Bernd Kamenz jest jednym z nielicznych mieszkańców dzielnicy Chociebuża o nazwie Zaspy (niem. Saspow), którzy jeszcze mówią płynnie w języku dolnołużyckim.
(fot. Zdjęcie przed starą szkołą. Chłopcy klęczą z powodu braku butów, z arch. B. Kamenza)
Dom Serbołużycki w Chociebużu (niem. Wendisches Haus, Cottbus; dolnołuż. Serbski dom) gościł w latach 2020–2021 niecodzienną wystawę dotyczącą ślubów w parafii Slepo (niem. Schleife). Prezentowane fotografie zostały wykonane od roku 1902 aż do 1954, kiedy to odbył się ostatni tradycyjny ślub w tym regionie.
fot. J. Michniuk: Wolfgang Kotissek i jego uczennica Greta na otwarciu wystawy
Slepo/Slěpe (niem. Schleife) to niewielka miejscowość w Saksonii będąca siedzibą wspólnoty administracyjnej, do której należy w sumie siedem wiosek. Co ciekawe, obszar ten posiada nie tylko własny dialekt, uważany za narzecze pośrednie między językami górno- i dolnołużyckim, ale też własną kulturę, tradycję i strój narodowy. Ten region to również jedyny obszar zamieszkały przez Serbołużyczan, który wykształcił odrębny strój ludowy dla dzieci. Na pozostałych terenach po osiągnięciu pewnego wieku ubierano je zazwyczaj w takie same stroje jak dorosłych
Czepiec dla małego chłopca, region Slepo fot. J. Michniuk
Narodziny i śmierć to epizody w życiu każdego człowieka, które stały się w kulturze ludowej zjawiskami szczególnie sakralizowanymi. Dlatego literatura przedmiotu zwykła mówić o dualności dzieci i osób starszych, o ich przynależności do dwóch światów równocześnie, co dawało im dostęp do sfery sacrum[1]
Annemarie Paulick, Rohne 1934 fot. z arch. autorki
Z panią Elvirą Hantscho z serbołużyckiej miejscowości Slepo/Slěpe (niem. Schleife) rozmawiała Justyna Michniuk. Wywiad został przeprowadzony w styczniu 2021 roku.
Fot. J. Michniuk: Elvira Hantscho w swojej pracowni prezentuje strój dziecięcy
Mój Dziadek urodził się i wychował w niewielkiej beskidzkiej wsi Wieprz, niedaleko Żywca. Razem z ósemką rodzeństwa, matką, ojcem i babką mieszkali w jednej izbie. Jego dom rodzinny znajdował się pod górą Grojec, która jest obecna w wielu lokalnych legendach i podaniach. Dziadek zdobył zawód stolarza i pracował w nim do emerytury. Jako mała dziewczynka spędzałam z nim dużo czasu, gdy przy wykonywaniu codziennych prac opowiadał mi o swoim dzieciństwie. Pewna szczególna historia utkwiła mi w pamięci, ponieważ Dziadek często ją powtarzał. Kilka miesięcy temu usłyszałam ją ponownie, świętując jego dziewięćdziesiąte urodziny.
Fot. z arch. J. Michniuk
Przyjmuje się, że już 3 tys. lat p.n.e. ludzie wytwarzali masło. Starożytni Grecy i Rzymianie używali go przede wszystkim jako leku, dlatego wchodziło m.in. w skład maści.
fot. J. Michniuk
Wielkanocne śpiewy nie zabrzmiały w tym roku kościele w Dissen (dolnołuż. Dešno) z powodu koronawirusa. Kilka lat temu zwyczaj wielkanocnego śpiewania został wskrzeszony w kilku wsiach na Łużycach Dolnych oraz w okolicy miasteczka Schleife (górnołuż. Slepo). Tradycja ta została przywrócona na przykład w kościele w Dissen, niewielkiej wsi w okolicy Chociebuża.
fot. J. Michniuk
Świat, jaki znali moi rodzice i dziadkowie, już nie istnieje. Był to świat oparty na więziach narodowych, religijnych, kulturalnych i językowych, gdzie poczucie tożsamości związane było nieodłącznie z miejscem urodzenia. To ono w większości przypadków definiowało, za kogo będzie się w przyszłości uważać nowo narodzony człowiek, gdzie zamieszka, jaką wybierze szkołę i zawód, nierzadko nawet z kim zawrze związek małżeński.
Fot. J. Michniuk: Częściowo dwujęzyczny drogowskaz oraz kapliczka. Górne Łużyce
Istnieje pewien zwyczaj wielkanocny, który co roku przyciąga na Górne Łużyce setki turystów z całego świata. Tej formy świętowania Wielkanocy nie zniszczył nawet ustrój byłego NRD, możemy więc mówić o jej ciągłości od 1541 roku. Procesji nie powstrzymała również wojna. W 1945 roku odbyła się bez przeszkód. Nad głowami jeźdźców latały sowiec-kie samoloty, ale ani konie, ani tym bardziej ludzie nie przestraszyli się stalowych ptaków i dopełnili tradycji.
Fot. J. Michniuk
W artykule archiwalnym z „Nowego Casnika” z 1955 roku znalazł się krótki tekst dotyczący piramidy bożonarodzeniowej (serbołuż. gódowna pyramida), nazywanej również obracającym się drzewkiem (serbołuż. wobraśecy bom, niem. Drehbaum, względnie Dreeboom ) lub po prostu piramidą. Podano tutaj informację, pochodzącą od mieszkańca miasta Burg (Spreewald), serbołuż. Bórkowy (Błota), który twierdził, że pierwszą piramidę bożonarodzeniową w tej części Dolnych Łużyc stworzył w XIX wieku stolarz Sakrjow. Budowniczym tej konstrukcji kierowały czysto ekonomiczne przesłanki.
fot. W. Meschkank: Rozmowa autorki z Dieterem i Christą Dziumblami w pracowni szycia strojów z Dolnych Łużyc
W XXI wieku, kiedy coraz więcej osób wybiera życie w pojedynkę, przyrost naturalny w wielu krajach jest ujemny, a liczne placówki szkolne i przedszkolne są zamykane z powodu niżu demograficznego, trudno nam sobie wyobrazić, że w przeszłości osoba, która zmarła, nie posiadając męża bądź żony, była uważana za nieszczęśliwą. Jedynie małżeństwo oraz wydanie na świat jak największej liczby potomków było niegdyś wyznacznikiem szczęścia jednostki.
fot. ze zbiorów autorki: Zdjęcie córki Mata Wjelana z miejscowości Zahsow (dolnołuż. Cazow) niedaleko Chociebuża
Firma Rękodzieło Artystyczne i Ludowe „Pilsko-Żywiec” Sp. z o.o. powstała w 1993 roku. Kontynuuje tradycje tkactwa artystycznego i ludowego Spółdzielni Pracy Rękodzieła Ludowego i Artystycznego w Żywcu, działającej w latach 1947-1992. O początkach działalności i znaczeniu Pilska dla kultywowania tradycji żywieckich opowiada jego dyrektor, Wanda Moroń.
Fot. J. Michniuk: Sklep PILSKO
Deutsches Trachtenfest odbył się w dniach 17-19 maja 2019 roku w Lübben (Spreewald), czyli dolnołuż. Lubinie (Blotach). Niemiecki Związek Strojów Ludowych zaprosił wszystkich interesujących się kulturą tradycyjną oraz strojami regionalnymi na Niemiecki Festiwal Strojów Ludowych, tym razem na Łużyce. Organizatorzy podali, że wzięło w nim udział ok. 2,5 tys. uczestników w strojach. Reprezentowali ponad siedemdziesiąt organizacji.
Fot. J. Michniuk
Jańske rejtowanje, czyli jazda konna w dniu św. Jana, to zwyczaj, który jest praktykowany do dziś tylko w jednej miejscowości na tzw. serbskim obszarze osiedlenia, w Casel (dolnołuż. Kozle). Kiedyś był on znany także w innych wsiach (rozpowszechniony do ok. połowy XIX wieku, zaginął stopniowo pod wpływem germanizacji). W centrum zainteresowania stoi tajemniczy jeździec, symbolizujący św. Jana – w charakterystycznym stroju uwitym z chabrów, w pięknej koronie z różnych sezonowych kwiatów, m.in. lilii wodnych.
Fot. J. Michniuk
Serbołużyczanie posiadają interesujące tradycje wielkanocne, z których wiele odnajdziemy w niektórych regionach Polski, a inne będą nam zupełnie nieznane. Dzięki zaangażowaniu wielu instytucji i osób prywatnych przetrwały do dziś. Część z nich stanowi niemałą atrakcję turystyczną. Warto jednak pamiętać, że coś, co dla osób z zewnątrz może być barwnym widowiskiem, to głębokie przeżycie dla Serbów Łużyckich, dla których stanowi ono część ich tożsamości narodowej.
Fot. J. Michniuk: Serbskie jajka wielkanocne
Wielu czytelników zapewne się oburzy z powodu określenia „gruba”, jakie zostało użyte w tytule tekstu. Nie jest to jednak nic innego, jak dosłowne tłumaczenie imienia, jakim nazywa się jedną z najbardziej znanych maltańskich postaci.
Fot. J. Michniuk: Rekonstrukcja staui grubej kobiety. Świątynie Ġgantija, Gozo.
Według starego kalendarza juliańskiego Kościół prawosławny m.in w Rosji, Serbii oraz Macedonii obchodzi Wigilię 6 stycznia, natomiast dzień później Boże Narodzenie. Datowanie juliańskie obowiązywało w całej Europie aż do XVI wieku. Nowy kalendarz gregoriański (który Polska przyjęła natychmiast, czyli już w 1582 roku, a np. Grecja dopiero w 1923 roku) cofnął się o trzynaście dni względem swego poprzednika. Dlatego święta Bożego Narodzenia w różnych krajach wypadają w pewnym odstępie od siebie.
Fot. J. Michniuk: Česnica
Dział Etnografii Żywieckiego Muzeum Miejskiego był w sobotę 15 grudnia 2018 roku miejscem promocji książki pt. Kultura ludowa Górali Żywieckich. Jest to już ósma pozycja w serii wydawniczej Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej w Krakowie, utrwalającej i dokumentującej różne aspekty życia i kultury ludowej Góralszczyzny.
Fot. Muzeum Miejskie w Żywcu
Barbara Rosiek to pochodząca z Węgierskiej Górki absolwentka Katedry Etnografii Słowian UJ (1981) i Podyplomowego Studium Muzealniczego UW (1997), kierownik Działu Etnografii w Muzeum Miejskim w Żywcu. Jest autorką książki pt. W zgodzie z naturą i kulturą. O siostrach Józefie i Zofii Sordyl, poświęconej urodzonym w 1945 roku bliźniaczkom z Krzyżowej-Korbielowa – uznanym twórczyniom ludowym regionu żywieckiego. Z Barbarą Rosiek rozmawiała Justyna Michniuk.