Po raz pierwszy od powstania Festiwalu Folkowego Polskiego Radia „Nowa Tradycja” uczestniczyłam w nim w tym roku (11-14 maja, Studio Koncertowe Polskiego Radia) nie jako jego twórca i jurorka, ale po prostu jako słuchaczka i odbiorca muzyki. To było doświadczenie wcześniej mi nieznane i chcę podzielić się garścią refleksji, z którymi opuszczałam Studio im. Witolda Lutosławskiego.
Przyśpiewka – krótka piosenka ludowa o treści okolicznościowej, często rubaszna, w Polsce śpiewana na zabawach, weselach, w czasie obrzędów dożynkowych. Taką definicję znalazłam, nawet zgodzić się z nią można. Tylko nie wyjaśnia ona do końca, czemu ta przyśpiewka to taka ważna część ludowej kultury - literatury i pieśni. A ważna jest, bo opowiada o wydarzeniach, uczestniczy w obrzędach, opisuje życie w formie najbardziej skrótowej z możliwych. Jest i epigramem, i aforyzmem, i fraszką. Formą literacką improwizowaną, a jej jakość zależy – jak zawsze wszystko – od talentu wykonawcy-twórcy.
Ostatnie tygodnie wypełniła mi praca nad oceną ofert przygotowanych pod rozmaite dotacje ministerialne i warszawskie. Praca niełatwa, ale i wiedza z niej płynąca warta wysiłku! To ogląd Polski od strony tradycji – muzyki, zwyczajów, dziedzictwa niematerialnego i materialnego zawarty we wnioskach składanych przez różne środowiska, państwowe instytucje, samorządy, niepubliczne stowarzyszenia i fundacje. Z tego przeglądu nasunęło mi się kilka spostrzeżeń, którymi chcę się podzielić.
Kiedy przyglądam się rozmaitym wydarzeniom muzycznym związanym z szeroko pojętą muzyką tradycyjną, widzę szereg prawidłowości, które utrzymują się mimo upływającego czasu, rozwoju technologii i zmieniającego się świata. To, co mnie frapuje od dawna, to muzykowanie w rodzinie. Sama pamiętam z dzieciństwa granie w moim rodzinnym domu i moje pragnienie dorównania czy dołączenia do muzykujących rodziców.
Czarowne, magiczne miejsce, urzekające Tatry i Zakopane. Stolica polskich gór – zimowa, letnia? Może. Ale przede wszystkim festiwalowa. Oczywiście, w Zakopanem w ciągu roku są organizowane rozmaite imprezy: kulturalne, muzyczne, plastyczne, koncerty itd. To przecież miejsce o wielkich tradycjach inteligenckich.
Fot. M. Baliszewska: Kayah i górale
Nie wiem, czy jest to prawda obiektywna, czy nie. Ja jednak tak właśnie widzę obecny stan muzyki tradycyjnej, zwanej niekiedy ludową. Nowa fala zainteresowania, nowa fala wykonawców młodych i coraz młodszych, zafascynowanych muzyką „starą”, ludową, źródłową. I jej ostatnimi, wiejskimi artystami. Tyle dzieje się w tej dziedzinie! I to nie tylko w lecie, kiedy dużo działań adresowanych jest do turystów. Praktycznie przez cały rok organizowane są imprezy, warsztaty i to nie tylko w dużych miastach (choć jednak impuls nowej fali, odnowy muzyki tradycyjnej płynie z miast na wieś), ale i w małych ośrodkach, nawet wsiach.
Patrząc na muzykę tradycyjną i jej postrzeganie w ostatnich czterdziestu latach, widzę jak bardzo zmieniło się i to postrzeganie, i jej odbiór. Szczególnie to, czego od niej oczekujemy – co z kolei wiąże się z tym, jak jej słuchamy. I jak ją słyszymy.
Rok 2015 dla polskiej muzyki folkowej był rokiem wspaniałym. W pojęciu „folk” mieści się wiele zjawisk, które rozwijały się wręcz „zjawiskowo”. Patrząc na listę imprez – koncertów, festiwali i warsztatów, widzę, że był to rok wyjątkowy. Być może będzie tak, że muzyka zanurzona w tradycji, rodem z polskiej wsi, ale też muzyka świata, stanie się na stałe obecna w naszym życiu muzycznym i generalnie kulturalnym.
I śpiewali na Lubelszczyźnie najwięksi. Z przewagą kobiet z oczywistych (weselnych) powodów: Józefa Pidek z Bychawki (jej wielbicielem był i jest prof. Jerzy Bartmiński, niżej podpisana nagrała całe jej wesele w roku 1975), Anna Malec z Jędrzejówki (wielbicieli jej śpiewania jest wielu, wśród nich prof. Piotr Dahlig), Joanna Rachańska z Łubczy, jedyna pamiętająca pieśni z zawołaniem „łado”. A także Helena Goliszkowa, obdarzona i głosem, i pamięcią, Aniela Gmoch, specjalistka od pieśni weselnych, Józefa Albiniak, Janina Chmielowa – encyklopedia rozmaitych rodzajów pieśni, Krystyna Placha, Maria Podgórska, Edwarda Kowalczyk, Zofia Sulikowska, Walentyna Pakułowa, Maria Gumiela, Stefania Gadzińska o mocnym głosie i ekspresji weselnych pieśni, Karolina Łagowska, Marian Kulik, Wojciech Sołtys. Wielu innych, których nie sposób wymienić, zaznaczyło swoje istnienie na lubelskiej ziemi, przekazało pieśni. Zostawiło ślad w nas, którzy mieli szczęście ich słyszeć, spotkać, nagrać…
Festiwale związane z muzyką i kulturą tradycyjną mają swoich zwolenników i przeciwników. Przeciwnicy to zwykle ci, którzy folkloru nie cenią w ogóle, kojarzy im się z kiepską jakością, a jego magii, siły przekazu, związku z tradycją nie są w stanie zauważyć i docenić. Zwolennicy za to są wymagający i oczekują zdarzeń niecodziennych, nawet egzotycznych! Zwykle nie są zawiedzeni, zwłaszcza w Kazimierzu, choć festiwali w Polsce jest mnóstwo, niemal każda gmina chce mieć i ma swój, mniejszy lub większy, często niejeden. Szczególnie tam, gdzie folklor jest żywy (południe Polski), a wykonawcy świetni i jest ich dużo. Najpiękniejszy jednak jest kazimierski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych, w tym roku czterdziesty dziewiąty. Wyjątkowy, niepowtarzalny, o wielkich zasługach dla podtrzymania kultury ludowej, ulokowany pośród zabytkowej architektury i pięknej przyrody.
Nieokreślona tematyka tych felietonów, czyli pełna wolność, sprzyja błądzeniu myśli, zwłaszcza ku przeszłości. Dzisiaj to błądzenie wiedzie mnie na Podhale, do miejsc i ludzi, którzy zaznaczyli się nie tylko w mojej pamięci. Dlaczego? Trochę z sentymentu, a trochę z powodu irytacji, bo ostatnio jakaś Bardzo Ważna Postać znowu użyła określenia „kultura niska” w odniesieniu do kultury tradycyjnej i zdenerwowana tym rozmyślałam nad trwałością stereotypów oraz krzywdzącego, choć zarzuconego przez naukę, podziału tej działalności na niską (ludową?) i wysoką (elitarną, profesjonalną?).
W sondzie udział wzięli:
W sondzie udział wzięli:
W sondzie udział wzięli:
W dyskusji udział biorą:
W dyskusji udział biorą:
Istnieje nowa muzyka ludowa, którą zdefiniować trudno, a na pewno nie da się tego uczynić w oparciu o dawne kryteria, czyli związek z obrzędami, świętami, zwyczajami dnia codziennego. Podlega ona dziś innym regułom, bo tworzona jest w zupełnie odmiennych warunkach niż tamta, z XIX-wiecznym rodowodem, która powoli staje się muzyką przeszłości, muzyką dawną i tak też jest traktowana.
O Folkowym Fonogramie Roku 2006, konkursie dla debiutujących zespołów, po raz pierwszy zorganizowanym w Polsce World Music Workshop Europejskiej Unii Radiowej dla dziennikarzy muzycznych z całej Europy, albumie "Antologia polskiego folku" wydanym z okazji X Festiwalu Muzyki Folkowej Polskiego Radia "Nowa Tradycja" i przyszłości festiwalu mówi Maria Baliszewska - założycielka Radiowego Centrum Kultury Ludowej Polskiego Radia.
Główną rolą powołanego w 1994 roku Radiowego Centrum Kultury Ludowej jest informowanie na antenie Polskiego Radia o wydarzeniach z dziedziny szeroko pojętej kultury ludowej polskiej i świata, uświadamianie słuchaczom wagi tej części kultury narodowej, oswajanie z jej nowym obliczem, powodowanie zmiany w stereotypowym myśleniu o niej, pokazywanie wartości i siły integrującej naród, a tkwiącej w kulturze ludowej. Opieka nad kulturą ludową, jej promocja i dokumentacja to część misji radia publicznego - Polskiego Radia; a w miarę możliwości finansowych - również sprawowanie mecenatu na kulturą ludową i jej twórcami.Radiowe Centrum Kultury Ludowej zatrudnia pięcioro muzykologów, antropologa, dwoje socjologów. RCKL jest wyjątkową jednostką producencką, finansowaną przez Polskie Radio w ramach misji radia publicznego z pieniędzy abonentów. Jest kontynuatorem istniejącej wcześniej Redakcji Muzyki Ludowej.