Artykuły autora: Joanna Szadura

Barabany barabanią

Hej, zagnali pod Radom, uderzyli w baraban… to fragment pieśni rekruckiej mówiącej o niedoli wziętego do wojska chłopaka. W innej słyszymy już o śmierci młodego żołnierza: Gdy go do trumny wkładają, pięć ładunków wystrzelają. A za jego służbę dawną: wu wu brzęczą, barabanią, a za jego trudne lata, trębacz trąbi: trata tata.

fot. Ł. Babula / Muzeum Regionalne w Iłży: Iłżecki baraban

Źródło ludowe Między autentyzmem a manipulacją

Dr hab. prof. UMK Violetta Wróblewska jest Dziekanem Wydziału Humanistycznego UMK w Toruniu, członkinią Komisji Folklorystycznej Komitetu Nauk Etnologicznych PAN, zastępczynią przewodniczącego Komisji Folklorystycznej Międzynarodowego Komitetu Slawistów, przewodniczącą Rady Muzeum Etnograficznego im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej w Toruniu. W swoich badaniach zajmuje się folklorem tradycyjnym i współczesnym, kulturą ludową, pamiętnikami chłopskimi, kulturą i literaturą dziecięco-młodzieżową. Jest autorką i redaktorką wielu publikacji naukowych, w tym Słownika polskiej bajki ludowej (t. 1–3, Toruń 2018; wersja on-line: bajka.umk.pl). O badaniu bajek ludowych, kulturze tradycyjnej, nurcie historii ludowej i interdyscyplinarności w nauce rozmawiali z nią Joanna Szadura i Damian Gocół.

Smyku smyku na patyku... Smyk

Wiem wiem, grać można na byle czym… ale żeby smyku smyku na patyku? Być może, skoro to słowa piosenki dla dzieci towarzyszącej zabawie w kapelę ludową, to pytanie jest kompletnie nie na miejscu. Tak oczywiście może być. Ale może być też i tak, że poszukując na nie odpowiedzi, ulegniemy na kolejnemu za-chwyceniu.

Dziwny instrument, dziwna muzyka Burczybas

Burczybas – niewątpliwa atrakcja i znak rozpoznawczy współczesnych kaszubskich kapel ludowych. Jeszcze całkiem niedawno instrument obrzędowy towarzyszący grupom kolędniczym. Dlaczego używali go kolędnicy? Dlatego że jego funkcją było wzniecanie rytualnego hałasu w okresie świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku, gdy wypędzano stary rok i złe moce oraz „budzono” świat do nowego życia. Słowem, starano się przywrócić „czas początku”, pomóc mu wyłonić się z chaosu.

Zespół Kartuzy gra na burczybasie, V Opólnopolski Festiwal Folklorystyczny, Płock 1971 fot. Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UAM / Wikimedia

Ligawa wtóruje – święta wywołuje

…tak jedno z ludowych przysłów mówi o dźwięku legawy, tj. długiej drewnianej trąby. Wykonywano je z długich (nawet trzymetrowych) odpowiednio wygiętych gałęzi osiki (bo w środku „pusta”), wierzby, świerku, modrzewia, sosny, brzozy, buka. Właściwie nie nadawało się na taki instrument tylko drewno dębowe.

Fot. A. Kusto: Adwentowe Granie w Siedlcach

Jak wydmuchać muzykę z drzewa? Wierzbowa fujarka

Naśladowanie dźwięków przyrody i korzystanie z naturalnych instrumentów, takich jak listki, źdźbła żyta i pszenicy czy kora wierzby, to początki muzyki. Dziś odkrywamy te prawdy z radosnym zdumieniem. Uczymy się znowu, by powiedzieć za Bogdanem Brachą, grać na byle czym i rozumieć, że wszystko gra! A przecież jeszcze całkiem niedawno umiejętność wykonania prostych instrumentów nie była niczym specjalnym. Przykładem jest wierzbowa fujarka, której dźwięk od wczesnej wiosny rozbrzmiewał na łąkach i polach, a był tak powszechny, że porównano go do „tajemnego tchnienia duszy narodowej”.

fot. J. Magierski, ze zbiorów Arch. Etnolingwistycznego UMCS: Władysław Drzewosz z Łubczy. Kazimierz Dolny 1974

Idzie wujenka, idzie bogata… Wesele w Lubence

Kazimierz Kusznierow urodził się w 1950 r. we wsi Lubenka k. Łomaz. Jest popularyzatorem i animatorem kultury tradycyjnej. W 1980 r. założył Teatr Obrzędowy „Czeladońka”. Jest autorem tekstów do albumu fotograficznego Adama Pańczuka Karczeby (2013). Od lat 80. XX w. piastuje stanowisko kierownika Wiejskiego Domu Kultury w Lubence. O tradycjach weselnych swoich rodzinnych okolic opowiedział dr hab. Joannie Szadurze i Dawidowi Kobylańskiemu.

Fot. z arch. K. Kusznierowa: Ludwika Głowacka, wyjazd do ślubu. Ortel Książęcy, 1950 r.