Fonogram Źródeł jest konkursem, organizowanym przez Program 2, Radiowe Centrum Kultury Ludowej od 2008 roku jako inicjatywa z założenia motywująca lokalne społeczności do przedstawiania swoich muzycznych tradycji oraz artystów. Tak się też stało, że od kilku lat dzięki Fonogramowi Źródeł możemy poznawać i doceniać wartość różnorodnych zasobów archiwów, szczególnie tych z muzyką tradycyjną. Liderem w tym zakresie jest z pewnością Instytut Sztuki PAN, którego zespół pod kierownictwem Jacka Jackowskiego konsekwentnie opracowuje i wydaje płyty z nagraniami polskiej muzyki tradycyjnej, przechowywane w Zbiorach Fonograficznych IS PAN (dawne Archiwum Fonograficzne im. M. Sobieskiego).
Spośród nadesłanych 17-tu pozycji płytowych jury Fonogramu Źródeł 2014 w składzie: prof. Piotr Dahlig – etnomuzykolog, Instytut Muzykologii UW; dr Weronika Grozdew-Kołacińska - etnomuzykolog, Instytut Sztuki PAN; Piotr Kędziorek - dziennikarz Programu 2 PR; Anna Szewczuk - kierownik RCKL, Program 2 PR i Anna Szotkowska - dziennikarz Programu 2 PR, nagrodziło Fundację Klamra z Żywca za album Macieja i Katarzyny Szymonowiczów „Gajdosze”, Wydawnictwo In Crudo za monografię „Marian Bujak z Szydłowca. Portret skrzypka”, Stowarzyszenie Krusznia za album „Dorzecze Niemna. Śladami Oskara Kolberga”, Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białej za płytę „Kapela Byrtków z Pewli Wielkiej”, Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk za album „Gdyby Kolberg miał fonograf” oraz Wydawnictwo Księży Młyn za album Aldony Jadwigi Plucińskiej „Polskie Zwyczaje Rodzinne” z dołączonymi bezcennymi nagraniami z Archiwum Muzycznego Folkloru Religijnego Instytutu Muzykologii KUL.
To doskonała okazja aby przypomnieć o istnieniu i znaczeniu dla etnomuzykologii współczesnej zbiorów gromadzonych i przechowywanych w AMFR KUL od lat 70. XX wieku. Z inicjatywy ks. Karola Mrowca zorganizowano wówczas systematyczną akcję nagrywania pieśni religijnych zachowanych w żywej tradycji. Metodologia badań, dzięki współpracy z J. Stęszewskim, opierała sie na doświadczeniach zdobytych podczas Ogólnopolskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego. Dość szybko okazało się, że zbieranie pieśni religijnych wymaga odmiennych metod (np. opracowano kanon pieśni, o który pytano w każdej miejscowości). Późniejsze badanie zebranego materiału stało się podwaliną prężnie rozwijającej się pod kierunkiem B. Bartkowskiego i A. Zoły Katedry Etnomuzykologii i Hymnologii. Obecnie w AMFR jest około 25 000 pieśni. Są to wykonania indywidualne i zbiorowe pieśni religijnych oraz rzadziej repertuar świecki i muzyka instrumentalna.
Nagrodzone Fonogramem Źródeł 2014 nagrania to unikatowe śpiewy społeczności katolickich, oddające specyfikę uniwersyteckiego zbioru. Są to wzruszające świadectwa lokalnych form pobożności (CD 1, nr 17–27; „pieśni towarzyszące spotkaniom rodzinnym i sąsiedzkim”), wśród których znalazły się pieśni dziadowskie, alegoryczne, apokryficzne, będące swoistą ludową Biblią, podawaną zgodnie z właściwą danemu regionowi etnograficznemu manierą wykonawczą. Znajdziemy tu również pieśni i przyśpiewki weselne ukazujące przeplatanie symboliki religijnej i świeckiej w tradycyjnej obrzędowości weselnej (CD 1, nr 4–11; „ślub i wesele”). Cała kolejna płyta poświęcona została śpiewom pogrzebowym, chyba najszybciej uznanym za autentyczny przejaw folkloru spośród wszystkich gatunków śpiewów religijnych. Zamieszczono tu prawdziwe pieśni-perełki, co z pewnością jest też wielką zasługą samych wykonawców. Są to wykonania takich artystów-śpiewaków, jak Antoni Zuchowski z Siemiatycz, Jan Bilski ze Skrzyńca czy Julia Watras z Bełżca. Ci wykonawcy, zresztą podobnie jak i przez długi czas sam repertuar, funkcjonowali poza ruchem festiwalowym i nawet jeśli nagrania były realizowane poza autentycznym obrzędem, to nasycone są żarliwością i „lokalną nutą”.
Do 2-płytowego albumu dołączony jest wstęp autorstwa dr Kingi Strycharz-Bogacz i zmarłego w styczniu tego roku dr hab. Antoniego Zoły, prof. KUL. Czytamy w nim „... na styku wniesionej przez Kościół liturgii łacińskiej i polskich norm liturgicznych, które regulowały porządek liturgii sprawowanej w Polsce wytworzył się specyficzny nurt kulturowy czerpiący swoje wzorce zarówno z łacińskich przekazów, jak też z ludowej polskiej tradycji o świeckiej proweniencji. [...] Z czasem nurt ten będący wyrazem tzw. pobożności ludowej rozwinął się i przekazywany z pokolenia na pokolenie, wytworzył to, co powszechnie określa się jako ludową tradycję muzyczno-religijną albo żywą tradycję”.
Dzięki unikatowej publikacji Aldony Jadwigi Plucińskiej, która w pionierski sposób zaprezentowała polskie zwyczaje rodzinne jako „duchową tradycję narodu”, możemy cieszyć się wyjątkowymi nagraniami. Wypada mieć nadzieję, że zbiory Archiwum Muzycznego Folkloru Religijnego Instytutu Muzykologii KUL będą w niedalekiej przyszłości sukcesywnie udostępniane.
Agata Kusto
Fonogram Źródeł jest konkursem, organizowanym przez Program 2, Radiowe Centrum Kultury Ludowej od 2008 roku jako inicjatywa z założenia motywująca lokalne społeczności do przedstawiania swoich muzycznych tradycji oraz artystów. Tak się też stało, że od kilku lat dzięki Fonogramowi Źródeł możemy poznawać i doceniać wartość różnorodnych zasobów archiwów, szczególnie tych z muzyką tradycyjną. Liderem w tym zakresie jest z pewnością Instytut Sztuki PAN, którego zespół pod kierownictwem Jacka Jackowskiego konsekwentnie opracowuje i wydaje płyty z nagraniami polskiej muzyki tradycyjnej, przechowywane w Zbiorach Fonograficznych IS PAN (dawne Archiwum Fonograficzne im. M. Sobieskiego).