Nowości płytowe
Instytut Sztuki PAN, Polmuz, Czeremszyna
Co w numerze 140-141
Jak zmieniał się polski folk?
Mam nieodparte wrażenie, że folk, jak każdy inny gatunek muzyczny, ulega ciągłym zmianom. Jest to proces naturalny, który trwa i będzie trwał. Kwestią dyskusyjną jest tylko prędkość dokonywania się tych zmian, ich zasięg i charakter. Ogromny wpływ ma na to zmieniający się, gnający wciąż do przodu świat, rozwój technologii, a – co za tym idzie – postrzeganie wszystkiego, co związane z folkiem, przez pryzmat współczesności. Mamy bezproblemowy dostęp do materiałów źródłowych, nagrań archiwalnych czy edukacji. Łatwość, z jaką można obecnie rejestrować muzykę, i wykorzystywane do tego narzędzia również w dużym stopniu wpływają na kształt tego gatunku. Internet i jego nieograniczone zasoby dają nam zupełnie inne możliwości zdobywania wiedzy i inspiracji niż te, z którymi mieliśmy do czynienia w przeszłości.
(Piotr Pucyło)
Wiejski dżez Kapela Maliszów
Pochodzą z Męciny Małej w Beskidzie Niskim, kontynuują wielopokoleniowe tradycje muzyczne, ale po swojemu. Rodzinna Kapela Maliszów inspiruje się tradycyjną muzyką wiejską swojego regionu, ale również tańcami i przyśpiewkami z różnych obszarów Polski. Muzyka ta grana jest tradycyjnie, czyli na skrzypcach, basach i bębnie w sposób archaiczny, z pewną dozą wolności, radości i improwizacji. Kapela tworzy również własne utwory o charakterze wiejskim, dialogujące ze współczesnością, zahaczające o różne style. Z Janem, Kacprem i Zuzanną Maliszami rozmawiała Agnieszka Matecka-Skrzypek.
Fot. J. Nowotyński
Opowieść prawdziwa Etnografia w terenie
Usłyszeć opowieść w pracy terenowej to sztuka – i trochę szczęścia. Często najcenniejsze materiały uzyskuje się, szukając czegoś innego bądź nie szukając niczego konkretnego. Można zaryzykować stwierdzenie, że historia nie zostanie opowiedziana, kiedy zabraknie rzetelnego kontaktu terenowego, pola porozumienia. W doświadczeniu polskich kontynuatorów wiejskich tradycji muzycznych polem tym okazała się muzyka, grana wspólnie z wiejskimi twórcami.
Fot. K. Niemkiewicz: Perebrody. Polesie Zachodnie na Ukrainie 2009
Wielkanocne zwyczaje Serbołużyczan Łużyce
Serbołużyczanie posiadają interesujące tradycje wielkanocne, z których wiele odnajdziemy w niektórych regionach Polski, a inne będą nam zupełnie nieznane. Dzięki zaangażowaniu wielu instytucji i osób prywatnych przetrwały do dziś. Część z nich stanowi niemałą atrakcję turystyczną. Warto jednak pamiętać, że coś, co dla osób z zewnątrz może być barwnym widowiskiem, to głębokie przeżycie dla Serbów Łużyckich, dla których stanowi ono część ich tożsamości narodowej.
Fot. J. Michniuk: Serbskie jajka wielkanocne
Tradycja wciąż żywa Palmy wielkanocne
Palma wielkanocna to współcześnie jeden z najważniejszych i najbardziej rozpoznawalnych atrybutów wiosennej obrzędowości dorocznej. Niedziela Palmowa, nazywana Kwietną lub Wierzbną, rozpoczyna uroczystości Wielkiego Tygodnia. W tym dniu we wszystkich kościołach odbywają się uroczyste procesje z barwnymi palmami.
Fot. K. Butryn: Palmy wielkanocne w Galerii Sztuki Ludowej w Lublinie
Polonia Maior Jazz Polmuz
Mało kto pamięta, że Polmuz to nazwa polskiej, państwowej firmy produkującej instrumenty perkusyjne oraz dęte, działającej od lat 60. XX wieku do 1992 roku. Jej siedziba mieściła się w Warszawie przy ulicy Grochowskiej. Tę samą nazwę, świetnie oddającą istotę rzeczy, przyjął poznański zespół muzyczny w składzie: Michał Fetler – saksofony; Rafał Igiel – instrumenty perkusyjne; Rafał Zapała – syntezator, elektronika; Ksawery Wójciński – kontrabas. Na Festiwalu „Nowa Tradycja” kwartet zajął I miejsce i zdobył prestiżową Nagrodę im. Czesława Niemena. Michał Fetler i Rafał Igiel niedawno gościli u Macieja Szajkowskiego, prowadzącego audycję „Folk-Off” na antenie Czwórki Polskiego Radia.
Fot. J. Chalacińska
Revival 2019 Felieton. Maria Baliszewska
Termin revival idealnie oddaje istotę muzyki, o której chcę dziś napisać. Niestety w języku polskim nie ma dobrego odpowiednika tego określenia. Czy to ma być: „kontynuacja”, „muzyka odżywająca” (a pfuj!), „muzyka nowa”? To nie to! Biedzimy się tak, poszukując odpowiedniej nazwy do zastosowania na Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu, ale pozostaje tylko określenie opisowe. No i teraz poopisuję, zaczynając od muzyki skandynawskiej, gdzie ów angielski termin powstał.
Szlachetny smak [folk a sprawa polska]
Swoją najnowszą płytę, pierwszą po latach z autorskim repertuarem, wydał w lutym Stanisław Soyka. Podczas bardzo ciekawej rozmowy na jej temat na antenie Programu Drugiego Polskiego Radia powiedział, że: „ludowa muzyka śląska, podobnie jak muzyka Beskidu, Podhala, Małopolski, aż po Tyrol – te tercje, te zwroty są dość podobne. One się inaczej układają, inne są języki, ale to jest pewien moduł, który w ogóle należy do muzyki ludowej. Ale… nie mam na myśli disco polo, tylko korzenie”. Uderzyło mnie to ostatnie zastrzeżenie. W powszechnym odbiorze to akustyczne zło, którym jest disco polo, może być mylone z pojęciem muzyki ludowej! Nie mam tu absolutnie pretensji do pana Stanisława, pomógł mi zwrócić uwagę na ten dość smutny fenomen.
Niejedna słowiańska dusza Dwa serduszka
Parę tygodni. Tyle właśnie mija od ostatniej gali rozdania Oscarów. To w tym momencie niejeden kinoman poczuł się na nowo patriotą. W końcu taka nagroda dla polskiego filmu to jak spełnienie amerykańskiego snu, który – choć dla wielu nosił znamiona koszmaru – na stałe utkwił w mentalności naszych rodaków jako coś pozytywnego i zachwycającego swoją egzotyką. I choć „Zimna wojna” Pawła Pawlikowskiego, pomimo trzech nominacji, Oscara nie dostała, niewątpliwie okazała się fenomenalnym dobrem eksportowym.
Fragment partytury utworu „Dwa serduszka” z wydawnictwa Już miesiąc zeszedł. Pieśni z nowego repertuaru zespołu Mazowsze. Na głos z fortepianem, Kraków 1958.
Wandalowie w Nowej Słupi Dymarki Świętokrzyskie
Coroczne Dymarki Świętokrzyskie, odbywające się latem w Nowej Słupi, to nie tylko masowa impreza z koncertami muzyki popularnej. To przede wszystkim ożywienie kultury starożytnych plemion germańskich, związanej głównie z Wandalami. Warto wspomnieć, że w ramach budowania starożytnego klimatu podczas festiwalu występowały takie zespoły jak Percival Shuttenbach z tancerzami grupy Avatar. Jak Germanie żyli ? Co ich zajmowało ? O tym z koordynatorem historycznym Dymarek, doktorantem Uniwersytetu Łódzkiego i archeologiem współpracującym z Centrum Kulturowo-Archeologicznym w Nowej Słupi, Wojciechem Wasiakiem oraz z bębniarzem Piotrem „Stiffem” Stefańskim rozmawiała Nina Orczyk.
Fot. K. Kopycki: Dziki czarny wojownik
Gruba kobieta i śpiąca kobieta Maltańskie wierzenia
Wielu czytelników zapewne się oburzy z powodu określenia „gruba”, jakie zostało użyte w tytule tekstu. Nie jest to jednak nic innego, jak dosłowne tłumaczenie imienia, jakim nazywa się jedną z najbardziej znanych maltańskich postaci.
Fot. J. Michniuk: Rekonstrukcja staui grubej kobiety. Świątynie Ġgantija, Gozo.
Początki i lata 80. XX wieku Kamienie milowe polskiego folku
Dzisiejszy folk to wielowymiarowe zjawisko kulturowe, społeczne i artystyczne; w Polsce ukształtowane za sprawą przemian społeczno-politycznych w kraju, ale też ogólnoeuropejskich tendencji do poszukiwania nowego języka wypowiedzi dla muzyki i kultury tradycyjnej. Ten silny związek z „korzeniami” okaże się fundamentalny dla prześledzenia rozwoju polskiej muzyki folkowej (potocznie zwanej „folkiem”) i wytyczenia w jego przebiegu znaczących etapów.
Fot. z arch. Orkiestry św. Mikołaja: Zespół Orkiestra p.w. św. Mikołaja
Rok 2018 kulinarnie Polska
Ubiegłoroczny sezon podróży kulinarnych rozpoczęliśmy z moją córką w marcu w restauracji Shipudei Berek przy Jasnej w Warszawie. Miejsce urządzone jest w stylu, który jakieś pięćdziesiąt-sześćdziesiąt lat temu uchodziłby za bardzo nowoczesny, niemalże jak z animowanego serialu „Jetsonowie”, a który dzisiaj nieodparcie kojarzy się z modernistycznym Tel Awiwem. Podkreślają to zresztą tablice z nazwami ulic po hebrajsku czy stare izraelskie plakaty.
Fot. M. Froński: Kazimierz Dolny nad Wisłą
Opowieść o lęku Krowa
Władysława opowiedziała mi swoją historię w osiemdziesiątym ósmym roku życia, w dniu 3 sierpnia 2017 roku. Żar lał się z nieba, a przez uchylone drzwi do kuchni wpadały mdlejące muchy. Zupełnie jak wtedy, w lecie 1942 roku. Władzia była wiejską dziewczynką. W domu bywało ciężko, więc biegała do Rajchelki, bezdzietnej Żydówki i mełła dużym, drewnianym młynkiem kawę i pieprz. Robiła to po kryjomu, bo Niemcy zabrali wszystkie młynki z żydowskiego sklepiku.
Fot. K. Niemkiewicz
Strój poznański Muzeum Narodowe w Poznaniu
Polskie stroje ludowe zostały już dawno zbadane, skatalogowane i opisane. Czy zatem coś jeszcze może nas zaskoczyć w tej dziedzinie? A gdyby okazało się, że stolica Wielkopolski jest nie tylko silnym ośrodkiem gwary, ale także miejscem, w którym wyszkałcił się specyficzny strój – strój poznański? Do niedawna niewiele się na ten temat mówiło, a nawet niewiele było wiadomo. Jako pierwsza zagadnieniem zajęła się dr Zofia Grodecka, która ten strój wyodrębniła i opisała, a także zgromadziła blisko sto pięćdziesiąt jego egzemplarzy. Mimo działań badaczki wiedza o nim nie jest powszechna. Stan ten zmienić ma wystawa w poznańskim Muzeum Etnograficznym oraz towarzysząca jej publikacja Joanny Minksztym „Swój” strój poznański (Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 2018).
Cenne jak złoto Piernik
Gdy w zamożnym domu urodziła się córka, ojciec zaczyniał ciasto piernikowe. Następnie chował do drewnianej beczki i wstawiał do piwnicy. Czekał aż córka będzie wychodziła za mąż. Dopiero na jej wesele z tego zaczynu pieczone były pierniki. Goździki i miód doskonale bowiem konserwują. Mąka, cukier, drogocenne przyprawy, jajko, miód z masłem i trochę sody, by pierniki rosły i nie były płaskie, to z grubsza ich skład. Można też dodać kakao. Kiedyś jednak te składniki nie były ogólnodostępne.
Fot. M. Wielgosz: Muzeum Toruńskiego Piernika
Koncert Cicha–Rojek
9 grudnia w warszawskim Promie Kultury na Saskiej Kępie odbył się promocyjny koncert płyty Karoliny Cichej i Elżbiety Rojek „Jeden-Wiele”, której premiera miała miejsce 23 listopada 2018 roku. Album stworzyły dwie wokalistki, związane niegdyś z Ośrodkiem Praktyk Teatralnych „Gardzienice”, ale na scenie towarzyszyło im jeszcze dwoje wykonawców – Karolina Matuszkiewicz i Mateusz Szemraj.
Fot. M. Janusiński
Suficko-słowiańska koalicja
7 września 2018 roku w Muzeum Azji i Pacyfiku odbył się spektakularny koncert „Polska-Pakistan. Muzyka bez granic/ Poland-Pakistan. Music Without Borders”, będący częścią wieloletniego projektu, realizowanego przez polskich i pakistańskich muzyków pod auspicjami Ambasady RP w Islamabadzie.
Wystąpili artyści: Imran Aziz Mian Qawwal (syn jednego z najbardziej charyzmatycznych śpiewaków qawwali, Aziza), perkusjoniści Irshad Ali i Muhammad Asif oraz reprezentacja rodzimej sceny – Maria Dobrosława Rumińska, Marcin Rumiński, Marcin Drabik, Jacek Fedkowicz i duch sprawczy całego przedsięwzięcia, Kamil Rogiński, którego intuicja i doświadczenie ponownie nie zawiodły.
Fot. J. Poliwko
Kiszenie kapusty na scenie Regionalny Przegląd Zespołów Obrzędowych
W niedzielę 3 lutego w Starym Dzikowie odbył się Regionalny Przegląd Zespołów Obrzędowych. Wydarzenie, organizowane już od siedemnastu lat przez Gminny Ośrodek Kultury i Wójta Gminy Stary Dzików, przy wsparciu Centrum Kultury w Przemyślu oraz Powiatowego Centrum Kultury w Lubaczowie, co roku przyciąga wiele zespołów chętnych do zaprezentowania się przed jury oraz miejscową publicznością.
Fot. D. Król
VII KSE w Warszawie
W dniach 30–31 marca 2019 roku na Uniwersytecie Warszawskim odbyło się VII Krajowe Seminarium Etnomuzykologiczne, którego tematem przewodnim były „Indywidualność i indywidualności w muzyce tradycyjnej”.
Interesującą refleksją na temat wątku personalnego w badaniach etnomuzykologicznych i folklorystycznych rozpoczął konferencję prof. Piotr Dahlig.
Fot. E. Grygier
Golgotha w Lublinie
Czterdzieści dni Wielkiego Postu to rzadka okazja do wykonywania bogatego tradycyjnego repertuaru pasyjnego. W Lublinie w tym roku można było usłyszeć wiele tych pieśni podczas Wielkopostnego Śpiewania u Dominikanów czy nowego w Lublinie wydarzenia kulturalnego, łączącego sacrum z profanum – Post Festiwalu. Z pewnością wśród tych imprez wyróżniał się koncert męskiego zespołu wokalnego Jerycho, którego melomani lubelscy mogli wysłuchać ostatniego dnia marca w kościele pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli. Organizatorem była Lubelska Akademia Muzyki Dawnej.
Fot. z arch. zespołu: www.jerycho2013.tumblr.com
Feministyczny folk Same Suki „Ach, mój Borze”
Na nową płytę Samych Suk słuchacze musieli czekać aż pięć lat. Zresztą praca nad drugim z kolei albumem trwała dosyć długo, bowiem pierwszą jego zapowiedzią był wydany w 2015 roku singiel „No Name”. Wybór tego utworu wydaje się ciekawy, bo jest on jednym z bardziej tradycyjnych brzmieniowo nagrań na płycie. Tymczasem duża część materiału odwołuje się do estetyki pozafolkowej. Artystki z Samych Suk, chociaż w każdym nagraniu silnie zakotwiczone są w brzmieniu i strukturze muzyki tradycyjnej, swoim nowym albumem wyznaczają kierunek wielonurtowy i poszukujący.
Prezentacje
Dirty Shirt „Letchology”; Milica Pavlović „Zauvek”; Warszawskie Combo Taneczne „Sto lat Panie Staśku!”
Nowości książkowe
Folklor Rzeszowiaków – obraz przemian. Według badań terenowych 2014–2016, Katarzyna Barańska, Jolanta Dragan (red.); Tomasz Nowak, Polski, polonez, chodzony; Bartosz Gałązka, Kolędy Podkarpacia. Pogranicze polsko-ruskie II: Od Przeworska