Miasto wielu tradycji

Włodawa jako „pogranicze” zarówno trzech narodów, jak i trzech wyznań – judaizmu, prawosławia i katolicyzmu, współistniejących w codziennym życiu wielu pokoleń, nosi miano „Miasta Trzech Kultur”. Od 1989 roku odbywa się tu jedno z najbardziej znaczących wydarzeń dla rozwoju regionu, jakim jest Festiwal Trzech Kultur. W dniach 22–25 września miała miejsce już jego XVII edycja.

Włodawa jest niewielkim miastem położonym na obszarze Polesia Zachodniego, nieopodal trójstyku granic Polski, Białorusi i Ukrainy. Jest miejscem barwnym pod względem narodowościowym, etnicznym i wyznaniowym, co ma swoje odzwierciedlenie w folklorze i obyczajowości mieszkańców.
Miasto na czas trwania festiwalu staje się miejscem inspirujących spotkań, otwartym na wspomnienia i relacje, dającym możliwość poznania fenomenu, jakim jest przenikanie się kultur. Zapewnia spotkania z wybitnymi artystami, którzy w swoich działaniach ożywiają tradycję poprzez takie elementy sztuki jak: muzyka, film, fotografia, teatr czy rękodzieło artystyczne. Celem tego przedsięwzięcia jest również ukazanie historii regionu i tradycji jego mieszkańców, przy zaangażowaniu w działania widzów. Za sprawą licznych warsztatów, rozmów z artystami, działań parateatralnych daje możliwość współtworzenia jego historii.
Każda edycja posiada motyw przewodni. Tematem tegorocznym jest film, a każdy dzień festiwalu poświęcony jest jednej z trzech włodawskich kultur. Piątek jest dniem prezentacji kultury judaistycznej, sobota skupia się na prawosławiu, natomiast niedziela jest dniem kultury katolickiej. Podczas festiwalu miasto tętni życiem, lecz głównymi ośrodkami, gdzie odbywają się koncerty, wystawy i warsztaty, są siedziby organizatorów: Zespół Synagogalny we Włodawie, cerkiew pw. Narodzenia NMP, barokowy kościół pw. Św. Ludwika i parafia pw. Najświętszego Serca Jezusowego.
Festiwal w tym roku wzbogacony został o jeden dodatkowy dzień. Rozpoczął się w czwartek doskonałym koncertem muzyki filmowej w wykonaniu orkiestry Krzesimira Dębskiego, który odbył się na dziedzińcu zabytkowej budowli-czworoboku. Każdy dzień Festiwalu Trzech Kultur obfitował w liczne warsztaty i spotkania. Młodzież uczestniczyła w lekcji tańca żydowskiego prowadzonej przez grupę KACHOL uwieńczonej tańcami przy akompaniamencie Kapeli Brodów, warsztatach śpiewu z zespołem muzyki gospel Trzecia Godzina Dnia, które w sobotę festiwalową zakończyły się wspólnym koncertem artystów i uczestników zajęć, czy też w rozmowach z aktorami, takimi jak Hanna Śleszyńska czy Mariusz Bonaszewski – o ich wspomnieniach i obserwacjach dotyczących obyczajowości mieszkańców Włodawy.
Przekaz, jaki niesie za sobą festiwal, dociera do przedstawicieli każdego pokolenia. Atrakcją dla najmłodszych były spektakle „Tuwim Julek – Para buch, frazy w ruch” Teatru Małe Mi z Warszawy czy też „Księżniczka Rossa i Klimek” Teatru Katarynka. Lecz to nie jedyne wydarzenia związane z tą dziedziną sztuki. Ważnym elementem imprezy było widowisko słowno-muzyczne „Żyd wieczny Tułacz” z udziałem znakomitych artystów scen krakowskich, które zachwyciło formą i dało możliwość poznania teatru żydowskiego. Festiwal uświetniały wystawy m.in. „Dzieci EretzIsrael” fotografki Agnieszki Traczewskiej, podejmującej tematykę życia chasydów, wystawa rysunków Andrzeja Wajdy „Dybuk” oraz intrygujące „Ikonopisan(nie)” Elżbiety Borkowskiej. Nie zabrakło projekcji filmów dokumentalnych dotykających tematyki sfery sacrum w kulturze żydowskiej oraz warsztatów filmowych, których celem było zebranie relacji mieszkańców miasta dotyczących jego historii.
Niewątpliwie największym atutem są liczne koncerty przedstawiające nowoczesne spojrzenie na tradycję. W tym roku zagrali przedstawiciele nurtu muzyki klezmerskiej – zespół Klezmafour oraz artyści tworzący wariacje na temat tradycji muzyki żydowskiej, nadający jej osobliwy charakter. Wśród nich znaleźli się: Karolina Cicha i Spółka, sztandar polskiej muzyki rozrywkowej – Sława Przybylska w projekcie „Razem z Braćmi” oraz urzekająca Olena Leonenko w spektaklu muzycznym „Podwórko-świat” w reż. Janusza Głowackiego. Koncerty odbywały się w dawnej Wielkiej Synagodze, której klimat w połączeniu z muzyką i śpiewem artystów w języku jidysz tworzył nadzwyczajną atmosferę. W ciągu tych trzech dni można było usłyszeć również „Miniatury Baroku” Tomasza Marczaka i Andrzeja Sochockiego, koncert muzyki dawnej zespołu La Tempesta, chorał gregoriański w wykonaniu Bornus Consort w koncercie zatytułowanym „Śpiew Trzech Tradycji” czy też muzykę cerkiewną w wykonaniu Perfectum z Kijowa. Festiwal zamknął koncert gwiazdy niedzielnego wieczoru – zespołu Zakopower prezentującego folkowe brzmienia.
Atmosfery całego wydarzenia dopełnił jarmark festiwalowy, na którym co roku wystawiane są liczne rękodzieła artystyczne i produkty lokalne, oraz przede wszystkim zabudowa miasteczka położonego na fundamentach nieistniejącej już gminy żydowskiej.
Festiwal Trzech Kultur na stałe zapisał się w kalendarzu imprez kulturalnych regionu i kraju, zyskując międzynarodową rangę oraz dając dowód na to, że różne kultury mogą współistnieć i wzajemnie się inspirować.

Julita Fajks
studentka muzykologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Pracownik działu etnografii w Muzeum–Zespół Synagogalny we Włodawie.