Co w numerze 158-159

Moje Kresy Jaki jest współczesny obraz Kresów?

158-159 (1-2 2022) Autor: Zofia Sawaniewska-Mochowa, Autor: Anna Szpura, Autor: Ewa Grochowska, Autor: Anastasiya Niakrasava Dział: Sonda To jest pełna wersja artykułu!

Zacznę od refleksji, którą wywołała skierowana do mnie sonda „Pisma Folkowego”, a mianowicie, czy w moim domu rodzinnym, już po przesiedleniu, używana była w komunikacji międzypokoleniowej nazwa Kresy. Otóż nie i nie był to jakiś akt świadomej amnezji, wyparcia, ucieczki przed pamięcią bolesnej przeszłości. Taki fakt onomastyczny nie był konieczny, bo wystarczyło powiedzieć u nas na Wileńszczyźniew naszym zaściankuw naszej parafii w Mejszagole. Drobiazgowemu wspominaniu ludzi i miejsc nie było zresztą końca, a w mojej dziecięcej wyobraźni rosło przeświadczenie, że ten skrawek ziemi na Litwie, to małe gospodarstwo i jego otoczenie, wspólnota sąsiedzka, słowem ta „mała ojczyzna” zagubiona wśród lasów, to jest ten centralny punkt odniesienia, do którego będę później powracać, ilekroć postawię sobie pytania natury tożsamościowej: skąd jestem i kim jestem.

(Zofia Sawaniewska-Mochowa)

Między przemocą i wolnoscią Kacper Pobłocki

158-159 (1-2 2022) Autor: Damian Gocół, Autor: Kacper Pobłocki, Autor: Anna Pasińska Dział: Rozmowa To jest pełna wersja artykułu!

Dr hab. Kacper Pobłocki jest adiunktem w Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Społecznych EUROREG (Uniwersytet Warszawski), antropologiem społecznym, absolwentem Uniwersytetu Środkowoeuropejskiego w Budapeszcie oraz University College w Utrechcie, stypendystą Uniwersytetu Miejskiego w Nowym Jorku. Jest autorem m.in. książek Chamstwo (2021) i Kapitalizm. Historia krótkiego trwania (2017). O historii ludowej, antropologii społecznej i rekonstruowaniu doświadczenia ludu rozmawiali z nim Joanna Szadura i Damian Gocół.

Taniec hucułka w interpretacjach skrzypków trzech pokoleń (2) Muzyka huculska

158-159 (1-2 2022) Autor: Jarema Pawliw Dział: Z teorii To jest pełna wersja artykułu!

Pierwszą część artykułu („Pismo Folkowe” 2021, nr 157) poświęcono rozważaniom na temat estetyczno-stylistycznej interpretacji hucułki przez skrzypków starszego pokolenia w tradycji kosmacko-brusturskiej (pierwsza połowa trzecia ćwierć XX wieku), a także identyfikacji czynników zewnętrznych i wewnętrznych, które skłoniły ich do przemyślenia idiomów dotyczących tempa i stylistyki. Druga część jest poświęcona wykonawstwu tego tańca przez czołowych skrzypków średniej (połowa XX początek XXI wieku) i młodszej (od ostatniej ćwierci XX wieku) generacji. Celem jest zidentyfikowanie jego nowych cech artystycznych i ustalenie, czy uległ on ewolucji lub deformacji.

Historyczne śluby w parafii Slepo Zwyczaje ślubne

158-159 (1-2 2022) Autor: Justyna Michniuk Dział: Z tradycji To jest pełna wersja artykułu!

Dom Serbołużycki w Chociebużu (niem. Wendisches Haus, Cottbus; dolnołuż. Serbski dom) gościł w latach 2020–2021 niecodzienną wystawę dotyczącą ślubów w parafii Slepo (niem. Schleife). Prezentowane fotografie zostały wykonane od roku 1902 aż do 1954, kiedy to odbył się ostatni tradycyjny ślub w tym regionie.

fot. J. Michniuk: Wolfgang Kotissek i jego uczennica Greta na otwarciu wystawy

Kobra w Budapeszcie, free jazz i Żydzi Żydowski Budapeszt

158-159 (1-2 2022) Autor: Martyna van Nieuwland Dział: Z tradycji To jest pełna wersja artykułu!

Na Wegrzech, w Budapeszcie i poza nim (nawet w rejonach jeziora Balaton z pozostałościami synagog) pamięć o żydowskiej przeszłości jest wciąż silna. W stolicy jednak kultura żydowska ma nie tylko charakter archiwizacji tradycji, ale jest żywa, praktykowana, a przy tym bardzo zróżnicowana ze względu na stopień zaangażowania religijnego.

fot. M. van Nieuwland

Połączyła nas muzyka SEKUNDa

158-159 (1-2 2022) Autor: Małgorzata Adamczyk, Autor: Julia Pietras, Autor: Wiola Jakubiec, Autor: Dorota Błaszczyńska-Mogilska Dział: Wykonawcy To jest pełna wersja artykułu!

Wiola Jakubiec i Dorota Błaszczyńska-Mogilska to pochodzące z Małopolski studentki Uniwersytetu Muzycznego im. Fryderyka Chopina, tworzące duet SEKUNDa. W 2021 roku zwyciężyły w konkursie „Scena Otwarta”. W czasie festiwalu Ritmo Budapest (9 kwietnia 2022 roku) o muzycznej intuicji, inspiracjach i planach rozmawiały z nimi Małgorzata Adamczyk i Julia Pietras.

fot. J. Jeżak

Oj u poli oziereczko Maria Baliszewska

158-159 (1-2 2022) Autor: Maria Baliszewska Dział: Felieton To jest pełna wersja artykułu!

Ukraina zawsze jawiła mi się jako kraina zaczarowana, piękna przyrodą, opowieściami, pieśniami, obecna w literaturze, którą czytywałam, w poezji. Najbardziej obecna była w opowieściach mojego Ojca urodzonego w Husiatynie, mieszkającego po trochu w Stanisławowie (dziś Iwanofrankiwsk), Czortkowie (Czortkiw) i Lwowie, gdzie skończył studia prawnicze.

Krwiobieg [folk a sprawa polska]

158-159 (1-2 2022) Autor: Tomasz Janas Dział: Felieton To jest pełna wersja artykułu!

Blisko trzy lata temu, w czwartek 4 lipca 2019 roku – w czasach, kiedy jeszcze większego wrażenia nie robiło na nas słowo pandemia – w krakowskim Muzeum Inżynierii Miejskiej o godzinie 19 na festiwalu EtnoKraków/Rozstaje wystąpił zespół Virtualnaja Derevnia, który miał też anglojęzyczną nazwę The Virtual Village Ensemble.

Był to koncert bardzo udany, na którym artyści, a jednocześnie przed laty studenci etnomuzykologii, przypominali (sobie i publiczności) swoje dawne już, bo sprzed ponad ćwierć wieku, fascynacje kulturą ludową. Z naukowej pasji i wypraw badawczych zrodziła się wówczas chęć i potrzeba, by samemu muzykować, przenosząc w świat artystyczny (również w świat zdarzeń scenicznych dla miejskiej publiczności) swój absolutny zachwyt, swoje dojmujące doświadczenie wynikające z obcowania z oryginalną wiejską kulturą.

Tak mało o nim wiedziałem Grzegorz Józefczuk

158-159 (1-2 2022) Autor: Grzegorz Józefczuk Dział: Felieton To jest pełna wersja artykułu!

Uwiodła mnie kiedyś urokliwa piosenka ukraińska „Hucułka Ksenia”. Zacząłem zbierać różne jej wykonania, wsłuchiwać się w interpretacje, domyślać się powodów takich czy innych aranżacji, domniemywać, czy wykonawców bardziej interesowała sama muzyka, czy tekst, a szczególnie jego warstwa erotyczna. Na połoninie Hucuł gra na trąbicie melodię o miłości… Oczywiście, szukałem informacji o rodowodzie „Hucułki Kseni” – i tu czekało mnie rozczarowanie. Są dwie wersje, każda podaje inną osobę jako autora tej stylizowanej piosenki i odmienne, rozliczne okoliczności jej powstania (przywoływane są nawet kobiety, którym miałaby być dedykowana). Jednakże nie mogłem oprzeć się wrażeniu, iż niektóre z tych informacji wpisują się wzorowo w strategię stylu „jedna pani drugiej pani…”.

Podróze kulinarne po Polsce Kuchnia

158-159 (1-2 2022) Autor: Maciek Froński Dział: Folk i okolice To jest pełna wersja artykułu!

Z powodu epidemii koronawirusa ubiegłoroczny sezon podróży kulinarnych rozpoczęliśmy z żoną i córką dopiero pod koniec maja, ale za to z przytupem – idąc śladami młodopolskich poetów i malarzy, udaliśmy się pod Tatry, gdzie znaleźliśmy miłą gościnę i dobre wyżywienie w pensjonacie Willa Maria w Kościelisku na Groniu. Dla mojej jedenastoletniej córki Ali była to pierwsza wizyta w najwyższych polskich górach i chyba udana, bo zwieńczona wyjazdem na Kasprowy Wierch oraz spotkaniem oko w oko z niedźwiedziem w Dolinie Kościeliskiej na podejściu do Smreczyńskiego Stawu (które to podejście w zaistniałej sytuacji sobie odpuściliśmy). To, że żywiliśmy się w pensjonacie, nie znaczy, iż nie korzystaliśmy z przybytków gastronomii publicznej. Pierwszego dnia jedliśmy w Tunelu na Krupówkach, a czwartego, po zjeździe z Kasprowego, w Burniawie na Bystrem. Restauracja Tunel to lokal o dość surowym wystroju, a kiszkowaty ogródek, od którego, jak sądzę, pochodzi nazwa, przywodzi na myśl prowizoryczne budy z jedzeniem stawiane naprędce w pobliżu stoków narciarskich. Mimo to jedzenie serwują tam wyśmienite. Wziąłem krem z warzyw z pestkami dyni i mascarpone (12 zł), a do tego eskalopki z kurczaka ze speckiem w sosie śmietanowo-cytrynowym z gnocchi i sałatką z pomidorkami cherry (36 zł), dzięki czemu dwa razy poczułem niebo w gębie. Dziewczyny zamówiły przyzwoity rosół (10 zł), pizzę i też eskalopki, które również bardzo sobie chwaliły.

fot. M. Froński Dolina Kościeliska

Maszoperie kaszubskie Jadwiga Kucharska

158-159 (1-2 2022) Autor: Agata Kusto Dział: Portrety etnografów To jest pełna wersja artykułu!

Jak wygląda portret etnografa? Zwykle siedzi za biurkiem z piętrzącymi się książkami. Czasem regały pełne literatury okalają jego postać, co przywołuje na myśl wideorozmowę w trybie zdalnym, bo dobrze wyglądająca biblioteczka lepsza jest niż ścianka! Jeden kadr nie pokaże pracy w terenie, organizacji mnóstwa wydarzeń, realizacji szeregu podejmowanych zadań, które dawniej i dziś wykonują badacze kultury ludowej. W nowym cyklu „Pisma Folkowego” chcemy przedstawić wybrane postaci ludoznawców, etnografów, etnologów i etnomuzykologów. Pokażemy, czym się zajmowali i jak realizowali swoje pasje.

Kresowe mitologie Ewolucja pojęcia

158-159 (1-2 2022) Autor: Damian Gocół Dział: Folklor Kresów To jest pełna wersja artykułu!

Kresy to w kulturze polskiej pojęcie zmitologizowane, wiązane z dyskursem wspomnieniowym i sentymentalnymi powrotami do kraju dzieciństwa. Jakie są jego korzenie?

 

Wieś kresowa w grafice: miejscowość nieokreślona, karta, ante 1935 Biblioteka Narodowa / Polona

Miejsce w sercu Lwowskie wspomnienia

158-159 (1-2 2022) Autor: Adela Budzińska, Autor: Andrzej Michałowski, Autor: Karolina Dudek, Autor: Czesława Borowik, Autor: Damian Gocół Dział: Folklor Kresów To jest pełna wersja artykułu!

W czasie opłatkowego spotkania lubelskiego oddziału Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich w roku 2011 red. Czesława Borowik zarejestrowała rozmowy jego uczestników. Andrzej Michałowski wprowadza nas w środowisko lubelskich lwowian. To zapis żywej pamięci o tym mieście – jego mieszkańcach, języku oraz miejskim folklorze. To także powrót do miejsc znanych z dzieciństwa, opowieść o sentymentalnych powrotach i towarzyszących im wzruszeniach.

 

Lwowski Narodowy Akademicki Teatr Opery i Baletu im. Salomei Kruszelnickiej fot. R. Polyanyk (Pixabay)

W indyjskim tyglu Indie

158-159 (1-2 2022) Autor: Witold Palak Dział: Podróże To jest pełna wersja artykułu!

Wizyta na subkontynencie indyjskim to niewątpliwie szok dla każdego, bez względu na doświadczenie podróżnicze, kulinarne czy kulturowe. Jedni podchodzą do pierwszego kontaktu z ogromną ostrożnością, nieufnością, rezerwą. Ale wystarczy kilka dni, aby obalić stereotypy i wypracować własne zdanie. I wtedy objawia się znany powszechnie banał: „Indie albo się kocha, albo nienawidzi”. Dla tych pośrodku pozostaje nijakość, niezrozumienie i satysfakcja z powrotu w rodzinne strony.

 

fot. z arch. autora

Smyku smyku na patyku... Smyk

158-159 (1-2 2022) Autor: Joanna Szadura Dział: Za-chwycenia To jest pełna wersja artykułu!

Wiem wiem, grać można na byle czym… ale żeby smyku smyku na patyku? Być może, skoro to słowa piosenki dla dzieci towarzyszącej zabawie w kapelę ludową, to pytanie jest kompletnie nie na miejscu. Tak oczywiście może być. Ale może być też i tak, że poszukując na nie odpowiedzi, ulegniemy na kolejnemu za-chwyceniu.

Biel się nie smuci Ostap Łoziński in memoriam

158-159 (1-2 2022) Autor: Łukasz Ciemiński Dział: Galeria EtnoArtu To jest pełna wersja artykułu!

Nie powinno być o bieli, skoro trudno jej wyrazić smutek w równym stopniu, co radość. Biel się bieli jedynie – w zapatrzeniu mroźnych poranków – dźwięcznych jak cisza rozstań. Będzie jednak o bieli, bo białe były zastygłe twarze świętych zerkających na nas ze szkieł pokuckich ikon, które tworzył Ostap. Będzie i o czerwieni, bo „czerwonymi obrazami” nazywali Huculi te „wyrwy” w wiejskich chatach, przez które można było dostrzec ogień nieba. Dziś nad Ukrainą niebo znów w płomieniach, a święci niezmiennie - zastygli i niemi – i trudno tylko powiedzieć, czy oniemiali bezradnością, czy przerażeni okrucieństwem toczącej się wojny.

Wspomnienia (nie)oczywiste Jerzy Bartmiński

158-159 (1-2 2022) Autor: Joanna Szadura, Autor: Łukasz Ciemiński Dział: Wspomnienie To jest pełna wersja artykułu!

W poniedziałek 7 lutego 2022 roku zmarł prof. dr hab. Jerzy Bartmiński – wybitny językoznawca, etnolingwista, slawista, folklorysta. W badaniach podejmował m.in. problematykę semantyki, aksjologii, stylistyki czy tekstologii. Pan Profesor był nieocenionym Przyjacielem i Dobrym Duchem licznych inicjatyw związanych z folkiem i tradycją, jak „Pismo Folkowe”, Mikołajki Folkowe czy Orkiestra św. Mikołaja. Ruch folkowy zawdzięcza Mu stałe wsparcie naukowe, motywację do działań promujących folklor tradycyjny wśród młodego pokolenia oraz wynoszenie folku na grunt naukowego dyskursu.

 

fot. P. Szura

Emblemat portugalskiej tożsamości Historia Fado

158-159 (1-2 2022) Autor: Ewelina Grygier Dział: EtnoLektura To jest pełna wersja artykułu!

Fado postrzegane jest dziś jako emblemat tożsamości portugalskiej; jest też – obok porto – swoistym produktem eksportowym kraju. Muzyki fado, kojarzonej z nieco lamentacyjnym charakterem śpiewu i towarzyszeniem gitary portugalskiej, słucha się na całym świecie. Jednak mimo ogromnej popularności i międzynarodowej rozpoznawalności, badania nad tym muzycznym fenomenem nie są zaawansowane, co wyraźnie podkreśla Rui Vieira Nery – kompozytor, muzykolog, muzyk (syn gitarzysty Raula Nery) i – wreszcie – autor, wydanej także po polsku, Historii fado

Muzyka dla duszy

158-159 (1-2 2022) Autor: Julia Małyska Dział: Relacje To jest pełna wersja artykułu!

W piątek 1 kwietnia 2022 roku o godzinie 19:00 Bazylika OO. Dominikanów w Lublinie rozbrzmiała dźwiękami tradycyjnych pieśni ukraińskich w wykonaniu zespołu Dziczka oraz duetu Maniucha i Ksawery. Koncert, organizowany we współpracy z Ośrodkiem Międzykulturowych Inicjatyw Twórczych „Rozdroża”, przyciągnął wielu mieszkańców miasta – w kościele zebrało się mnóstwo osób pragnących wsłuchać się w niesamowite brzmienia. Wydarzenie miało charakter charytatywny – choć wstęp dla słuchaczy był całkowicie bezpłatny, chętni mogli zakupić katalogi oraz płyty artystów, z których cały dochód przeznaczony został na rezydencję artystów ukraińskich w Ośrodku „Rozdroża”.

fot. J. Małyska

Kulturowa ryzykantka

158-159 (1-2 2022) Autor: Weronika Grozdew-Kołacińska Dział: Recenzja To jest pełna wersja artykułu!

Pod koniec roku 2021 ukazała się kolejna płyta monograficzna z serii „Muzyka Źródeł”, wydana przez Polskie Radio. Sesja terenowa, z której pochodzi większość zamieszczonych na płycie nagrań, odbyła się w listopadzie 1975 roku we wsi Dąbrowy, na pograniczu Kurpi i Mazur. Stamtąd powędrował w świat jeden z najbardziej rozpoznawalnych głosów polskiej muzyki tradycyjnej. Waleria Żarnoch – artystka „topowa” na liście ludowych indywidualności.

Nowości książkowe

158-159 (1-2 2022) Dział: Nowości książkowe To jest pełna wersja artykułu!

Polskie tradycje muzyczne na Syberii

Łukasz Smoluch

 

Wśród lalek, misiów i smartfonów. Od zabawek tradycyjnych do gadżetów kultury popularnej

Bożena Kaczmarczyk-Gwóźdź

 

Leksykon dziedzictwa kulinarnego Śląska

Lidia Przymuszała, Dorota Świtała-Trybek