Polscy etnomuzykolodzy oraz badacze i pasjonaci tradycji muzycznych po raz kolejny spotkali się na Krajowym Seminarium Etnomuzykologicznym. Jubileuszowa edycja odbyła się w Muzeum Azji i Pacyfiku w Warszawie, a swój wyjątkowy charakter zawdzięcza także dofinansowaniu ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego. Patronatu medialnego udzieliło spotkaniu „Pismo Folkowe”.
fot. A. Kusto
Dzisiaj Muzeum Rolnictwa im. Ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu to aż 11 działów, wśród których znajdziemy działy zajmujące się tradycjami zielarskimi, historią uprawy roślin i hodowli zwierząt czy jeden z najstarszych – Dział Techniki Rolniczej. Zbiory liczą ponad 33 tys. eksponatów, w tym ponad 300 maszyn i narzędzi rolniczych. W Muzeum corocznie odbywają się wydarzenia o wieloletniej tradycji i ogólnopolskim zasięgu. Większość z nich odwołuje się do niematerialnego dziedzictwa regionu, jak Niedziela Palmowa – Konkurs Palm Wielkanocnych, Jarmark Św. Wojciecha, Podlaskie Święto Chleba, Wykopki pod Wiatrakiem
czy Konkurs Gry na Instrumentach Pasterskich im. Kazimierza Uszyńskiego. W 2023 roku odbyła się 42. edycja konkursu, wydarzenia rozpoznawalnego i mającego już międzynarodowy zasięg.
fot. M. Garalowska, A. Warchala: Kwintet z Sejn (Martynas Gaudajtis, Ernest Bernecki, Liepa Wilkialis, Krystian Gaus, Tomasz Lewkiewicz), II nagroda w kategorii inne instrumenty pasterskie (skudučiai i rogi), Ciechanowiec 2023
Jan Malisz pochodzi z Męciny Małej w Beskidzie Niskim. Jest multiinstrumentalistą i budowniczym instrumentów. Zamiłowanie do muzyki tradycyjnej wyniósł z domu rodzinnego, choć zarówno gry, jak i budowy instrumentów uczył się sam, zaczynając od rekonstrukcji starych skrzypiec ojca. Tajniki liry korbowej poznał od znanego budowniczego Stanisława Wyżykowskiego. Wraz z córką Zuzanną i synem Kacprem tworzą dobrze rozpoznawalny na scenie muzyki tradycyjnej i folkowej zespół Kapela Maliszów. O zainteresowaniach muzycznych i budowie instrumentów z Janem Maliszem rozmawiała Magdalena Mazur.
fot. P. Mazur: Jan Malisz i Magdalena Mazur
W 2023 roku mija 20 lat od uchwalenia Konwencji w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, której tekst został przyjęty na 32. sesji Konferencji Generalnej UNESCO. Polska ratyfikowała ten akt prawny w 2011 roku. O zmianach w definiowaniu, interpretowaniu i ochronie zjawisk zaliczanych do obszaru dziedzictwa niematerialnego oraz wyzwaniach i możliwościach dla badaczy i lokalnych środowisk z dr hab. Katarzyną Smyk rozmawiała Agata Kusto.
fot. B. Proll
Monika Trypuz jest dziś rozpoznawalną artystką. Od kilku lat inspiruje się tradycyjnym rękodziełem tkackim Podlasia i Lubelszczyzny. Łączy doświadczenia pokoleń z własnymi umiejętnościami i nowymi technikami informatycznymi. O drodze do realizacji marzeń i ostatniej wystawie, którą pokazano w nowej przestrzeni wystawowej Muzeum Wsi Lubelskiej, rozmawiała z nią Agata Kusto.
fot. K. Wasilczyk: Monika Trypuz na tle projektu ATENCJA
Stanisław Chmielowski herbu Jastrzębiec był etnografem, regionalistą i muzealnikiem. Stworzył i przez wiele lat prowadził Muzeum Okręgowe w Lesznie. Urodził się 20 kwietnia 1922 roku we Władypolu pod Stanisławowem na Ukrainie. Ukończył gimnazjum pijarów we Lwowie, podczas wojny brał udział w działaniach Armii Krajowej na Rzeszowszczyźnie, a po wojnie osiedlił się w Mosinie pod Poznaniem i tam podjął studia w Akademii Handlowej. Z Wielkopolską związał swoje pasje, które realizował zawodowo przez całe życie.
Stanisław Nogaj buduje liry korbowe. Uczył się u Stanisława Wyżykowskiego, który przekazał mu sztukę wyrobu różnych instrumentów strunowych. Dzisiaj Nogaj tworzy zarówno najprostsze liry dziadowskie, jak i eksperymentuje z elektroniką, wzbogacając modele o nowe możliwości akustyczne. O pracy budowniczego lir i wyzwaniach dzisiejszego rynku z artystą rozmawiała Magdalena Mazur.
Feliks Olesiejuk był historykiem, etnografem i znawcą dziejów obszaru północnej Lubelszczyzny i południowego Podlasia. Badacz posiada tytuł Honorowego Obywatela Miasta Międzyrzec Podlaski. Od urodzenia związany był z pobliskim Drelowem, gdzie wyrastał w rodzinie chłopskiej, uczył się w tamtejszej szkole powszechnej, kontynuując naukę w Międzyrzecu Podlaskim. Pomimo licznych i odległych geograficznie późniejszych zobowiązań zawodowych to właśnie Międzyrzecczyzna stała się jego naukową pasją.
fot. A. Gauda: Kapliczka w Drelowie. Archiwum fotograficzne MWL, nr neg. 18881
Stanisław Wyżykowski urodził się 3 maja 1927 roku w Haczowie. Jest artystą, który wskrzesił budowanie liry korbowej na Podkarpaciu. Ma na swym koncie wiele instrumentów strunowych, w tym organistrum i lirę basową. Otwarty i życzliwy, o swoich pasjach związanych z muzykowaniem i budowaniem instrumentów opowiedział Magdalenie Mazur.
Włodzimierz Dębski (1922–1998) był kompozytorem, teoretykiem muzyki i etnomuzykologiem, a także animatorem edukacji muzycznej. Na rok 2022 przypada stulecie jego urodzin. Nie znajdziemy jego biogramu w serii Etnografowie i ludoznawcy polscy: sylwetki, szkice biograficzne, ale jego sylwetka została przedstawiona w lubelskim tomie z serii Polska pieśń i muzyka ludowa.
Zawiłe relacje pomiędzy wizualnością a naukami z kręgu antropologii czy etnologii nie są czymś nowym i w czasach dostępności technologicznej tylko przybierają na sile. Zależność pomiędzy etnografią a fotografią Anna Niedźwiedź wyraża podkreśleniem wizualności, która, jak przyznaje, świetnie „pasuje” do specyfiki etnograficznej: „Bycie w terenie i doświadczenie etnograficzne jest przede wszystkim, u swych podstaw, doświadczeniem sensorycznym angażującym rozmaite zmysły (w tym także wzrok). Współcześnie rozwijająca się antropologia zmysłów chętnie ukazuje wagę doświadczenia zmysłowego w kontekście rozmaitych badań terenowych, a zarazem w kontekście antropologicznej autorefleksji i specyfiki etnograficznej metody”.
(fot. Fujarka z kory wierzbowej, wyk. St. Wnek, I 9, Łomnica, pow. Nowy Sącz, 1964, M. Maśliński, nr inwentarzowy III 6826 F sm III 7098, ze zbiorów Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie)
Jak wygląda portret etnografa? Zwykle siedzi za biurkiem z piętrzącymi się książkami. Czasem regały pełne literatury okalają jego postać, co przywołuje na myśl wideorozmowę w trybie zdalnym, bo dobrze wyglądająca biblioteczka lepsza jest niż ścianka! Jeden kadr nie pokaże pracy w terenie, organizacji mnóstwa wydarzeń, realizacji szeregu podejmowanych zadań, które dawniej i dziś wykonują badacze kultury ludowej. W nowym cyklu „Pisma Folkowego” chcemy przedstawić wybrane postaci ludoznawców, etnografów, etnologów i etnomuzykologów. Pokażemy, czym się zajmowali i jak realizowali swoje pasje.
Scena Otwarta 31. edycji Mikołajek Folkowych na nowo otworzyła wiarę w moc muzyki. Okno pandemiczne umożliwiło powrót do tradycyjnego spotkania z wykonawcami, co wyraźnie wpłynęło na szczególną hojność słuchaczy w nagradzaniu brawami wszelkich estradowych zachowań muzyków.
Moribaya fot. J. Jeżak
Koncert tegorocznej edycji koncertu re:tradycja (21 sierpnia 2021 roku w ramach Jarmarku Jagiellońskiego w Lublinie) zaczął się dość nietypowo, bo większość widowni przybyła na dziedziniec Zamku Lubelskiego już na wcześniejszy koncert Orkiestry Jarmarku Jagiellońskiego, po czym została na swych miejscach w oczekiwaniu na kolejny. Był to support bardzo udany, bo muzykanci zaprezentowali doskonałą formę. Orkiestra JJ, działając oficjalnie od roku 2014, wypracowała rozpoznawalne brzmienie, sięgając po unikalny repertuar, co w połączeniu z niegasnącym entuzjazmem samych grających zawsze porywa publiczność do tańca. Tak też się stało tego letniego wieczoru.
Jarmark Jagielloński - re:tradycja 2021 - fot. I. Tokarczyk
Kapela Drewutnia od ponad dwudziestu lat tworzy polską scenę folkową, choć sami artyści twierdzą, że bliżej im do muzyki tradycyjnej. O swoich inspirujących podróżach, spotkaniach z ludźmi i edukacji kulturalnej oraz nowo wydanej płycie „Na gościńcu” opowiadali w rozmowie z Agatą Kusto.
Fot. z arch. zespołu
Nie każdy pamięta, a ty drogi młody czytelniku, możesz po prostu nie wiedzieć, że pierwsza edycja festiwalu w roku 1991 nosiła nazwę Mikołajki u Mikołajów. W kolejnym roku pojawił się pomysł na konkurs, jednakże dopiero edycja z roku 1993 doczekała się jego właściwego przebiegu, który z czasem przybierał coraz bardziej skonkretyzowaną formułę pod nazwą „Scena Otwarta”. W tym roku konkurs odbył się po raz 28. w wersji pandemicznej, tj. online.
fot. B. Bracha: Wirtualne obrady jury
Ostatni odcinek najnowszej historii polskiego folku poświęcamy dwóm nurtom wykonawczym, które bardzo silnie osadzone są w kulturze tradycyjnej Europy. Stanowią je muzyka klezmerska i bałkańska. Wielu z artystów sięga sporadycznie po wybrane elementy kultury żydowskiej lub wzbogaca brzmienie zespołu o instrumenty dęte, odwołując się do charakterystycznej dla południa Europy wyrazistości rytmicznej i dynamiki gry. My chcemy pokazać wykonawców, którzy nie tylko dysponują znakomitym warsztatem wykonawczym, ale w sposób świadomy starają się zgłębiać tajniki i niuanse tych niezwykle bogatych kultur i budować na ich gruncie swój indywidualny język wypowiedzi artystycznej.
Fot. z arch. zespołu: Kroke
Ośrodek Międzykulturowych Inicjatyw Twórczych już po raz dwunasty pokazał, jak łączyć tradycję z awangardą. A działo się to w ramach lubelskiego festiwalu KODY, który w tym roku odbył się na początku września w formule hybrydowej, tj. z ograniczoną widownią i wolnym dostępem do streamingu na stronie internetowej. Jak zawsze – moc premierowych koncertów (w tym sześć premier takich kompozytorów jak: Jerzy Kornowicz, Krzysztof Penderecki, Witold Lutosławski, Zygmunt Krauze, Jagoda Szmytka, Wojciech Blecharz, Rafał Ryterski, Cezary Duchnowski, Maciej Filipczuk, Ryszard Latecki, Szabolcs Esztenyi, Hubert Zemler), efekty zamówień kompozytorskich, koncepty, idee i wielcy artyści…
Fot. T. Kulbowski / materiały OMIT Rozdroża
W styczniu tego roku w Muzeum Ziemi Lubartowskiej zakończyła się wystawa poświęcona pamięci Włodzimierza Dębskiego, żołnierza 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty Armii Krajowej. Na wystawie znalazły się obrazy, grafiki i pamiątki, które na co dzień zdobią domy rodziny i przyjaciół. Okoliczność wystawy zgromadziła ludzi, którzy znali autora prac jako żołnierza, ale czasem też artystę, nauczyciela czy regionalistę. Wspomnienia współpracowników, uczniów, ludzi kultury i nauki oraz członków rodziny stały się przyczynkiem do przywołania tej niezwykłej osobowości. Relacje rozmówców i uczestników wystawy spisała i opracowała Agata Kusto.
fot. z arch. U. Lübek: Włodzimierz Dębski w Muzeum Wsi Lubelskiej
Współczesna scena folkowa ma różne oblicza. W tym odcinku chcemy zwrócić uwagę na zespoły, którym nie sposób odmówić profesjonalnego przygotowania muzycznego, świadomie wykorzystywanego w muzyce folkowej. Większość wykonawców to doświadczeni artyści, czerpiący z wielu wcześniejszych doświadczeń tworzenia w innych składach, a także w pojedynczych projektach.
fot. J. Poremba: Kwadrofonik