Koło rycerskie

Metrum 3/4. Wersja akordów z kapodastrem na II progu, żeby się nazwy akordów zmieściły. Czyli zamiast e-mol jest fis-mol itd. Akordów jest dość gęsto, więc poniżej podany jest ich podział ćwierćnutowy. "3" oznacza takt 3/4, a "1" oznacza po prostu 1/3 taktu, jedną ćwierćnutę.

3 2 1 3 3
e a e D e
1 2 2 1 1 1 1 3
e a D G e a D G
1 1 1 3 2 1 3
H e D G D e H

e      a  e   D       e
Hetman wojsko kołem toczy
e  a   D G  e a  D  G
Nieprzyjacielowi w oczy.
e    a  e   D       e
Wozy łańcuchmi spinają
e  a   D   G  e  a   D G
Bo się trwogi spodziewają.

H  e   D    G    D e  H
Piękne jest koło rycerskie
H  e D   G   D  e    H
Komu dał Bóg serce męskie.

A gdy już się potkać mieli
Jezu Chrysta zawołali:
„Jezu Chryste Nazareński!
Wejrzy na lud chrześcijański”.

Piękne...

W żarskim biegu drzewce kruszą
Niejeden się żegna z duszą.
Jednemu się mienią oczy
A z drugiego krew się toczy.

Piękne...

Trzeci woła, by dobito
Albo szablą łeb ucięto.
A ci, co w mogiłach leżą
Do pewnego kresu bieżą.

Piękne...

Chociaż żołnierz nie ubrany
Przecież ujdzie między pany.
Suknia na nim nie blakuje
Dziurami wiatr wylatuje.

Piękne...

Trzeba żołnierza szanować,
Grosza, soli nie żałować.
Wtenczas żołnierza sznują
Kiedy trwogę na się czują

Dodatkowa zwrotka

Chustka jest czarna za pasem
Ale i w tej pusto czasem.
Zapłać mu, o Jezu, z nieba
Boć go jest pilna potrzeba.

potkać - potykać; od: potyczka
żarstki - dzielny; od: żar, w: Wikisource, Słownik Etymologiczny Języka Polskiego
oczy się mienią - mieni się w oczach
blakuje - blaknie

Muzycy i instrumenty

Anna Bielak (Kołodziej) - śpiew
Bogdan Bracha - śpiew, sopiłka
Robert Brzozowski - kontrabas
Paweł (Mikołaj) Giszczak - śpiew
Piotr Majczyna - śpiew solo
Marcin Skrzypek - bęben, śpiew

Źródła, tekst

Źródła:

• Okładka frankfurckiego wydania łacińskiej Historii Heroda z 1584 roku, w: opis do piosenki Idzie żołnierz borem, lasem Bibliotekapiosenki.pl, za: Bystroń, Jan Stanisław, Polska pieśń ludowa: wybór, wyd. Rada Polonii Amerykańskiej, Chicago 1945, s. 92–95 oraz za: Jan Prosnak, Siedem wieków pieśni polskiej: śpiewnik dla młodzieży z komentarzem historycznym, wyd. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1979, s. 15-16.

Komentarz do przypisu drugiego w Bibliotece Piosenki:

Publikacja nie zawiera informacji na temat autora tekstu oraz muzyki utworu. W śpiewniku prezentowane są dwie wersje muzyczne. Pierwsza będąca opracowaniem muzycznym Aleksandra Wielhorskiego. Druga wersja pochodzi ze zbioru Wacława z Oleska: Pieśni polskie i ruskie ludu galicyjskiego (Lwów 1833), do śpiewu i na fortepian ułożył Karol Lipiński – w transpozycji do tonacji d-moll (zapis oryginalny w a-moll).

• Wikisource; ok. 1584, tekst wg Literatura staropolska. Wybór tekstów, tom 1, Poezja, opr. Piotr Borek, Roman Mazurkiewicz, Kraków, 2002, s.368, za: Jacek Kowalski, Niezbędnik Sarmaty, Poznań, 2006, s. 161.
• Bibliotekapiosenki.pl; Adrjański Zbigniew, Złota księga pieśni polskich: pieśni, gawędy, opowieści, wyd. Bellona, Warszawa 1994, s. 26.

Opis z Biblioteki Piosenki:

Jest to utwór anonimowy z XVI wieku. Ma tytuł jakby przekorny i świadomie autoironizujący. Są tu liczne cytaty z pieśni Idzie żołnierz borem lasem. Jest też i charakterystyczna duma z przynależności do żołnierskiego stanu. Wszystkie tego rodzaju pieśni opowiadały o codzienności żołnierskiego życia, trudach wojowania, zawierały też jakby daleką tęsknotę za zwycięstwem i chwałą.^*

Istnieją liczne warianty tej pieśni śpiewanej w różnych okresach historycznych. Wielu badaczy twierdzi, że najstarszy tekst pochodzi z czasów Władysława Warneńczyka i jego fatalnej wyprawy oraz klęski pod Warną (1444). Przeważają jednak opinie, że pieśń ta powstała w szeregach piechoty wybranieckiej (1576–1586) Stefana Batorego, do której werbowano drobną szlachtę i chłopów. Stąd też w wielu wersjach pieśń ta kończy się hardym stwierdzeniem:

Chociaż żołnierz obszarpany
Przecie stoi między pany.

*Złota księga..., s. 26.

Pierwsza zwrotka wskazuje na obronę taboru w stylu husycki, tzn. ustawianie wozów w pętlę (np. krąg) i spinanie ich łańcuchami. O satyrycznym charakterze piosenki mogą też świadczyć wersy:

Suknia na nim nie blakuje
Dziurami wiatr wylatuje.

Czyli suknia nie blaknie, ma żywe kolory, ale jest dziurawa.

Źródła podają zwrotki 6-cio wersowe, ale podzielili je inaczej, żeby był refren: melodia zwrotki pasuje do czterech wersów a refren do dwóch. Więc z pierwszych dwóch, które najbardziej się do tego nadają, zrobiliśmy refren. W źródłach jest dodatkowe 4 wersy ale nie ma dwuwiersza: "Wtenczas żołnierza sznują...". Jego źródło - nieznane. Połączyliśmy go z dwuwierszem "Trzeba żołnierza szanować..." z tej dodatkowej zwrotki (z "groszem" zamiast "chleba") i została jedna zwrotka, którą można ewentualnie też zaśpiewać. Do dano do nie "w niej", bo chyba brakowało i "o, Jezu", żeby liczba sylam pasowała.