Utarło się powiedzenie, że jeśli chcemy wybrać odpowiedni czas rozpoczynania ważnych czynności, powinniśmy jak ognia wystrzegać się piątków. Czy jednak nasi przodkowie rzeczywiście przestrzegali tej reguły? Czy każdy piątek jest równie pechowy? Czy zła sława dotyczy także jednego z najważniejszych w ciągu roku piątków - przypadającego na okres Wielkanocy?
Zielone Świątki to ludowa nazwa Święta Zesłania Ducha Świętego - początkowo łączono je z Wielkanocą, od IV w. stało się samodzielnym świętem obchodzonym w siedem tygodni po Wielkanocy, między 10 maja a 13 czerwca. Już w XVI w. duchowni tępili zwyczaje z nim związane, uznając je za echa pogańskich wierzeń, zabobonów, słowiańskich zabaw o charakterze ludycznym i magiczno-kultowym. Palono wtedy ogniska, przy których bawiono się do późnej nocy. Kościół zwyczaje te stanowczo zwalczał. W środowisku wiejskim czas ten spędzano radośnie, odwiedzano się i cieszono pięknem otaczającej przyrody.
Plecionkarstwo jest jednym z najstarszych rzemiosł, jakich nauczyła się ludzkość. Stało się tak przede wszystkim ze względu na dostępność surowca oraz użyteczność wyrobów. Mimo sędziwego wieku plecionkarskie rzemiosło jest ciągle popularne. Wiklinowy fotel lub stojak na kwiaty, wykonana z rogożyny miseczka czy słomiana zabawka są nie tylko gustowne, ale także całkowicie ekologiczne, ponadto stają się modne. Dlatego Paweł Grunert, twórca nowoczesnych wyrobów plecionkarskich, pisze: "Wiklina wygina się i ludowo i designersko".
Często mówi się, że jeżeli człowiek kończy 30 lat to wkracza dopiero w prawdziwe i dorosłe życie. Ale co powinno się powiedzieć, jeśli 30 lat kończy jedna z prężniej działających w regionie instytucji kultury, która już nie raz święciła tryumfy? Może, że po trzydziestce świat nabiera intensywniejszych barw, a z możliwości XXI wieku można czerpać nieprzebrane pomysły na to, by czerwień biłgorajskiego haftu, tak wpisaną w tradycje ziemi biłgorajskiej, poznał każdy, nawet ten, kto do tej pory rozpoznawał jedynie znaki na klawiaturze komputera czy elektroniczne dźwięki konsoli.
"Diabeł z ludowych wyobrażeń miał postać czarną, był kosmaty i osmalony wskutek wykonywanych piekielnych obowiązków. O jego obecności świadczył smolisty ślad, jaki po sobie zostawiał, a w oddechu dawało się wyczuć siarkę. Był niewielkiego wzrostu, krępy i barczysty, w czuprynie skrzętnie skrywał rogi, miał ogon i koźle kopyta."1 O tym, że niekoniecznie diabeł musiał tak wyglądać świadczy wystawa "Strachy na lachy. Wierzenia demoniczne w kulturze i sztuce ludowej" w muzeum Zamku Lubelskiego.
Co to za zagadka,
co wisi koła zadka?
Kieszeń.
lub znacznie popularniejsza:
Co to za zagadka,
Dwa kółka i armatka?
Nożyczki.
Zabawne, rymowane, ale często mylące i trudne do odgadnięcia. Wiele z podtekstami erotycznymi, które pierwsze przychodzą do głowy po usłyszeniu pytania.
Płaczące po nocach dziecko, które nie śpi i nie daje spać innym... Która matka tego nie przeżyła? Problem ten istniał od zawsze i zmieniały się jedynie sposoby radzenia sobie z nim. Ludowe praktyki przedstawiają szeroką gamę możliwości. Jak podają źródła etnograficzne najprostszą, aczkolwiek niestety czasem tragiczną w skutkach, metodą uśpienia dziecka było podawanie mu maku. Opinie takie funkcjonują na wsi polskiej i dziś. Nie dalej jak jesienią ubiegłego roku jedna z mieszkanek Krasnobrodu opowiadała: Przemyślali ludzie. Dawniej był [taki] smoczek. Szmate, troszke cukru. Zawiązało się i do buzi się dziecku dawało i ono ssało i spokojne było. A jak że nie chciało naprawde tam mocno spać, to ja nie wiem, ja tego nie robiłam. Ale tak, jak opowiadali, że to mak dawali [Bogumiła Maruszek, Krasnobród] Inną możliwością było okadzanie dziecka ziołami z domieszką pajęczyn z czterech rogów izby lub zamówienie rzuconego na dziecko uroku.
Lalka to symbol płodności, ale przede wszystkim nośnik wiedzy o zróżnicowaniu etnicznym świata. Występuje w wielu obrzędach mających charakter widowisk teatralnych, takich jak uśmiercanie Judasza czy topienie Marzanny.
Fotografię traktuje jako narzędzie do przyglądania się światu oraz do zabawy z rzeczywistością. Jest twórcą i koordynatorem Pracowni Fotografii i Galerii NN w Ośrodku „Brama Grodzka-Teatr NN” w Lublinie. W jego pracach odnajdujemy folklorystyczne motywy: wigor, kolor, erotyzm, którymi emanują zespoły tańca ludowego. Jest współautorem pionierskiej wystawy, która dowartościowuje obecne niemal w każdym domu udoskonalone portrety monidła. Z pszczołami łączy go nie tylko pracowitość. Z Marcinem Sudzińskim, współtwórcą wystawy „Monidło. Wstępna próba rehabilitacji” - o podglądaniu świata i zabawach z rzeczywistością rozmawia Magdalena Wójtowicz.
Magia jest zespołem działań i praktyk, przy pomocy których w sposób nienaturalny można wywołać pożądane skutki w rzeczywistości. Charakteryzuje ona głównie społeczeństwa pierwotne i tradycyjne, które posługują się specyficzną logiką myślenia. Najstarsi mieszkańcy okolic Markuszowa (powiat puławski, województwo lubelskie), gdzie prowadziłam badania terenowe, konceptualizują otaczającą ich rzeczywistość w sposób religijno-magiczny, z tego względu elementy magii pojawiają się na przestrzeni całego roku kalendarzowego.
Babcia wycinała z materiału korpus, rączki i nóżki, główkę... Dziadek szedł do warsztatu, przynosił trociny i wypełniał przygotowane przez żonę kawałeczki. Ona brała igłę z nitką i zszywała: główkę do szyi, nóżkę do korpusu... Potem jeszcze tylko malowanie i lalka dla wnuczki była gotowa.
Na początku listopada podążamy na cmentarze „miejsca wiecznego spoczynku”. Myśląc o życiu, śmierci, przemijaniu - wspominamy tych, którzy od nas odeszli. Wkraczając w przestrzeń cmentarza, przybliżamy się do sfery sacrum, silnie nacechowanej emocjonalnie i duchowo przepełnionej różnorodną symboliką. Wagę tejże przestrzeni podkreśla szereg czynności mających doniosłe znaczenie dla kształtowania wieloaspektowego wymiaru listopadowych świąt.
Korowaj to obrzędowe ciasto tradycyjnie wypiekane w Polsce na Lubelszczyźnie, Podlasiu, Suwalszczyźnie i częściowo na Mazowszu. Znany jest także na Ukrainie, Białorusi, Litwie, w Serbii i Bułgarii. Przygotowuje się go przede wszystkim na wesele, a także na Zwiastowanie Najświętszej Marii Panny (25 marca) i z okazji prawosławnego dnia świętego Jerzego (6 maja). Od 2005 roku Korowaj Lipski i Gąski Weselne są zarejestrowanym produktem regionalnym na Podlasiu.
Kiwaczowy wiatrak to twór niepowtarzalny w skali światowej. Nie ma zgody, czy Kiwacz tylko śrutował ziarno, czy mełł mąkę. Prawidłowa odpowiedź pomogłaby ustalić, co właściwie zbudował: śrutownik czy młyn. A może była to napędzana wiatrem młockarnia?
Z dziewięćdziesięciosiedmioletnią Anielą Nierzwicką spotkałem się w Pogódkach na Kociewiu. Mieszkała tam u córki. Nie potrafiła sobie przypomnieć, kiedy urodził się najmłodszy z braci, Franciszek Kiwacz. Umarł około tysiąc dziewięćset pięćdziesiątego trzeciego. Dożył niedużo ponad czterdziestkę. To on zbudował ten wiatrak na kółkach. Co go skusiło, że nie zmajstrował osadzonego na ziemi zwykłego koźlaka, holendra albo paltraka, ale wymyślił to jeżdżące cudo?
Na szczęście, na zdrowie, na ten nowy roczek,
Niech się wam rodzi kapusta i groszek,
Bób jak żłób, żyto jak koryto.
Pszenica jak rękawica. Ań twu!
Tymi słowami zapewniają urodzaj i szczęście w nadchodzącym nowym roku droby - mężczyźni-kolędnicy, którzy na twarzach mają maski, a od kostek w górę przepasani są słomianymi warkoczami. Tego typu kolędnicy charakterystyczni są między innymi dla powiatu gorlickiego (występują również na ziemi sądeckiej, tarnowskiej czy rzeszowskiej).
Taniec wyzwala moc i energię, uwalnia emocje. Daje możliwość uwolnienia i połączenia potencjałów ducha i ciała. Gdy ruch dzieje się samoistnie, gdy nie patrzymy na stopy żeby sprawdzać, czy dobre kroki stawiamy, ale gdy patrzymy sobie w oczy. Kiedy czujemy, a nie myślimy.
Przypadające na dzień 1 i 2 listopada Dzień Wszystkich Świętych i Dzień Zaduszny od wieków były świętami obchodzonymi w szczególny sposób. Ich obrzędy i zwyczaje sięgają czasów pogańskich i dopiero w późniejszych wiekach zostały przystosowane do wiary chrześcijańskiej.
Na odpust świętych apostołów Piotra i Pawła płyną do Pucka rybacy z całego półwyspu i z wiosek lądowych: z Władysławowa, Swarzewa, Rewy, Mechelinek, Rzucewa i Osłonina. Prawie wszystkie kutry są udekorowane emblematami religijnymi. Najwięcej jest krzyży splecionych z gałązek dębu lub świerka. Przed rozpoczęciem mszy odpustowej rybacy gromadzą się na Małym Morzu (tak nazywają Zatokę Pucką) na wysokości Rzucewa. Tam łączą się burta w burtę i dziękują Bogu za miniony rok oraz proszą o łaski na przyszły. To najbardziej widowiskowy element puckich uroczystości.
Kalwarię Wejherowską ufundował wojewoda malborski Jakub hrabia Wejher na terenach swoich dóbr rzucewskich, jako wotum za uratowanie życia na wojnie. W prawie bezludnym miejscu hrabia postawił w 1643 roku kościół i żeby go uczynić świątynią parafialną, założył przy nim miasto Weiheropolis, dzisiejsze miasteczko Wejherowo.
Obrzędy odprawiane z okazji nadejścia wiosny, zabawa, festyn, kiermaszowo - jarmarczny pejzaż, stragany z ekologiczną żywnością, smakołykami i zabawkami - to wszystko ma miejsce na krakowskich Krzemionkach w pierwszy wtorek po Wielkanocy. Miejsce to stanowi zieloną wyspę w geometrycznym środku miasta do lat powojennych określaną jako Kidony.