Historie łączące pokolenia

Wystawa międzypokoleniowa

Fot. Muzeum Regionalne w Stalowej Woli

W Muzeum Regionalnym w Stalowej Woli 14 marca otwarto wystawę Między światami – etnoilustracje. Magia obrzędów wiosennych. Projekt powstał w wyniku współpracy jej kuratorki, Moniki Michaluk, ze specjalistkami działu etnograficznego muzeum. Celem wystawy i wydarzeń towarzyszących jest zaznajomienie najmłodszych z sekretami obrzędów wiosenno-wielkanocnych oraz z opowieściami, przedmiotami i surowcami naturalnymi, które tym praktykom towarzyszyły. Ekspozycja będzie dostępna dla zwiedzających do 31 maja 2021 roku.

Wehikuły czasu
Wystawa jest kolejną odsłoną znanego już cyklu Etnoilustracje. To kolorowe opowiastki dla dużych i małych, będące wynikiem współpracy Moniki Michaluk i Michała Stachowiaka. Tym razem bajkowe sceny stały się zaledwie punktem wyjścia do zaprezentowania sylwetek prawdziwych bohaterów wystawy. Są nimi podkarpaccy, lokalni rzemieślnicy oraz twórcy ludowi. To właśnie ich prace – niezwykłe przedmioty i rękodzieło – zabiorą widzów w niezapomnianą podróż do świata natury – prawdziwej skarbnicy inspiracji, wzorów i materiałów. W świecie stworzonym przez autorów wystawy magia przeplata się z czasem świątecznym i codziennością. Zaprezentowane tutaj obiekty mają szczególne znaczenie. Są łącznikiem pomiędzy tytułowymi dwoma światami – tym dawnym, będącym
naszym wspólnym dziedzictwem, i tym współczesnym, w którym już dorasta najmłodsze pokolenie. Przede wszystkim jednak zwiedzający będą mogli poznać sylwetki i kulisy pracy takich podkarpackich twórców jak Jan Puk (rzeźbiarz, zabawkarz), Maria Kozłowa (twórczyni ludowa, poetka), Anna Rzeszut (hafciarka, działaczka kulturalna) czy Henryk Kurzyna (garncarz).

Jak jest żytko, to będzie wszystko
Wystawa i wydarzenia jej towarzyszące, które obecnie odbywają się w formie hybrydowej, dedykowane są szczególnie dzieciom i ich opiekunom. Połączenie świata kolorowych opowiastek, prawdziwych historii i żywych obiektów to niezwykłe doświadczenie edukacyjne. Oprócz wytworów rękodzielniczych, pochodzących od rzemieślników i twórców, ważnymi eksponatami są tutaj również surowce naturalne, które posłużyły autorom do wykonania przedmiotów użytkowych. Poznamy ich znaczenie i właściwości. To między innymi drewno, wiklina, gałęzie wierzby, glina, potrawy postne czy ziarna zboża, które są jednym z głównych eksponatów tej wystawy. Fazy wzrostu zbóż od zarania dziejów były nierozerwalnie związane z cyklem agrarno-wegetacyjnym, który warunkował styl życia dawnych wiejskich społeczności. Na uwagę zasługuje również przestrzeń wystawiennicza, gdzie zaaranżowano zielone wyspy stworzone ze wzrastającego żyta oraz ekspozytory i worki z gliną czy różnego rodzaju ziarnami jadalnymi, którym można się przyjrzeć z bliska. Szczególną wartość projektu stanowią jednak materiały filmowe, obiekty etnograficzne i materiały archiwalne, pochodzące z zasobów Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli. To właśnie tutaj do końca maja widzowie mogą odkrywać różne aspekty związane z wiosenną, lokalną obrzędowością i historiami głównych bohaterów – twórców, którzy poprzez swoją pracę związali swoje życie z naturą.

Kolorowe opowiastki
Etnoilustracje to zbiór bajkowych scen, które nie od dziś zachwycają międzypokoleniowe grono odbiorców. Projekt w unikalny sposób przybliża wątki związane z rodzimą tradycją. Prace łączą motywy graficzne inspirowane wzornictwem ludowym z humorystycznymi gadkami, animującymi przedstawione sceny. Te zabawne anegdoty przywodzą na myśl wieści gminne, charakterystyczne niemal dla każdej małej społeczności. Dzięki Etnoilustracjom widzowie mają szansę poznać półfantastyczny świat zdarzeń, przedmiotów i postaci, które inspirują nas do spoglądania w przeszłość – po to, byśmy mogli na nowo odkrywać teraźniejszość – wspólne miejsca, wartości i historie. Kolorowe sceny, choć nawiązują do dawnej obrzędowości i obyczajowości, wciąż są aktualne. Odwołują się do źródeł etnograficznych, obiektów i opowieści ludzi, którzy kultywują swoje tradycje lub są z nimi silnie związani. Szczególną atrakcję ekspozycji realizowanej we współpracy z Muzeum Regionalnym w Stalowej Woli stanowi wystawa nowych prac, powstałych między innymi we współpracy z Muzeum Etnograficznym im. Franciszka Kotuli czy Instytutem im. Oskara Kolberga, który jest jednym jej patronów.

Między światami – etnoilustracje. Magia obrzędów wiosennych
Główny organizator: Muzeum Regionalne w Stalowej Woli
Kurator, współtwórca: Monika Michaluk
Opieka merytoryczna, produkcja: Elżbieta Skromak, Beata Trybuła
Twórcy: Jan Puk, Michał Stachowiak, Bronisław Gap, Anna Rzeszut, Maria Kozłowa, Henryk Kurzyna
Aranż wystawienniczy: Agata Pinkosz
Patroni honorowi: Instytut im. Oskara Kolberga, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Narodowe Centrum Kultury
Patroni medialni: „Pismo Folkowe”, Kulturaludowa.pl

Rozmowa z Moniką Michaluk, kuratorką i współtwórczynią wystawy

Małgorzata Wielgosz: Jak powstała koncepcja wystawy?
Monika Michaluk: Zostałam zaproszona do tej współpracy przez panią Lucynę Mizerę, ówczesną dyrektor Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli. Nieco wcześniej zakończyłam udany projekt, zrealizowany wspólnie z Muzeum Etnograficznym im. Franciszka Kotuli w Rzeszowie. Wynikiem tamtej współpracy były nowe opowiastki i motywy [Etnoilustracje podkarpackie – przyp. red.]. Tamto przedsięwzięcie poprzedziły badania etnograficzne prowadzone w regionie przez muzeum. Dzięki nim, a przede wszystkim – dzięki informatorom biorącym udział w badaniach udało się opracować tematy nowych etnoilustracji. Finałem projektu była wystawa łącząca powstałe prace z obiektami pozyskanymi w trakcie badań, właśnie z udziałem narratorów – autorów opowieści, na bazie których powstawały nowe historyjki. Wydarzenie okazało się niezwykle inspirujące. Uczestnicy bardzo się otworzyli na relację z muzeum. Okazało się, że ciekawią ich eksponaty i postaci, które za nimi stoją. Wtedy pomyślałam, że właściwie etnoilustracje mają bardzo duży potencjał do tego, aby integrować społeczność wokół muzeum i jego zasobów. Przede wszystkim jednak to projekt, który może pomóc szerzej otworzyć drzwi instytucji, aby zainicjować społeczną wymianę – wiedzy, umiejętności, ważnych narracji. Od dawna też obserwuję różne zjawiska związane z edukacją wczesnoszkolną, szczególnie te najnowsze. Zauważyłam, że dziś wiele mówimy o konieczności kształcenia kompetencji cyfrowych wśród dzieci, mniej zaś o potrzebie pogłębiania kompetencji, które w zasadzie są naszym dziedzictwem. To na przykład umiejętność wytworzenia czegoś samemu, co wiąże się między innymi z podstawową wiedzą o surowcach naturalnych i technikach wykonania. Według mnie dziś to właśnie praca rzemieślników i twórców ludowych, ich historie oraz wiedza mają szansę stać się zupełnie nowym doświadczeniem edukacyjnym dla najmłodszych. Muzea jako instytucje mogą odegrać tutaj znaczącą rolę poprzez wspieranie takich akcji, stając się tym samym ważnym ogniwem we współczesnej edukacji – łącznikiem między pokoleniami.

Jakie jeszcze cele edukacyjne realizuje wystawa Między światami – etnoilustracje?
Kolejnym celem tej wystawy, oprócz zaproszenia najmłodszych do zabawy i do dawnego świata, jest zwrócenie uwagi na niekomercyjną ofertę, jaką tworzą rzemieślnicy i twórcy ludowi poprzez swoją pracę. To często już starsze osoby, które nie zawsze korzystają z nowoczesnych kanałów sprzedaży, takich jak na przykład internet czy media społecznościowe. Przez to dostęp do ich wyrobów może być dziś dla wielu z nas nieco utrudniony. Wystawa Między światami pokazuje, że to, co jest dziś eksponatem muzealnym, jednocześnie może być też przedmiotem pożądania, czyli zakupem. To ważna wiadomość dla zwiedzających, szczególnie, że czas poprzedzający Wielkanoc jest również okresem handlowym. Wówczas wielu z nas kupuje wielkanocne rekwizyty w pośpiechu. Przynosimy palmy z marketów, kosze z chińskich sklepów, często też używamy sztucznych barwników do jajek, nie zadając sobie pytań o sens tych przedmiotów i praktyk z nimi związanych. Poprzez naszą wystawę i towarzyszące jej wydarzenia chciałam zwrócić uwagę odbiorców na prawdziwe znaczenie rzeczy, które wybieramy w okresie wiosenno-wielkanocnym. W przeszłości były one wytworem ludzkich rąk, powstawały z naturalnych surowców, tworzono je w skupieniu. Każdy z tych rekwizytów miał swoją głęboką symbolikę, wykonany był za pomocą konkretnej techniki i tak bywa aż do dziś. Mam nadzieję, że w przyszłości, po kontakcie z wystawą, wielu odbiorców zechce częściej nabywać przedmioty rękodzielnicze od rzemieślników i twórców, rzadziej korzystając z ofert sieci handlowych.

Jak wyglądała współpraca z Muzeum Regionalnym w Stalowej Woli przy tym projekcie?
Po przedstawieniu koncepcji i idei całego przedsięwzięcia oraz ustaleniu ścieżki zwiedzania, a wyznaczają ją tematy poszczególnych etnoilustracji, wraz z etnografką, panią Elżbietą Skromak, zdecydowałyśmy o tym, czyje sylwetki zaprezentujemy na ekspozycji i jakie obiekty znajdą się na wystawie. Ta współpraca wzbogaciła mnie o nową wiedzę, ale też doświadczenia, bo historie i motywacje bohaterów wystawy są bardzo poruszające. Niektóre znajdują swoje odbicie w postaci fotograficznej, inne znowu – w filmowej odsłonie. To na przykład historia Jana Puka z Trześni czy opowieść Anny Rzeszut, twórców związanych z kulturą Lasowiaków. Z tych opowieści wyłaniają się portrety ludzi, którzy całe swoje życie związali z pasją i pielęgnowaniem własnego dziedzictwa. Z czasem ich misją stało się również przekazywanie swej wiedzy kolejnym pokoleniom, w czym nasza wystawa również ma pomóc. W trakcie współpracy nad nią zbierałyśmy także materiał tekstowy. Na ekspozycji można odnaleźć tematycznie uporządkowane porzekadła ludowe, ale też właśnie najważniejsze cytaty twórców – motta, które oddają ich ducha i motywacje. Zachęcam do bieżącego śledzenia mediów społecznościowych i strony Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli, bo wokół wystawy nie brakuje atrakcji – również w formie online. Będą konkursy z nagrodami i warsztaty z rękodziełem. Jest również możliwość obejrzenia filmu z wirtualnego oprowadzania. A ponieważ koncepcja tego projektu jest otwarta, mam nadzieję, że w przyszłości uda się go zrealizować w nowych odsłonach i regionach, z udziałem kolejnych, niezwykłych bohaterów.