Pardes Festival - Spotkania z Kulturą Żydowską w klimacie późnego lata
4 września - Lublin, 6-11 września 2022 - Kazimierz Dolny / Janowiec
https://www.facebook.com/PardesFestival/
Fundacja Spichlerz Kultury wraz z partnerami zaprasza od 6 do 11 września na dziesiątą jubileuszową edycję Pardes Festival – Spotkań z Kulturą Żydowską.
Zachęcamy do lektury kompletnego programu Pardes Festival: https://pardesfestival.pl/program-pardes-festival-2022-zapraszamy-6-11-wrzesnia-kazimierz-dolny-janowiec/
Organizatorzy zapraszają do udziału w bogatym programie festiwalowym w atmosferze otwartości dla różnorodności religijnej, etnicznej i kulturowej Lubelszczyzny i wielokulturowego dziedzictwa Polski. Festiwal łączy przeszłość z teraźniejszością: odkrywamy wyparte z pamięci, ale żywe w kamieniu, w przekazach historycznych, we wspomnieniach i dziełach sztuki ślady wielowiekowej obecności żydowskich sąsiadów - sąsiedztwa tragicznie przerwanego we wrześniu 1939 r.
Zanim pojedziemy do Kazimierza i Janowca spotkamy się w Państwowym Muzeum na Majdanku. Niedziela, 4 września, oprowadzanie tematyczne poświęcone Zagładzie Żydów w Generalnym Gubernatorstwie w ramach obchodów 80. rocznicy niemieckiej akcji „Reinhardt”.
Festiwal w odsłonie kazimierskiej, 6 września, godz. 12:00, otwiera się spacerem kuratorskim po znakomitej kolekcji judaików w zbiorach Muzeum Sztuki Złotniczej / Muzeum Nadwiślańskie w Kazimierzu Dolnym.
W kameralnej scenerii miasteczek nad Wisłą, z respektem dla natury i dziedzictwa materialnego, spotkamy się z artystami i wybitnymi znawcami historii lokalnej, tematyki żydowskiej i wielokulturowości. Tradycyjnie już goście festiwalowi powędrują śladami żydowskimi w Kazimierzu Dolnym, zwiedzą Synagogę i poznają historię cmentarzy żydowskich. Jeden z kazimierskich spacerów tematycznych przywoła losy Ocalonych z Zagłady i rodziny Góreckich, odznaczonej w 1996 r. Medalem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. W trakcie Pardes Festival powracamy do mitycznego sztetla i poznajemy mikrokosmos wielokulturowych miast i miasteczek w dawnej Polsce.
Pamięć międzywojennego wielokulturowego Lublina i historię słynnej żydowskiej ulicy Krawieckiej przywoła Joanna Zętar z Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” (8 września).
Program Pardes Festival przywołuje nieistniejący już świat przefiltrowany przez wrażliwość artystów tworzących w przeszłości i współcześnie. Sztuka w przestrzeni festiwalowej dominuje w tym roku w całym bogactwie form artystycznych i różnorodności tematycznej. Organizatorzy zapraszają na trzy wernisaże: 6 września spotkamy się na wystawie kazimierskich fotografii Zbigniewa Nity, który od lat dokumentuje zmieniający się pejzaż miasteczka: „Kazimierz Dolny to część mojego życia. Część bardzo znacząca i trwająca nadal, chociaż w trochę innym wymiarze. Zmienili się ludzie, zmieniła rzeczywistość”.
7 września zapraszamy na wernisaż obrazów Grażyny Ulman. „Zielnik Gai” to niezwykły, osobisty cykl obrazów, o którym artystka mówi: „Mój zielnik nazywam po łacinie, ale też odszukuję hebrajskie imiona roślin. Bo korzenie mam katolickie, jak i, co okazało się niedawno, gdy zagłębiłam się w historię rodziny, żydowskie”.
W niedzielę, 11 września w Gminnym Ośrodku Kultury w Janowcu spotykamy się z Gretą Grabowską, artystką, której kolaże z papieru objęte tytułem „Zapomniane Sąsiedztwo / Teka kazimierska” podziwialiśmy ubiegłego roku. Tego roku artystka zaprezentuje cykl kolaży inspirowany żydowską historią Janowca: „Zapomniane Sąsiedztwo / Teka janowiecka”. Po wernisażu zapraszamy na warsztaty w unikalnej technice kolaży przestrzennych z papieru. Greta Grabowska bada pieczołowicie przeszłość Kazimierza nad Wisłą i położonego na drugim brzegu Wisły Janowca. Przywołuje zapomnianych żydowskich sąsiadów, wpisuje sylwety żydowskich mieszkańców obu miasteczek w tkankę (nie)istniejących zabudowań… synagogi, żydowskich domów, jatek i zamku janowieckiego. Czujne oko Artystki bada otaczający krajobraz. Teka Kazimierska i Teka Janowiecka utrwalają pamięć i (nie)pamięć o żydowskiej społeczności obu miasteczek nad Wisłą.
Program Pardes Festival osnuty jest, od pierwszej edycji, wokół historii polsko-żydowskiej kolonii artystycznej i zbiorów Kamienicy Celejowskiej, oddziału Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym. W programie dwa spacery tematyczne z kuratorką zbiorów Dorotą Seweryn-Puchalską.
Pardes Festival to przestrzeń wielokulturowości. Każdego roku goście festiwalowi przemierzają Polskę szlakami wielokulturowości. Po raz kolejny zawitamy do Leszna, miasta od początków swego istnienia wielonarodowego i wielowyznaniowego. Dzięki otwartej postawie właścicieli – Leszczyńskich, a później Sułkowskich – osiedlali się tu od połowy XVI w. prześladowani - w innych krajach Europy - z powodów religijnych: bracia czescy, luteranie i Żydzi. Każda ze wspólnot wyznaniowych: katolicka, ewangelicko-augsburska, ewangelicko-reformowana (w jej strukturze bracia czescy) posiadała świątynię i cmentarz, żydowska spotykała się w synagodze i na cmentarzu żydowskim. Zapraszamy na spotkanie z dr Kamilą Szymańską i Małgorzatą Gniazdowską z Muzeum Okręgowego w Lesznie (7 września, środa).
Śladami tradycji i kultury ormiańskiej podążymy z dr Piotrem Kondraciukiem. W programie prezentacja multimedialna „Chaczkary ormiańskie w Polsce / Tradycja i współczesność” (7 września, środa). Chaczkar – „kamień krzyżowy” jest tradycyjną formą upamiętniania ważnych wydarzeń historycznych oraz osób zmarłych w kulturze ormiańskiej. Jego geneza wywodzi się od starożytnych obelisków, które po wprowadzeniu chrześcijaństwa w IV w. zaczęto ozdabiać krzyżami. Obeliski uzyskały najpierw formę płaskorzeźbionych stalli, a od połowy IX w. zastąpiły je płyty kamienne zdobione płaskorzeźbionymi krzyżami i motywami roślinnymi o symbolice Drzewa Życia. Na terenie Rzeczypospolitej chaczkary były na ogół skromniejsze i wykonywane z lokalnych kamieni. Nieliczne historyczne płyty nagrobne i krzyże wotywne zachowały się jedynie w Kamieńcu Podolskim i w katedrze ormiańskiej we Lwowie. W ostatnich latach na terenie Polski powstało wiele chaczkarów ustawianych w miejscach związanych z kulturą ormiańską i upamiętniających pobyt Ormian w Polsce, m.in. w Krakowie, Lublinie, Warszawie, Wrocławiu, Gdańsku, Elblągu, Gliwicach, Zamościu.
I tego roku organizatorzy proponują cykl spotkań objętych wspólnym tytułem Pardes znaczy Ogród. Piotr Kowalik z Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN przybliży i zinterpretuje znaczenie symboliczne i praktyczne wina w judaizmie: wino i judaizm są ze sobą nierozerwalnie związane. Na przestrzeni dziejów wino było – i nadal jest – w centrum rodzinnego i wspólnotowego życia żydowskiego. Uważane za napój o szczególnym znaczeniu, z własnymi błogosławieństwami, zarówno przed, jak i po spożyciu, wino bierze udział w wielu ważnych wydarzeniach żydowskiego kalendarza i cyklu życia Żydów.
W ramach cyklu Pardes znaczy Ogród – już po raz trzeci - odbędzie się piknik w zielonym plenerze skansenu janowieckiego - „Pardes znaczy Ogród / Mleko, miód i wino” (10 września). W programie m.in. zwiedzanie wystawy etnograficznej, warsztat wycinanki żydowskiej, warsztat garncarski i gawęda o glinianych naczyniach szabasowych, degustacja lokalnych win i rozmaite lokalne smakołyki z oferty lokalnych producentów. Na finał pikniku koncert Orkiestry Galicja!
Ważne miejsce w programie festiwalowym zajmują tego roku kulinaria. Tamara Sztyma, kuratorka wystawy "Od kuchni. Żydowska kultura kulinarna" w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN przedstawi specyfikę kuchni aszkenazyjskiej i sefardyjskiej. Organizatorzy zapraszają do Hamsa Restobar przy ul. Senatorskiej 15 w Kazimierzu Dolnym.
W piątek, 9 września, godz. 20:00, na zamknięcie Pardes Festival w Kazimierzu nad Wisłą, w Farze pw. Św. Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja Apostoła spotkamy się na widowisku poetycko-muzycznym „Sprawiedliwi” upamiętniającym Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką.
Pardes Festival to także wyjątkowe wydarzenia muzyczne. W czwartkowy wieczór, 8 września, na patio Kamienicy Celejowskiej w Kazimierzu Dolnym zaplanowany jest w partnerstwie z TSKŻ koncert charyzmatycznej artystki Anny Riveiro w cyklu pieśni sefardyjskich. Artystce towarzyszy wybitny gitarzysta Michał Pindakiewicz.
Na finał pikniku festiwalowego w janowieckim skansenie wystąpi Orkiestra Galicja. Galicyjskie granie to projekt Kapeli Niwińskich, poświęcony muzyce pogranicza polsko-ukraińskiego, a muzyka Orkiestry to podróż po dawnej Galicji – wielokulturowej krainie położonej na południowych krańcach współczesnej Polski, w cieniu Karpat. Koncert Orkiestry Galicja dedykujemy walczącej z rosyjską agresją Ukrainie.
W dawnej Galicji, w bliskim sąsiedztwie, kształtowały się przez stulecia różne tradycje muzyczne i wykonawcze nasycone klimatem wszystkich krain tego obszaru. Kapela sięga po tradycyjny repertuar tańców i pieśni polskiego Pogórza i ukraińskiego Podkarpacia, okolic Rzeszowa i Lwowa, gra nuty od Pogórzan, Bojków, Hucułów, Węgrów, melodie klezmerskie. Usłyszymy dzikie kołomyjki i ukraińskie polki, pogórzańskie oberki i wolne, galicyjskie krakowiaki i kozaki, melodie weselne, pieśni obu tradycji. Orkiestra Galicja to żywa muzyka grana na dwoje skrzypiec, basy, bęben, cymbały do śpiewu i do tańca, zebrana podczas badań terenowych, odsłuchana z archiwalnych nagrań, zagrana z XIX-wiecznych zapisów Oskara Kolberga.
Pardes Festival – Spotkania z Kulturą Żydowską w Kazimierzu Dolnym i Janowcu to cykl wydarzeń, które przywracają pamięć polskich Żydów: żydowskich miasteczek, żydowskiej muzyki, nieistniejącego świata i na zawsze wymazanego z polskiego krajobrazu kulturowego żydowskiego życia. Przywracamy pamięć i dziedzictwo europejskich Żydów i wpisaną w historię Europy spuściznę innych mniejszości religijnych, etnicznych i narodowych zamieszkujących współcześnie Polskę, ale żyjących i działających na ziemiach polskich od stuleci.
Marszałek Województwa Lubelskiego Jarosław Stawiarski, lubelskie.pl i Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN objęli Pardes Festival patronatem honorowym.
Tekst: Aleksandra Markiewicz, dyrektor programowy Pardes Festival
