Rytuał Przodków

Teatr Imperialny to grupa aktorów założona w 2013 roku. Artystami są głównie studenci i doktoranci UMCS. Teatr debiutował m.in. „Spowiedzią masochisty” oraz sztuką „Delikatne. Wrażliwe. Niewinne”. Tym razem aktorzy skupili się na tematyce dziadów, wystawiając spektakl pt. „Rytuał Przodków”.
W czwartkowy wieczór 5 marca 2020 roku sala widowiskowa Akademickiego Centrum Kultury UMCS „Chatka Żaka” w Lublinie wypełniła się po brzegi za sprawą spektaklu Teatru Imperialnego w reżyserii Ekateriny Sharapovej – absolwentki Lubelskiego Studium Teatralnego CSK/UMCS, studium pantomimy w Krasnojarsku oraz teatrologii UMCS. Widzowie mieli okazję nie tylko podziwiać występ, ale również brać udział w sztuce, tworząc ją niejako razem z aktorami. Spektakl odtwarzał najstarszy i chyba najbardziej tajemniczy obrzęd słowiańskiej kultury, czyli dziady. Scenariusz spektaklu był oparty na analizach tego obrzędu, opracowanych przez Leszka Kołakowskiego. Rytuał rozpoczynała mickiewiczowska kwestia wygłoszona przez stojącego w centrum sceny Guślarza. Widzowie mieli okazję odbierać sztukę przez różne zmysły. Ważną funkcję pełniła gra światłem i cieniem. Frenetyczne i tajemnicze dźwięki, które aktorzy wydobywali z instrumentów, niemalże hipnotyzowały widzów. Uczestnictwo w obrzędzie dziadów pozwoliło obecnym skosztować jadła i napitku. Widzowie spróbowali kutii i wina przygotowanego dla zbłąkanych dusz przodków. Atmosfera sceny, rozsypana ziemia oraz palące się świece wzbogacały surową scenografię tego miejsca, przywodząc na myśl mickiewiczowską kaplicę z Dziadów. Całość obrzędu poświęcona była bogini Marze (Marzannie), za przyczyną której na scenie pojawiały się duchy zmarłych w ciałach celebrujących święto śmiertelników. Z tego powodu nie zabrakło ducha wdowy, małego chłopca czy mężczyzny widzącego truchło młodej kobiety. Ważnym znakiem był ogień, który niejako pobudzał oraz odsyłał zbłąkane dusze, dając im wieczny spoczynek.
Nie zabrakło również odwołań do tekstów literackich klasyków, np. Króla Olch Johanna Wolfganga Goethego i wspomnianego już romantycznego poety Adama Mickiewicza. Aktorzy czerpali inspiracje również z motywu formy Witolda Gombrowicza oraz wplatali do występu autorskie utwory stworzone na potrzebę wydarzenia.
Widzowie mogli zaobserwować fuzję sztuk, mającą wpływ na przedstawienie obrzędu dziadów. Z tego powodu, jak wspomina jeden z aktorów, Przemysław Mrowiński, pojawiły się odwołania do kultury słowiańskiej, pogańskiej, ale także do Święta Zmarłych czy do kultury popularnej.
Klamrą kompozycyjną była postać Guślarza, który na początku zaprosił na obrzęd, a w finale zakończył odprawianie modłów, wskazując na niezwykle istotne prawdy dotyczące natury człowieka oraz umiejętności uczenia się na błędach innych. Te słowa miały symboliczną moc uzdrowienia dusz, skutkiem czego uczestnicy rytuału (również widzowie), odegrawszy swoją rolę, zwieńczyli celebrację wspólną zabawą, zapraszając się wzajemnie do tańca i śpiewów.
Przełamanie czwartej ściany pozwoliło widzom na przeżycie na własnej skórze niezwykle ważnego, choć zapomnianego dziś obrzędu oraz umożliwiło sztuce wyjście z ograniczeń gombrowiczowskiej formy.

Patrycja Szura,
studentka dziennikarstwa i komunikacji społecznej oraz filologii polskiej na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, członkini Studenckiego Teatru Medialnego „Bohema” UMCS oraz Studenckiego Koła Naukowego Etnolingwistów UMCS.

Sugerowane cytowanie: P. Szura, Rytuał Przodków, "Pismo Folkowe" 2020, nr 146-147 (1-2), s. 38.