Strażniczka lubelskich tradycji

fot. M. Ankiersztejn / IMiT: Helena Kołodziej i Alina Święs

Helena Kołodziej, poetka i twórczyni ludowa z Lubelszczyzny, została laureatką 45. edycji Nagrody im. Oskara Kolberga w dziedzinie pisarstwa ludowego. Wyróżnienie honoruje artystów aktywnych w różnych dziedzinach sztuki tradycyjnej, którzy kultywują autentyczne wartości kultury swoich regionów. Nagroda przyznawana jest także animatorom, którzy gromadzą i przekazują, dokumentują, opracowują naukowo, chronią i zachowują dla przyszłych pokoleń wiedzę o kulturze ludowej.

Artystka urodziła się w 1936 roku we wsi Wielkie (pow. lubartowski). Po ślubie przeniosła się do Wielkolasu, gdzie mieszka do dziś. Szkoły podstawowej nie ukończyła, ponieważ usunięto ją z siódmej klasy za obronę krzyża. Przyszła poetka w latach młodości przeczytała prawie całą bibliotekę ks. Fabisiaka z Abramowa – powieści, życiorysy świętych, opracowania filozoficzne. Jej pierwsze utwory powstały na początku lat 50. XX wieku. Kołodziej pisała wówczas wiersze na zamówienie, rymowane życzenia i podziękowania. Z czasem poezja stała się dla niej formą zapisu wydarzeń rodzinnych, także najbardziej traumatycznych – jak śmierć brata.

Pierwszy wiersz poetki ukazał się drukiem w 1974 roku na łamach „Kuriera Lubelskiego”. Kolejne utwory publikowano w „Biuletynie Informacyjnym Stowarzyszenia Twórców Ludowych”, „Biuletynie Wojewódzkiego Domu Kultury w Lublinie”, „Chłopskiej Drodze”, „Rolniku”, „Sztandarze Ludu”, „Twórczości Ludowej”, a także w antologiach i wydawnictwach pokonkursowych. Kołodziej ma w swoim dorobku dwa tomiki indywidualne: Kwiaty, motyle i świerszcze[1] oraz Z pieśnią podniebną...[2].

Obok różnorodnych utworów poetyckich autorka tworzy piosenki okolicznościowe, rejestruje dawne ludowe zwyczaje, obyczaje, wierzenia i obrzędy, zapisuje pieśni i przyśpiewki oraz opracowuje scenariusze widowisk obrzędowych. W jej reżyserii zespół Wielkolasianka Koła Gospodyń Wiejskich w Wielkolasie zrealizował trzy inscenizacje: „Wieczór wigilijny”, „Gaik” i „Kusaki”. Kołodziej była wielokrotną laureatką m.in. Ogólnopolskiego Konkursu Literackiego im. Jana Pocka.

Artystka tworzy z potrzeby serca – w strofach zamyka prostotę chłopskiego życia. Jej poezja to pokorna modlitwa, kult ziemi-żywicielki, afirmacja przyrody, praca rozumiana jako powołanie i akt, którym człowiek spłaca Bogu „dług istnienia”. W dorobku Kołodziej nie brak utworów autotematycznych, okolicznościowych i poświęconych najbliższym. Niemal ze wszystkich wierszy przebija ujmująca szczerość i wierność wartościom, które są istotą życia poetki.

Helena Kołodziej od 1973 roku należy do Stowarzyszenia Twórców Ludowych i od wielu lat aktywnie uczestniczy we wszystkich przedsięwzięciach realizowanych przez tę organizację.

Twórczość literacka to tylko część aktywności poetki. Znacząca w dorobku twórczyni jest działalność związana z zachowywaniem i krzewieniem sztuki ludowej w najbardziej autentycznym wymiarze. O swojej pracy artystycznej Kołodziej pisze we wstępie do ostatniego tomiku poezji: „Tradycję ozdób ze słomy, bibułki i suchych kwiatów przejęłam od babci Rozalii i mamy jeszcze sprzed wojny, bo kiedyś wszystkie ozdoby robiło się samemu na różne okazje i święta. [...] Na Święta Bożego Narodzenia wykonuje się szopki, gwiazdy duże na ściany i małe na choinkę, aniołki, bombki, łańcuchy z gwiazdek i plecionek lub ze słomki i bibułki. Na Wielkanoc sporządza się tradycyjne palmy z barwinku, przybrane kwiatami z bibułki, a z liści trzcinowych i suchych kwiatów wyrabia się według własnego pomysłu. [...] Na zakończenie żniw ścinało się kłosy z ostatniej garści zboża i robiło się snopek na ziele zdobione kwiatami. Z okazji ślubu sprawiono rózgę dla starszego drużby, przybrana kwiatkami z bibuły, a wianek dla panny młodej przygotowywano również z kwiatków z bibułki. Wykonywano też pająki ze słomy i bibułkowych jeżyków – to były pająki Bożego Narodzenia, a ze słomek i kwiatów wiosennych na Wielkanoc[3]”.

Artefakty sztuki ludowej są ściśle związane z tradycyjną obrzędowością. Ich wykonanie wymaga żmudnych przygotowań. Twórczyni uprawia zboże, z którego potem starannie przygotowuje słomki do swoich prac, sieje kwiaty, zbiera rośliny, zioła, odpowiednio je suszy i przechowuje, by wiosną móc wykonać tradycyjne lubelskie palmy wielkanocne. Należy podkreślić imponującą pracowitość Kołodziej. Praca wypełnia całe jej życie. Mimo podeszłego wieku artystka chętnie uczestniczy w targach i jarmarkach sztuki ludowej. Przeważnie można ją zobaczyć ze słomą w rękach, z której potrafi skręcać małe cudeńka. Istotne jest, że swoje umiejętności potrafi przekazywać innym. Słomiane figurki wykonuje jej syn Stanisław, synowa i wnuki. Twórczyni jest także otwarta na udział w warsztatach, podczas których przekazuje nie tylko umiejętności praktyczne, ale i wiedzę na temat dawnych, często już zapomnianych zwyczajów.

Za wszechstronną aktywność kulturalno-literacką Kołodziej została uhonorowana Brązowym Krzyżem Zasługi, odznakami: Zasłużony dla Lubelszczyzny i Zasłużony Działacz Kultury, Wojewódzką Nagrodą Społeczno-Kulturalną oraz Nagrodą Marszałka Województwa Lubelskiego. Poetka cieszy się uznaniem nie tylko w środowisku twórców ludowych, ale i wśród lokalnej społeczności macierzystej gminy Abramów.

Helena Kołodziej to postać o wielkim sercu i bogatym wnętrzu, zawsze otwarta i chętna do pracy, a przy tym bardzo skromna. Przywiązanie do małej ojczyzny, ogromne poczucie chłopskości oraz pracowitość znalazły odzwierciedlenie w jej poezji i sztuce. Wszystko to sprawia, że określenie strażniczka lubelskich tradycji przylgnie do niej na zawsze.

Katarzyna Kraczoń

Źródła

Chłopscy pisarze Lubelszczyzny, oprac. S. Aleksandrowicz, Lublin 1992.

D. Niewiadomski, Wstęp, [w:] H. Kołodziej, Z pieśnią podniebną…, Lublin 2005.

Materiały, korespondencja i dokumenty zgromadzone w teczce osobowej H. Kołodziej, archiwum Stowarzyszenia Twórców Ludowych.

---