Weselnie w Zakopanem

fot. A. Kusto: Kalkedon Dance and Sports Club Association z Turcji. Taniec weselny, Zakopane 2019

Na dziewięć dni wieńczących upalny sierpień zaplanowano 51. Święto Gór w Zakopanem. Co roku organizatorzy przygotowują bogaty pakiet wydarzeń, które na długo przed oficjalnym otwarciem zwracają uwagę na kulturę Zakopanego i na wiele tygodni po zakończeniu festiwalu pozostawiają uczestników w jego klimacie.

Ten rok był jednak wyjątkowy za sprawą tragedii, która wydarzyła się na Giewoncie. To był czwartek 22 sierpnia. Wraz z pokaźną grupą dziennikarzy zebraliśmy się w Biurze Promocji Urzędu Miasta Zakopanego, aby przyznać wybranemu zespołowi nagrodę dziennikarzy – ciupagę ze zbyrkadłami. Nikt wówczas nie przypuszczał, że granatowe niebo i potężne wyładowania atmosferyczne skumulowały się na najchętniej obleganym przez turystów szczycie, symbolu polskich Tatr. Niestety, były ofiary śmiertelne i wielu poszkodowanych. Wprowadzono żałobę, a koncert finałowy wraz z ceremonią ogłoszenia wyników poprzedzony był modlitwą w scenerii palących się na scenie świec.
Historia festiwalu sięga lat 20. XX wieku i łączy się z koncepcją „Związku Ziem” wyrosłą na gruncie podhalańskiego regionalizmu i ogłoszoną przez Władysława Orkana. Głównym jej założeniem było zjednoczenie grup etnicznych zamieszkujących tereny polskich Karpat poprzez wspólny program rozwoju. Lata 30. zaowocowały pojawieniem się w Zakopanem Święta Gór, w którym udział brały lokalne zespoły górali. Oprócz wydarzeń muzycznych odbywały się wystawy, przedstawienia teatralne, festyny o tematyce góralskiej. Początkowo występy zespołów były jednym z wielu punktów programu imprezy, ale od 1968 roku stały się centralnym wydarzeniem góralskiego święta, dając początek Międzynarodowemu Festiwalowi Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem, potocznie zwanemu „świętem ludzi gór”. Regulamin występów konkursowych opracowano pod kierunkiem znanego etnografa, Romana Reinfussa. Opierał się on na trzech kategoriach zespołów: prezentujących folklor w formie autentycznej, artystycznie opracowanej oraz stylizowanej. Uwzględnianie różnych sposobów prezentacji folkloru przyczyniło się do podniesienia rangi zespołów wiejskich, a także do jego popularyzacji w kształcie zbliżonym do autentycznego. Z perspektywy pięćdziesięciu edycji śmiało można powiedzieć, że festiwal wpłynął pozytywnie na rozwój zespołów góralskich i ich muzyki. Zmobilizował twórców do rekonstruowania zapomnianych obrzędów i wprowadzania ich do programów artystycznych. Dziś jest zarówno atrakcją turystyczną, jak i możliwością konfrontacji własnych tradycji z kulturami świata.
W tym roku można było oglądać występy zespołów prezentujących góralski folklor z wielu zakątków świata – od Polski, Bułgarii, Ukrainy, Słowacji, przez Węgry, Macedonię, Serbię i Włochy aż po Turcję i Nepal. Złote Ciupagi zdobyły zespoły: Breznichanki z Bułgarii, Śwarni z Nowego oraz Muzsla Folk Dance Ensemble z Węgier (także nagroda dziennikarzy). Srebrne Ciupagi otrzymały grupy: Wierchy z Milówki, Skalnik z Kamionki Wielkiej oraz Oćovan ze Słowacji, zaś Brązowe Ciupagi powędrowały do zespołów: Kyczera z Legnicy, Kalkedon Dance and Sports Club Association z Turcji i Prykarpattia z Ukrainy. Co ciekawe, jury to kilkunastoosobowe, międzynarodowe gremium, któremu od wielu lat przewodzi dr Bożena Lewandowska (członkini Rady Naukowej naszego „Pisma Folkowego”!). Jury ma prawo do przekwalifikowania kategorii zespołu i oceny zgodnej z nowymi kryteriami, co miało miejsce i w tym roku. Po raz pierwszy przyznano Nagrodę im. Prof. Romana Reinfussa wraz ze statuetką Żelaznego Kohuta. Trafiła ona do zespołu Skalnik z Polski, w którego prezentacji doceniono autentyczność, wierność tradycji oraz autentyzm formy. Nagroda została zainicjowana i ufundowana przez Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ w Nowym Sączu, a wręczył ją jego wieloletni dyrektor Antoni Malczak wraz z córką prof. Romana Reinfussa – Krystyną Reinfuss-Janusz.
Prócz zmagań na scenie wielkiego namiotu ciekawe wydarzenia toczyły się w całej wiosce festiwalowej oraz kilku bardziej odległych miejscach Zakopanego. Jednym z nich była Willa Czerwony Dwór, która za sprawą obecnego burmistrza Zakopanego została w 2016 roku przeznaczona na centrum kultury promujące sztukę rodzimą. Ten piękny obiekt, położony przy ulicy wiodącej do Doliny Strążyskiej, urzeka dziś stylem zakopiańskim i bogatą historią. Od początku XX wieku bywali w nim Artur Rubinstein, Stefan Żeromski, Karol Szymanowski i Stanisław Ignacy Witkiewicz, a ci gościli tu kolejnych, wybitnych przedstawicieli świata nauki i kultury. Wnętrze Willi Czerwony Dwór zachwyca eksponatami, które obrazują znakomite podhalańskie rękodzieło, stroje, meblarstwo, sztukę… Tam też drugiego dnia festiwalu odbyła się konferencja „Wesele. Między przeszłością a teraźniejszością”, podczas której referaty wygłosili głównie członkowie jury z Turcji, Węgier, Bułgarii, Rumunii i Polski. Doskonałym uzupełnieniem podjętego tematu był pokaz mody weselnej, który wymagał dużej sceny i odbył się kilka dni później. Pokazano, jak strój ślubny górali podhalańskich zmieniał się od początku XX wieku aż po czasy współczesne. Górale z innych regionów – Łemkowie, Huculi, Węgrzy z Transylwanii i Turcy – zaprezentowali swoje tradycyjne stroje związane z obrzędem weselnym. Dolna Równia Krupowa przez wszystkie dni festiwalu oferowała szereg atrakcji. Poza straganami z rękodziełem i sztuką ludową oraz namiotami do prowadzenia różnorodnych warsztatów dla najmłodszych można było zajrzeć na targowisko, by zakupić instrumenty, podpatrzeć, jak się je wykonuje, lub pogawędzić z ich budowniczymi.
Festiwal w Zakopanem to nie tylko folklor stylizowany. Od kilku edycji organizatorzy włączają do programu koncert „Na folkową nutę”, który w tym roku odbył się pierwszego dnia festiwalu, a w jego ramach wystąpili: Anna Maria Jopek z zespołem Kubiszyn/Dobrowolski/Nazaruk/Herdzin oraz laureaci Nowej Tradycji 2019 – zespół Lumpeks.

Agata Kusto

Sugerowane cytowanie: A. Kusto, Weselnie w Zakopanem, "Pismo Folkowe" 2019, nr 144 (5), s. 16-17.