Artykuły autora: Damian Gocół

Empatia historyka Mateusz Wyżga

164-165 (1-2 2023) Autor: Mateusz Wyżga, Autor: Damian Gocół Dział: Rozmowa

Dr hab. Mateusz Wyżga jest historykiem, profesorem Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie oraz członkiem sieci badawczej COST „Women on the Move”. Zajmuje się historią wsi, migracjami i mobilnością, historią gospodarczą XV–XIX wieku, demografią historyczną oraz archiwistyką społeczną. Jest autorem monografii Homo movens. Mobilność chłopów w mikroregionie krakowskim w XVI–XVIII wieku (Kraków 2019) oraz Chłopstwo. Historia bez krawata (Kraków 2022). O historii ludowej, metodach rekonstruowania historii chłopstwa i potrzebie empatii w badaniach historycznych rozmawiał z nim Damian Gocół.

Fot. tyt. J. Jeżak: Spotkanie promocyjne z Mateuszem Wyżgą na temat książki Chłopstwo. Historia bez krawata, Mikołajki Folkowe, ACKiM Chatka Żaka w Lublinie, 9 grudnia 2022

Jak uderzenie piorunem Jan Malisz

164-165 (1-2 2023) Autor: Jan Malisz, Autor: Magdalena Mazur, Autor: Agata Kusto, Autor: Damian Gocół Dział: Z tradycji

Jan Malisz pochodzi z Męciny Małej w Beskidzie Niskim. Jest multiinstrumentalistą i budowniczym instrumentów. Zamiłowanie do muzyki tradycyjnej wyniósł z domu rodzinnego, choć zarówno gry, jak i budowy instrumentów uczył się sam, zaczynając od rekonstrukcji starych skrzypiec ojca. Tajniki liry korbowej poznał od znanego budowniczego Stanisława Wyżykowskiego. Wraz z córką Zuzanną i synem Kacprem tworzą dobrze rozpoznawalny na scenie muzyki tradycyjnej i folkowej zespół Kapela Maliszów. O zainteresowaniach muzycznych i budowie instrumentów z Janem Maliszem rozmawiała Magdalena Mazur.

fot. P. Mazur: Jan Malisz i Magdalena Mazur

Soplicowo Irena Soplica

163 (6 2022) Autor: Irena Soplica, Autor: Artur Timofiejew, Autor: Czesława Borowik, Autor: Damian Gocół, Autor: Julia Pietras Dział: Folklor Kresów

Irena Soplica opowiada red. Czesławie Borowik o prawdziwym Soplicowie koło Nowogródka na dawnych Kresach Rzeczypospolitej. O historycznym i literackim kontekście tej opowieści mówi dr hab. Artur Timofiejew, prof. UMCS (Instytut Językoznawstwa i Literaturoznawstwa UMCS).

Pocztówka z ilustracją do Pana Tadeusza, Kraków 1938. Źródło: Polona

Lira Leonarda da Vinci Stanisław Nogaj

162 (5 2022) Autor: Stanisław Nogaj, Autor: Magdalena Mazur, Autor: Julia Małyska, Autor: Agata Kusto, Autor: Damian Gocół Dział: Z tradycji

Stanisław Nogaj buduje liry korbowe. Uczył się u Stanisława Wyżykowskiego, który przekazał mu sztukę wyrobu różnych instrumentów strunowych. Dzisiaj Nogaj tworzy zarówno najprostsze liry dziadowskie, jak i eksperymentuje z elektroniką, wzbogacając modele o nowe możliwości akustyczne. O pracy budowniczego lir i wyzwaniach dzisiejszego rynku z artystą rozmawiała Magdalena Mazur.

Smaki i zapachy dzieciństwa Stanisław Jaroszewicz

162 (5 2022) Autor: Stanisław Jaroszewicz, Autor: Czesława Borowik, Autor: Damian Gocół, Autor: Julia Pietras Dział: Folklor Kresów

Stanisław Jaroszewicz urodził się 11 marca 1943 roku w Podlesiejkach na obecnej Białorusi. W latach 1960–1962 pracował jako robotnik-monter zabawek muzycznych w Fabryce Zabawek Dziecięcych w Baranowiczach, był aktorem w Teatrze Ludowym tamże. W 1963 roku wyemigrował do Polski. W 1970 roku ukończył studia na Akademii Medycznej w Krakowie. Pracował w szpitalach m.in. w Pruszkowie, Grodzisku Mazowieckim i Milanówku-Turczynku. Był zaangażowany w działania NSZZ „Solidarność”1. O swoich wspomnieniach z dzieciństwa opowiedział red. Czesławie Borowik (Polskie Radio Lublin).

fot. 1871.by /Wikimedia: Budynki poczty i teatru w Baranowiczach, 1942

Dialog z tradycją Łukasz Ciemiński

161 (4 2022) Autor: Łukasz Ciemiński, Autor: Damian Gocół, Autor: Julia Małyska Dział: Rozmowa

Łukasz Ciemiński jest historykiem sztuki i etnografem, prowadzi Dział Etnografii w Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu. Zajmuje się tematyką sztuki ludowej, plastyki nieprofesjonalnej i cudownych wizerunków. Jest kuratorem wystaw i twórcą warsztatów poświęconych różnym formom pobożności ludowej. Publikuje m.in. w „Twórczości Ludowej”, „Piśmie Folkowym” i na portalu KulturaLudowa.pl. O sztuce ludowej i kulcie świętych rozmawiał z nim Damian Gocół.

Ludowe tradycje współczesnego miasta (1) Folklor miejski

161 (4 2022) Autor: Siergiej Niekludow, Autor: Maria Sestasvili-Piotrowska, Autor: Damian Gocół, Autor: Ilja Sajtanow Dział: Z teorii

W artykule postawiono pytanie o zasadność badania współczesnego folkloru miejskiego przez naukowców-folklorystów. Zostały przeanalizowane przyczyny jego powstania i rozwoju, specyficzne cechy i zasadnicze różnice w stosunku do wcześniejszej tradycji ludowej.

Prześledzono rozwój głównych gatunków współczesnego folkloru miejskiego: czastuszki, romansu miejskiego, pieśni, kupletu, w których strukturze wyróżniają się cechy folkloru „archaicznego” i „klasycznego”. W tekście autor opiera się na pracach krajowych naukowców poświęconych kulturze rosyjskiego miasta i analizuje doświadczenie badania współczesnej kultury miejskiej.

Już wiem, jak to zrobić! Stanisław Wyżykowski

161 (4 2022) Autor: Stanisław Wyżykowski, Autor: Magdalena Mazur, Autor: Małgorzata Adamczyk, Autor: Agata Kusto, Autor: Damian Gocół Dział: Z tradycji

Stanisław Wyżykowski urodził się 3 maja 1927 roku w Haczowie. Jest artystą, który wskrzesił budowanie liry korbowej na Podkarpaciu. Ma na swym koncie wiele instrumentów strunowych, w tym organistrum i lirę basową. Otwarty i życzliwy, o swoich pasjach związanych z muzykowaniem i budowaniem instrumentów opowiedział Magdalenie Mazur.

Pierwiosnek z Białorusi Baranowicze

161 (4 2022) Autor: Magdalena Rogoża, Autor: Beata Jarosz, Autor: Kinga Piątek, Autor: Czesława Borowik, Autor: Damian Gocół Dział: Folklor Kresów

Przedstawiciele dziecięcego zespołu Pierwiosnek z Baranowicz na Białorusi opowiadają o swoim tournée po USA oraz o kontaktach z amerykańską Polonią. Tekst powstał na podstawie reportażu red. Czesławy Borowik, w którym wzięli udział również: opiekunka grupy – Halina Stawropolcewa i Józef Adamski – prezes Fundacji Pomocy Polskim Szkołom na Wschodzie imienia T. Goniewa.

Źródło ludowe Między autentyzmem a manipulacją

160 (3 2022) Autor: Violetta Wróblewska, Autor: Joanna Szadura, Autor: Damian Gocół Dział: Rozmowa

Dr hab. prof. UMK Violetta Wróblewska jest Dziekanem Wydziału Humanistycznego UMK w Toruniu, członkinią Komisji Folklorystycznej Komitetu Nauk Etnologicznych PAN, zastępczynią przewodniczącego Komisji Folklorystycznej Międzynarodowego Komitetu Slawistów, przewodniczącą Rady Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu. W swoich badaniach zajmuje się folklorem tradycyjnym i współczesnym, kulturą ludową, pamiętnikami chłopskimi, kulturą i literaturą dziecięco-młodzieżową. Jest autorką i redaktorką wielu publikacji naukowych, w tym Słownika polskiej bajki ludowej (t. 1–3, Toruń 2018; wersja on-line: bajka.umk.pl). O badaniu bajek ludowych, kulturze tradycyjnej, nurcie historii ludowej i interdyscyplinarności w nauce rozmawiali z nią Joanna Szadura i Damian Gocół.

Kawałek drewna i to gra! Lucjan Kościółek

160 (3 2022) Autor: Magdalena Mazur, Autor: Lucjan Kościółek, Autor: Damian Gocół Dział: Z tradycji

Lucjan Kościółek jest muzykiem, budowniczym instrumentów i propagatorem gry na lirze korbowej. Lutnictwa uczył się u mistrza Stanisława Wyżykowskiego. Tworzy skrzypce, liry korbowe, fidele kolanowe, a także wiele innych unikatowych instrumentów. Gra w zespole Vox Angeli, angażuje się w działania festiwalowe i warsztaty. O swojej życiowej pasji opowiada w wywiadzie udzielonym Magdalenie Mazur.

(fot. Lucjan Kościółek w swojej pracowni., Krasne 2020, K. Mazur)

Między przemocą i wolnoscią Kacper Pobłocki

158-159 (1-2 2022) Autor: Damian Gocół, Autor: Kacper Pobłocki, Autor: Anna Pasińska Dział: Rozmowa To jest pełna wersja artykułu!

Dr hab. Kacper Pobłocki jest adiunktem w Centrum Europejskich Studiów Regionalnych i Społecznych EUROREG (Uniwersytet Warszawski), antropologiem społecznym, absolwentem Uniwersytetu Środkowoeuropejskiego w Budapeszcie oraz University College w Utrechcie, stypendystą Uniwersytetu Miejskiego w Nowym Jorku. Jest autorem m.in. książek Chamstwo (2021) i Kapitalizm. Historia krótkiego trwania (2017). O historii ludowej, antropologii społecznej i rekonstruowaniu doświadczenia ludu rozmawiali z nim Joanna Szadura i Damian Gocół.

Kresowe mitologie Ewolucja pojęcia

158-159 (1-2 2022) Autor: Damian Gocół Dział: Folklor Kresów To jest pełna wersja artykułu!

Kresy to w kulturze polskiej pojęcie zmitologizowane, wiązane z dyskursem wspomnieniowym i sentymentalnymi powrotami do kraju dzieciństwa. Jakie są jego korzenie?

 

Wieś kresowa w grafice: miejscowość nieokreślona, karta, ante 1935 Biblioteka Narodowa / Polona

Miejsce w sercu Lwowskie wspomnienia

158-159 (1-2 2022) Autor: Adela Budzińska, Autor: Andrzej Michałowski, Autor: Karolina Dudek, Autor: Czesława Borowik, Autor: Damian Gocół Dział: Folklor Kresów To jest pełna wersja artykułu!

W czasie opłatkowego spotkania lubelskiego oddziału Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich w roku 2011 red. Czesława Borowik zarejestrowała rozmowy jego uczestników. Andrzej Michałowski wprowadza nas w środowisko lubelskich lwowian. To zapis żywej pamięci o tym mieście – jego mieszkańcach, języku oraz miejskim folklorze. To także powrót do miejsc znanych z dzieciństwa, opowieść o sentymentalnych powrotach i towarzyszących im wzruszeniach.

 

Lwowski Narodowy Akademicki Teatr Opery i Baletu im. Salomei Kruszelnickiej fot. R. Polyanyk (Pixabay)

Gwary są jak smaczny tort Kristina Rutkowska

154 (3 2021) Autor: Kristina Rutkowska, Autor: Damian Gocół Dział: Rozmowa To jest pełna wersja artykułu!

Prof. dr hab. Kristina Rutkowska pracuje w Instytucie Języków i Kultur Regionu Bałtyckiego Uniwersytetu Wileńskiego. Prowadzi badania z zakresu dialektologii, etnolingwistyki, socjolingwistyki i historii języka. Jest redaktorem multimedialnego przewodnika „Gwary polskie na Litwie/Lietuvos lenkų tarmės”. Zajmowała się badaniami Jana Karłowicza na Litwie, w tym dotyczącymi folkloru litewskiego. Brała udział w stworzeniu poświęconego mu portalu internetowego („Jan Karłowicz jako animator życia naukowego i kulturalnego przełomu XIX i XX w.”, http://www.karlowicz.flf.vu.lt). Badała twórczość postyllograficzną Konstantego Szyrwida. Bierze udział w opracowywaniu Leksykonu aksjologicznego Słowian i ich sąsiadów, zainicjowanego i powstającego pod kierunkiem prof. dr. hab. Jerzego Bartmińskiego. O relacjach między kulturami polską i litewską, badaniu gwar polskich na Litwie, tradycji, folklorze i folku rozmawiał z nią Damian Gocół.

fot. z arch. K. Rutkowskiej

Tradycja to przekazywanie ognia Marta Krajewska

154 (3 2021) Autor: Marta Krajewska, Autor: Damian Gocół Dział: Fantastyka ludowa To jest pełna wersja artykułu!

Marta Krajewska jest pisarką odnajdującą się w różnych formach literackich. Szczególne miejsce w jej twórczości zajmują dzieła fantastyczne, inspirowane kulturą przedchrześcijańskich Słowian, osadzone w uniwersum Wilczej Doliny (w tym trylogia Vendy: t. 1, Idź i czekaj mrozów – 2016; t. 2, Zaszyj oczy wilkom – 2017; t. 3, Wezwijcie moje dzieci – 2021). Pisząc, sięga także do tradycji ludowej. Prowadzi również warsztaty, zajmuje się rękodziełem, hoduje owce i wciela w życie wiele innych pomysłów. W lipcu tego roku zorganizowała SlavicON – pierwszy internetowy konwent poświęcony słowiańskiej fantastyce. O pisarstwie, literackich inspiracjach i modzie na Słowiańszczyznę rozmawiał z nią Damian Gocół.

fot. z arch. M. Krajewskiej

Pożegnanie z południcą? Opowieści wierzeniowe

152-153 (1-2 2021) Autor: Damian Gocół Dział: Fantastyka ludowa To jest pełna wersja artykułu!

W stulecie urodzin jednego z najważniejszych twórców fantastyki naukowej rok 2021 został ogłoszony Rokiem Stanisława Lema. W „Piśmie Folkowym” nawiązujemy do tej ważnej rocznicy w sposób nieco przewrotny. W tegorocznych numerach będziemy opisywać fantastykę, ale tę, która jest nam najbliższa – czyli ludową. Zastanowimy się nad tkwiącymi w tradycji korzeniami niesamowitych opowieści oraz nad tym, w jaki sposób historie te funkcjonują w naszym współczesnym imaginarium.

Fot. Jirka23/Wikimedia: Michal Jára, „Południca” – rzeźba w miejscowości Miletin (Czechy, 2010)