Formuła życzeniowa Niechże cię deszcz rozklepie! stała się elementem tytułu spotkania naukowego na temat kultu świętych patronów w polskiej tradycji ludowej, które 19 maja 2022 roku w Sali Obrad Rady Wydziału Filologicznego UMCS poprowadził dla studentów filologii polskiej, kulturoznawstwa oraz architektury informacji Łukasz Ciemiński – etnograf, historyk sztuki, antropolog kultury, pracownik Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu. Inicjatorem i organizatorem tego wydarzenia było Studenckie Koło Naukowe Etnolingwistów UMCS, a patronatem medialnym objęło je „Pismo Folkowe”. Podczas wykładu prowadzący, z właściwą sobie umiejętnością swobodnego i atrakcyjnego prezentowania referowanych treści, opowiedział o tym, jak bardzo mieszkańcy wsi sprawy i wypadki życia codziennego wiązali ze świętymi patronami, spoglądającymi czujnie i uważnie ze ścian wiejskich domostw. Nierzadko to właśnie od nich uzależniali swoje szczęście lub nieszczęście, wierzyli w ich sprawczą moc, o czym świadczą nie tylko wizerunki zawieszane w mieszkaniach, ale także wykonywane ku czci świętych pieśni dewocyjne, funkcjonujące w wielu wariantach muzycznych/tekstowych (np. Święta Barbaro, perło Jezusowa… / Święta Barbaro, berło Jezusowe…).
Spotkanie obfitowało w ciekawostki, nie zabrakło również objaśnień terminów kluczowych dla przygotowanej prezentacji. Uczestnicy wydarzenia mogli się m.in. dowiedzieć, na czym polega ludowy sensualizm (naiwny, oparty na przekonaniu, że kult świętego obrazu czy miejsca jako symbolu jest tożsamy z bezpośrednim doświadczeniem świętości), czym jest wrażliwość mirakularna (związana z wiarą w zdarzenia niepojęte, tajemnicze, cudowne, nadrealne), co oznacza furtum sacrum (jeśli kradzież części/całości relikwii świętego nie ma przykrych konsekwencji zdrowotnych, można założyć, że ów święty pozwolił się ukraść), z czym wiąże się czarny humor w kulcie patronów (np. św. Wawrzyniec, patron kucharzy – przedstawiany z rusztem paleniskowym, na którym był męczony). Ponadto w czasie spotkania przedstawiono sposoby na udomowienie świętych (np. w pobliżu figury św. Pankracego ustawiano świecę i kładziono pietruszkę – aby zaskarbić sobie jego przychylność).
Cześć dla patronów była niezwykle ważna, jednak jej poziom był już zróżnicowany. Szczególnie interesującą częścią prezentacji była ta eksponująca siłę pośmiertnego kultu św. Teresy od Dzieciątka Jezus, której wyidealizowane obrazy zdominowały ludową wyobraźnię. O ekspansywnej pozycji tej świętej świadczy to, że dla wielu jej udział w codziennym życiu stał się wyjątkowo istotny – np. dla śpiewaczki Edith Piaf, która właściwie nie rozstawała się z medalikiem przedstawiającym wizerunek patronki.
Spotkanie poświęcone ludowym świętym i przejawom kultu dla nich wzbudziło duże zainteresowanie uczestników. Przygotowana prezentacja była zarówno bogata merytorycznie, jak i atrakcyjna dla słuchaczy. Została wygłoszona w sposób przemyślany, uporządkowany i z poczuciem humoru. Dobrym pomysłem byłaby kontynuacja refleksji w obrębie tej tematyki.
Sylwia Katarzyna Gierczak
doktorantka w Katedrze Tekstologii i Gramatyki Języka Polskiego (Instytut Językoznawstwa i Literaturoznawstwa UMCS).
Sugerowane cytowanie: S. K. Gierczak, Wśród ludowych świętych, "Pismo Folkowe" 2022, nr 161 (4), s. 37.
Formuła życzeniowa Niechże cię deszcz rozklepie! stała się elementem tytułu spotkania naukowego na temat kultu świętych patronów w polskiej tradycji ludowej, które 19 maja 2022 roku w Sali Obrad Rady Wydziału Filologicznego UMCS poprowadził dla studentów filologii polskiej, kulturoznawstwa oraz architektury informacji Łukasz Ciemiński – etnograf, historyk sztuki, antropolog kultury, pracownik Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu.
fot. W. Bodak