Warszawiak Manu Chao

Hiszpańsko-francuski pieśniarz Manu Chao nieodmiennie kojarzy mi się z Warszawą i z upalnym latem 1999 r., które, świeżo przeprowadziwszy się do stolicy, spędziłem u mojej kuzynki, w mieszkaniu przy Marszałkowskiej. Kuzynka jest światowa, wtedy właśnie wróciła ze stypendium w Paryżu i wybierała się na stypendium do Rzymu (albo na odwrót) i to właśnie z jej kaseciaka popłynęły słowa takich piosenek jak "Clandestino" ("Potajemny"), "Bongo Bong" czy "Desaparecido", którą to później, gdy się zacząłem uczyć hiszpańskiego, przełożyłem następująco (na czym, skądinąd, moja nauka języka Cervantesa w zasadzie się skończyła):

Był to dziwny okres w moim życiu. W Warszawie znalazłem się, ponieważ w mojej pracy nastąpiły zmiany: szefa-choleryka zastąpił szef-sfinks, największy akcjonariusz spółki. O ile szefowi-cholerykowi chodziło w życiu tylko o pieniądze i władzę i było to po nim widać na milę, o tyle, o co chodziło w życiu szefowi-sfinksowi, tego nie był w stanie dojść nikt. I o ile szef-choleryk bywał rubaszny, o tyle szef-sfinks był zawsze powściągliwy w wyrażaniu uczuć i śmiertelnie poważny. Szef-sfinks był z gatunku tych, którzy nie mówią, a przemawiają, nie jedzą, a posilają się, i nie myślą, a są zdania. Chodzący wieszak na garnitury, choć akurat najlepiej ubranym facetem w firmie był szofer - anzug leżał na nim idealnie. Szofer mierzył zresztą wysoko. Już gdy go przyjmowano, zażądał takiego samego kontraktu, jaki miał dyrektor handlowy, tylko z mniejszym wynagrodzeniem.

- Ma być kontrakt menedżerski? - zapytałem, bo to ja odpowiadałem za przygotowanie umów o pracę.

- Tak! - odpowiedział.

No i szef podpisał mu ten kontrakt menedżerski.

To właśnie nowy szef zarządził przenosiny firmy z Krakowa do Warszawy, gdzie łatwiej mu było utrzymywać lukratywne kontakty osobiste. Nie bez wahania, no i trochę też nie mając innego wyjścia, postanowiłem dać temu miastu szansę. Tata bardzo mnie do tego namawiał, upatrując w tym wielką dla mnie szansę na dalszy rozwój zawodowy. Mama też się starała uspokoić moje obawy, choć innego rodzaju.

- Gdy my przenosiliśmy się z Gliwic do Krakowa - mówiła - straszono nas, że nie znajdziemy tu sobie przyjaciół, że nikt nie będzie chciał z nami rozmawiać. Tymczasem mieszkamy tutaj ledwo dwadzieścia pięć lat i znamy już dwa małżeństwa!

Mieliśmy w Warszawie jedną taką bardzo ładną sekretarkę, kruczowłosą i smagłolicą pół-Bułgarkę, która jednak była żywym dowodem na to, że kawały o blondynkach są krzywdzące. W ogóle w całym biurze na jakieś pięćdziesiąt osób był tylko jeden kolega, niejaki pan Jurek, z którym dało się porozmawiać na interesujące tematy - muzyka, kino, książki, podróże, polityka. Polecił mi on lekturę "Maga" Fowlesa i film o Elżbiecie I z Erikiem Cantoną w jednej z ról, który to film obejrzałem jednak dopiero kilka lat później w telewizji. Nie pamiętam już, prawdę powiedziawszy, czy był pan Jurek absolwentem słynnego "Reytana", czy tylko chciałby za takiego uchodzić, chyba jednak to drugie. Pozostali koledzy z pracy byli, owszem, sympatyczni, ale nie mieli jakichkolwiek pasji ani zainteresowań. W Krakowie często mi się zdarzało spotykać przypadkowo w galerii czy kinie studyjnym kolegów z roku, po moich kolegach z warszawskiej pracy raczej bym się tego nie spodziewał. Żeby chociaż chcieli robić tę osławioną karierę po trupach, ale też jakoś nie. Byli jakby z innego świata, a ja byłem dla nich niepoważny.

Chcąc wybić się na samodzielność, zacząłem się rozglądać za jakąś nową robotą, co jednak szło mi jak krew z nosa. Niby stolica to miasto, w którym codziennie niejedna osoba zamienia, jak w znanym góralskim kawale, psa za milion na dwa koty po pięćset tysięcy każdy, ale mnie się to jakoś nie udawało. Zapraszano mnie na jakieś rozmowy, ale czar pryskał już w momencie powitania, już od pierwszego pewnego uścisku dłoni, jakby ci zamknięci w wieżowcach ze szkła i stali eleganccy prawnicy, moi interlokutorzy, z reguły niewiele starsi ode mnie, na mój widok zaczynali się zastanawiać, jak mogli się tak pomylić. W każdym razie patrzyli na mnie jakoś tak trochę dziwnie. Jean Cocteau powiedział kiedyś, że dobre wychowanie polega na ukrywaniu tego, jak wysoko człowiek ceni sam siebie, a jak nisko innych. Ci ludzie byli świetnie wychowani, choć za to, że mieli pojęcie, kim był Cocteau, głowy już dać nie mogę. Pytali mnie zazwyczaj, czy nie miałem kłopotów z zaparkowaniem. Nigdy nie miałem.

W tych okolicznościach trubadur antykapitalistów , rzecznik wykorzenionych i piewca kolorowej wielokulturowości - Manu Chao stał się moim przewodnikiem muzycznym na kilka następnych lat.

José-Manuel Thomas Arthur Chao urodził się w Paryżu 21 czerwca 1961 r., jako syn pisarza i dziennikarza Ramóna Chao i Felisy Ortegi, uciekinierów z frankistowskiej Hiszpanii. Wychował się na przedmieściach stolicy Francji w lewicującym środowisku artystyczno-intelektualnym. Pierwszą kapelę (pod wpływem punkowej grupy The Clash), nazwanej z angielska Hot Pants (Gorące Portki) - stworzył w połowie lat '80 XX wieku z kuzynem Santim, drugą - Los Carayos (Fiuty) - z bratem Antoniem, trzecią, najbardziej znaną - Mano Negra (Czarna Ręka) - na cześć serbskiej organizacji konspiracyjnej, choć podobno istniała też andaluzyjska organizacja anarchistyczna o tej samej nazwie, skądinąd po hiszpańsku zwrot "aquí hubo mano negra" (znać tu czarną rękę) oznacza podejrzenie, że władze dokonały jakiejś niezgodnej z prawem manipulacji) - z jednym i drugim. Śpiewali w wielu językach - po hiszpańsku, angielsku, francusku, arabsku, ich muzyka była - w różnym czasie w różnych proporcjach - mieszanką rockabilly, punk rocka, ska, reggae, folku, a także rytmów latynoamerykańskich i afrykańskich z ra? na czele. Najbardziej znanymi piosenkami z tego okresu były "Indios de Barcelona" (Indianie z Barcelony), "Madame Oscar" (Pani Oscar), "Sidi H'bibi" (Umiłowany pan), "Magic Dice" (Zaczarowane kości do gry) czy "Mala Vida", którą przedstawiam tutaj w moim przekładzie:

Hot Pants wydali album, Los Carayos trzy albumy, a Mano Negra - w okresie swojej działalności - cztery albumy studyjne, dwa koncertowe i jedną składankę. Grupa odbyła też tournée po Ameryce Łacińskiej, gdzie dawała darmowe koncerty w przestrzeni publicznej dla widowni zupełnie nieprzywykłej do tego typu kontaktów z kulturą: "chłopów z boliwijskiego płaskowyżu, Indian ekwadorskich z Cuenca, gniewnych studentów meksykańskich, studentów w argentyńskim mieście Rosario, noszących koszulki z wizerunkiem Che, (…) więźniów politycznych w Chile, dzieci "zaginionych bez wieści" rodziców w Buenos Aires, gitarzystów-amatorów grających po knajpach w osadach na sertao gdzieś na północnym wschodzie Brazylii czy po barach dla zagubionych ludzi w meksykańskiej Tijuanie" . Zespół koncertował też w Europie, Japonii i Stanach Zjednoczonych, gdzie zdarzyło mu się supportować Iggy'ego Popa. W 1992 r. Mano Negra powtórzyła środkowo- i południowoamerykańskie tournée, tym razem jednak podróżując statkiem. To był już jednak schyłkowy okres działalności grupy, której członkowie zaczęli się od siebie coraz bardziej oddalać. W 1993 r. z ośmiu muzyków w podróż pociągiem po Kolumbii wybrali się tylko niektórzy, a do końca wytrwało jedynie dwóch. W 1994 r. nagrano jeszcze album studyjny, ale w następnym roku zespół ostatecznie rozwiązano.

Manu Chao rozpoczął karierę solową i w 1998 r. wydał płytę "Clandestino" ("Ukryty"). O ile Mano Negra to było takie radosne, hecne granie, o tyle występując pod własnym nazwiskiem Manu Chao mocniej uderzył w struny społeczne i polityczne, śpiewając o imigracji, wielkomiejskich gettach, niesprawiedliwości społecznej, narkotykach, choć także o miłości. Muzyka stała się mniej punkowa, mniej alternatywna i o ile wcześniej w piosenkach dominował język francuski, o tyle teraz najczęściej słyszało się hiszpański. Manu Chao został nieformalnym bardem ruchów antyglobalistycznych, od czego się jednak żartobliwie odżegnuje. W swojej muzyce pragnął odtworzyć dźwięki muzyki ulicznej i sceny barowe z wielu krajów i kultur. Wplatał w utwory komunikaty radiowe oraz urywki ścieżek telewizyjnych i filmowych we wszystkich możliwych językach. W 2001 r. wydał płytę "Proxima estación: Esperanza" (Następna stacja: Nadzieja), w 2004 r. prawie w całości francuskojęzyczną "Sibérie m'était contéee" ("Gdyby opowiedziano mi Syberię", albo bardziej obrazowo: "O co chodzi z tą Syberią?" - warto przy okazji zwrócić uwagę na okoliczność, że grafikę płyty stworzył Polak - Jacek Woźniak), a w 2007 r. - "La Radiolina" ("Radyjko"). Odniósł międzynarodowy sukces, jego piosenki śpiewali młodzi działacze antykapitalistyczni protestujący w Pradze, Mediolanie, Genui czy w nowojorskim Central Parku, choć popularność artysty w krajach anglojęzycznych jest już mniejsza. Z płyty "Clandestino" pozwolę sobie jeszcze zaprezentować utwór pt. "Malegría" w moim przekładzie:

Moja warszawska przygoda również zakończyła się nieszczęśliwie, ale to już temat na zupełnie inną opowieść. Skądinąd kilka lat po opisywanych wydarzeniach dowiedziałem się, że w niedługim czasie po mojej wyprowadzce ze stolicy, firma, w której byłem zatrudniony, padła, gdyż szefowi-sfinksowi popsuły się układy z jednym z najbogatszych Polaków, od którego dostawał zlecenia. O tym ostatnim krążyły plotki, że każdemu, kto wypadł z jego łask, wręczał uroczyście statuetkę Złotego Fallusa z Brylancikiem, ale czy to prawda i czy ten wątpliwy zaszczyt przypadł w udziale również szefowi-sfinksowi, tego się nie dowiedziałem. Tak czy inaczej szef-sfinks przestał się pokazywać w swoim środowisku, bo każdemu był winien jakieś pieniądze, a nie był ich w stanie oddać.

Do chwili obecnej (jesień 2014 r.) Manu Chao wystąpił w Polsce czterokrotnie, ale ani razu w Warszawie. Cały czas wypatruję jego kolejnych płyt.