pojawienie się szanty.

fot. T. Goliński: Dominika Żukowska, Andrzej Korycki i Marek Szurawski, Kubryk 2009

Ludowe tradycje współczesnego miasta (1) Folklor miejski

W artykule postawiono pytanie o zasadność badania współczesnego folkloru miejskiego przez naukowców-folklorystów. Zostały przeanalizowane przyczyny jego powstania i rozwoju, specyficzne cechy i zasadnicze różnice w stosunku do wcześniejszej tradycji ludowej.

Prześledzono rozwój głównych gatunków współczesnego folkloru miejskiego: czastuszki, romansu miejskiego, pieśni, kupletu, w których strukturze wyróżniają się cechy folkloru „archaicznego” i „klasycznego”. W tekście autor opiera się na pracach krajowych naukowców poświęconych kulturze rosyjskiego miasta i analizuje doświadczenie badania współczesnej kultury miejskiej.

Taniec hucułka w interpretacjach skrzypków trzech pokoleń (2) Muzyka huculska

Pierwszą część artykułu („Pismo Folkowe” 2021, nr 157) poświęcono rozważaniom na temat estetyczno-stylistycznej interpretacji hucułki przez skrzypków starszego pokolenia w tradycji kosmacko-brusturskiej (pierwsza połowa – trzecia ćwierć XX wieku), a także identyfikacji czynników zewnętrznych i wewnętrznych, które skłoniły ich do przemyślenia idiomów dotyczących tempa i stylistyki. Druga część jest poświęcona wykonawstwu tego tańca przez czołowych skrzypków średniej (połowa XX – początek XXI wieku) i młodszej (od ostatniej ćwierci XX wieku) generacji. Celem jest zidentyfikowanie jego nowych cech artystycznych i ustalenie, czy uległ on ewolucji lub deformacji.

„Śliczniuchno dzwonią wojciechowskie dzwony” – o muzyce i tradycjach w Wojciechowie Muzyka Wojciechowa

Ta niewielka miejscowość położona w dolinie rzeki Bystrej wielu może kojarzyć się z istniejącym tu muzeum kowalstwa, co istotne ‒ jedynym w Polsce, a także z corocznymi letnimi warsztatami sztuki kowalskiej. Głównym symbolem Wojciechowa, obok ponad stuletniej kuźni, jest również zabytkowa, XVI-wieczna wieża, zwyczajowo określana „wieżą ariańską”, oraz drewniany, wybudowany w 1725 roku kościół pod wezwaniem św. Teodora.

Kobiety z bukietami na święto Matki Boskiej Zielnej (15 sierpnia), Wojciechów, lata 50. XX wwieku - fot. z archiwum rodzinnego A. Habzy

Formy dźwiękowe w ruchu wirtualnym Muzyka tradycyjna i folkowa a pandemia (2)

Zainicjowane w Polsce działania wirtualne związane z muzyką tradycyjną, o których pisałam w poprzednim numerze, nie odnosiły się wyłącznie do muzyki celtyckiej. Wydaje się, że pierwszy koncert online przeprowadzono już 13 marca 2020 roku. Taką formę przybrało wystąpienie gwiazdy world music – Debashisha Bhattacharyi, multiinstrumentalisty grającego m.in. na skonstruowanym przez siebie chordofonie pushpa veena. Indyjski muzyk zagrał z towarzyszącymi mu polskimi instrumentalistami: Hubertem Zemlerem na perkusji oraz Wojciechem Traczykiem na kontrabasie. Koncert odbył się w radiowym Studiu S4 imienia Agnieszki Osieckiej, lecz nie było w nim ani jednego słuchacza (nie licząc niezbędnej obsługi technicznej). Co innego przed ekranami komputerów. Oglądanie Debashisha – zapowiadającego kolejne utwory do pustej sali, a później dziękującego po zagranym numerze – było dość osobliwym doświadczeniem.

Fot. „Oberki dla Czesława Pańczaka”, źródło: www.youtube.com/watch?v=kc7GBJDvJ9Q

Odtworzone instrumenty. Moja historia Fidele kolanowe

Zainteresowanie świata folkowego chordofonami, w szczególności fidelami kolanowymi zawdzięczamy dziś postaci wybitnej instrumentalistki, badaczki i animatorki życia muzycznego, Marii Pomianowskiej. Wielokrotnie dzieliła się na łamach „Pisma Folkowego” swoimi muzycznymi i podróżniczymi pasjami, ma na swoim koncie publikacje książkowe, jak choćby współautorstwo tomu 4 serii „Teka Lubelska”, opisującego zmagania rekonstrukcyjne. Tym razem będzie to osobista opowieść o wieloletnich poszukiwaniach instrumentów, brzmień, techniki wykonawczej i edukacji. O drodze od eksponatów po instrumenty – ikony współczesnej polskiej sceny folkowej.

Fot. A. Łojko: Maria Pomianowska z fidelą płocką

Z szaconkiem! Rzecz o folklorze warszawskim

Myli się ten, kto uważa, że Warszawa nie ma własnego folkloru. Ma i to piękny, tyle że nieco już zapomniany. Stolica ma swoją gwarę, pieśni i strój ludowy, o których pisał Oskar Kolberg, oraz muzykę, której po dziś dzień można posłuchać w gwarnym i tłocznym centrum miasta. Jestem dumną warszawianką urodzoną na Woli, wychowaną na Czerniakowie – według Stanisława Grzesiuka w najbardziej muzykalnej dzielnicy – i mieszkającą w Wilanowie. Kocham moje rodzinne miasto i staram się tą miłością zarazić wszystkich, którzy chcą poznać jego historię i lokalną kulturę.

fot. K. Dzierzbicka: Kataryniarz na Starym Mieście

Powojenne inscenizacje „Harnasiów” w Warszawie (2) „Harnasie” Karola Szymanowskiego

Na scenie Teatru Wielkiego w Warszawie „Harnasie” Karola Szymanowskiego gościły pięciokrotnie w latach: 1951, 1966, 1982, 1977 i 2006. Po raz ostatni balet został zaprezentowany 24 listopada 2007 roku. Ze względu na krótki czas trwania „Harnasie” najczęściej były wystawiane z innymi dziełami Karola Szymanowskiego lub kompozytorów, których muzyka związana była z Podhalem – Mieczysława Karłowicza i Wojciecha Kilara. W niniejszym artykule podjęłam próbę opisania powojennych wystawień „Harnasiów” w Teatrze Wielkim w Warszawie. Zrobiłam to na podstawie recenzji, wspomnień i wywiadów z artystami, a także zdjęć i programów ze spektakli oraz zachowanych fragmentów Polskiej Kroniki Filmowej, znajdujących się w repozytorium Filmoteki Narodowej.
Tekst jest kontynuacją artykułu zamieszczonego w poprzednim numerze „Pisma Folkowego” (2019, nr 144, s. 11–15).

Fot. E. Hartwig ze zbiorów Archiwum Państwowego w Warszawie: Fotografia z baletu „Harnasie” Karola Szymanowskiego, inscenizacja i choreografia: Stanisław Miszczyk, premiera 23 listopada 1966, Teatr Wielki w Warszawie; na zdjęciu: scena zbiorowa