etnolingwistyka

Badając folklor i historie minione

№ 167 (4 2023) Autor: Julia Małyska Dział: Relacje To jest pełna wersja artykułu!

W dniach 16–21 maja 2023 roku studenci zrzeszeni w Studenckim Kole Naukowym Etnolingwistów UMCS, Studenckim Kole Naukowym Kultury i Sztuki UMCS oraz studenci etnomuzykologii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego uczestniczyli w badaniach terenowych zorganizowanych przez Muzeum – Zespół Synagogalny we Włodawie. Kolejne już działania prowadzone we włodawskich gminach były elementem realizacji projektu „Poleski Wóz Tradycji” finansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Kultura ludowa i tradycja”. Dzięki połączeniu trzech grup specjalnościowych badania mogły być prowadzone wielopłaszczyznowo, koncentrując się zarówno na języku, muzyce, jak i szeroko rozumianej kulturze. Materiały zebrane podczas wyjazdu zostaną przekazane do archiwum Pracowni Etnolingwistycznej UMCS im. prof. dr. hab. Jerzego Bartmińskiego, a także wykorzystane w badaniach prowadzonych przez Muzeum we Włodawie.

fot. M. Pisarska

Gwary są jak smaczny tort Kristina Rutkowska

№ 154 (3 2021) Autor: Kristina Rutkowska, Autor: Damian Gocół Dział: Rozmowa To jest pełna wersja artykułu!

Prof. dr hab. Kristina Rutkowska pracuje w Instytucie Języków i Kultur Regionu Bałtyckiego Uniwersytetu Wileńskiego. Prowadzi badania z zakresu dialektologii, etnolingwistyki, socjolingwistyki i historii języka. Jest redaktorem multimedialnego przewodnika „Gwary polskie na Litwie/Lietuvos lenkų tarmės”. Zajmowała się badaniami Jana Karłowicza na Litwie, w tym dotyczącymi folkloru litewskiego. Brała udział w stworzeniu poświęconego mu portalu internetowego („Jan Karłowicz jako animator życia naukowego i kulturalnego przełomu XIX i XX w.”, http://www.karlowicz.flf.vu.lt). Badała twórczość postyllograficzną Konstantego Szyrwida. Bierze udział w opracowywaniu Leksykonu aksjologicznego Słowian i ich sąsiadów, zainicjowanego i powstającego pod kierunkiem prof. dr. hab. Jerzego Bartmińskiego. O relacjach między kulturami polską i litewską, badaniu gwar polskich na Litwie, tradycji, folklorze i folku rozmawiał z nią Damian Gocół.

fot. z arch. K. Rutkowskiej

Nowości książkowe

№ 152-153 (1-2 2021) Dział: Nowości książkowe To jest pełna wersja artykułu!

Radek Rak, Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli; Wartości w językowym obrazie świata Litwinów i Polaków, Kristina Rutkowska, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska (red.); Adam Leszczyński, Ludowa historia Polski

Dziedzictwo, które łączy Jerzy Bartmiński

№ 150 (5 2020) Autor: Damian Gocół, Autor: Adrian Grzesiuk, Autor: Jerzy Bartmiński Dział: Rozmowa To jest pełna wersja artykułu!

Jerzy Bartmiński to wybitny polski lingwista, etnolingwista, folklorysta, slawista, od 2009 roku profesor-emeryt Instytutu Filologii Polskiej UMCS w Lublinie i Instytutu Slawistyki PAN. Redaguje Słownik stereotypów i symboli ludowych (1996–2020) oraz Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów (t. 1–5, 2015–2019). W czasie organizowanego przez Studenckie Koło Naukowe Etnolingwistów UMCS wydarzenia Festiwalowe Żywe Książki, będącego częścią festiwalu Mikołajki Folkowe 2019, o ludowym dziedzictwie, folklorze i folku rozmawiali z nim Damian Gocół i Adrian Grzesiuk.

Fot. D. Głębowicz

Wartości w językowym obrazie świata Litwinów i Polaków Seminarium lingwistyki kulturowej

№ 143 (4 2019) Autor: Damian Gocół Dział: Folk i okolice To jest pełna wersja artykułu!

W dniach 4–7 lipca 2019 roku na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Wileńskiego odbyło się międzynarodowe seminarium lingwistyki kulturowej „Wartości w językowym obrazie świata Litwinów i Polaków”. Spotkanie było owocem wieloletniej współpracy litewskich filologów z Instytutem Filologii Polskiej UMCS.

Fot. W. Moch: Rektor Uniwersytetu Wileńskiego, prof. dr Artūras Žukauskas, wita prof. dra hab. Jerzego Bartmińskiego (UMCS). Na zdjęciu od lewej: prof. dr Krystyna Rutkowska (Uniwersytet Wileński), dr hab. prof. UMCS Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska (UMCS), Urszula Doroszewska (Ambasador RP na Litwie)

Centrum życiowych wartości Dom

№ 139 (6 2018) Autor: Jerzy Bartmiński Dział: Sto lat! To jest pełna wersja artykułu!

Dom ma dla człowieka fundamentalną wartość bytową i społeczno-kulturową. W systemach mitologicznych jest pojmowany jako centrum i obraz całego kosmosu, imago mundi, także analogon ludzkiego ciała, czemu towarzyszy przekonanie, że „ciało użycza duszy schronienia”. „W swoim domu każdy czuje się, jakby się znajdował w środku świata” – napisał historyk religii. W Mitologii słowiańskiej czytamy: „Dom – w kulturze tradycyjnej to centrum najważniejszych wartości życiowych, połączenie szczęścia, dobrobytu, harmonii rodzinnej, wspólnota nie tylko żywych, ale i przodków”. Dlatego budowanie domu jest traktowane jako powtórzenie stwarzania świata, z towarzyszącymi rytuałami wyboru miejsca, zakładzin i zasiedlin, stanowienia granic.

Fot. www.polona.pl

Na świętego Bartłomieja otwiera się siew i knieja Święty Bartłomiej i dzień świętego Bartłomieja w polskiej tradycji ludowej

№ 138 (5 2018) Autor: Agata Bielak Dział: Z teorii To jest pełna wersja artykułu!

W kalendarzu pod datą 24 sierpnia znajdziemy informację, że tego dnia imieniny obchodzą m.in. Bartłomiej, Bartosz, Jerzy (tak, imieniny Jerzego są nie tylko 23 kwietnia), Emilia i Joanna. Imię Bartłomiej nosił jeden ze świętych, którego Kościół katolicki wspomina właśnie tego dnia. W artykule podejmę próbę rekonstrukcji językowo-kulturowego obrazu tego świętego w polskiej tradycji ludowej.

Św. Bartłomiej, reprodukcja malarska autorstwa José de Ribery, Stara Pinakoteka w Monachium: www.polona.pl

Wolności oddać nie umiem

№ 137 (4 2018) Autor: Jerzy Bartmiński Dział: Sto lat! To jest pełna wersja artykułu!

Wolność w kanonie polskich wartości zajmuje miejsce wyróżnione. To sztandarowa idea polskiej kultury, co najmniej od końca XVIII w., wartość, o którą walczyliśmy, kiedy jej brakło, ponosząc najwyższe ofiary. Szczególny status wolności został utrwalony w zasobie polskich „skrzydlatych słów”: mieliśmy okres szlacheckiej (mało chlubnej) złotej wolności, potem heroiczną walkę o wolność waszą i naszą, wojenne boje podsumowane w pieśni słowami wolność krzyżami się mierzy, gromkie hasło z czasów stanu wojennego Nie ma wolności bez Solidarności. Na koniec nieszczęsny dar wolności… Już w tych krótkich formułach zawiera się dramatyczna historia wzlotów i upadków idei.

Fot. A. Kusto

Ojczyzna, ale jaka?

№ 136 (3 2018) Autor: Jerzy Bartmiński Dział: Sto lat! To jest pełna wersja artykułu!

Pytanie paląco aktualne. Ojczyzna, wolność, niepodległość – uświęcone polskie słowa-symbole wypisywane na sztandarach – jak są dziś rozumiane? Czy patriotyzm i słuszna duma z tego, co osiągnęliśmy i czym – jak ideą międzyludzkiej solidarności – możemy podzielić się z innymi, może przerodzić się w nacjonalistyczną ksenofobię, podejrzliwość i nienawiść do Innych? W gromkie zawołanie „Śmierć wrogom Ojczyzny”? Czy nie gubimy cennego dziedzictwa I Rzeczypospolitej, które niedawno pod hasłem „Od Unii Lubelskiej do Unii Europejskiej” było naszym wkładem do europejskiej „wspólnoty ducha”, świadectwem politycznej dojrzałości?

themaphouse.com/Wikimedia: Mapa Polski z atlasu Abrahama Orteliusa "Theatrum Orbis Terrarum" (wyd. 1592)

Kasztan to drzewo, co ma kasztany Obraz kasztanowca w polskiej kulturze ludowej

№ 134-135 (1-2 2018) Autor: Anna Kaczan Dział: Z teorii To jest pełna wersja artykułu!

Już niedługo maj, w maju zaś matury, które kojarzą się z kwitnącymi kasztanowcami – właśnie z kasztanowcami, nie z kasztanami. Kasztany to lśniące, czerwonobrązowe kulki, zbierane jesienią przez dzieci, drzewo zaś, na którym rosną, nosi w języku naukowym nazwę kasztanowiec zwyczajny, po łacinie Aesculus hippocastanum. Powszechnie jednak, zarówno w polszczyźnie potocznej czy ludowej, jak i w poezji mówi się o nim kasztan.

Ryc.: Kasztan. Akwaforta, 1927. Wanda Korzeniowska (1883-1935) - www.polona.pl

Święty Florian w polskiej tradycji ludowej Święci Pańscy

№ 132 (5 2017) Autor: Agata Bielak Dział: Z teorii To jest pełna wersja artykułu!

Nosiciele kultury ludowej wyszukują patronów, którzy pomogą im w codziennych kłopotach. Dla mieszkańca wsi ważni są jedynie ci święci, którzy opiekują się sferami rzeczywistości istotnymi z jego punktu widzenia, np. św. Florian, św. Wawrzyniec i św. Agata chronią przed pożarem, św. Jan Nepomucen przed powodzią, św. Mikołaj, św. Roch, św. Benon i św. Wendelin opiekują się bydłem. Niektórzy święci pomagają w przypadku choroby, np. św. Walenty opiekuje się ludźmi chorymi na padaczkę, św. Błażej leczy ból gardła, a św. Apolonia jest patronką wzywaną w przypadku bólu zębów.

fot. J. Halicki: rzeźba św. Floriana w Nagodzicach

Noc wielka

№ 31 (listopad 2000) Autor: Jan Adamowski, Autor: Agnieszka Kościuk-Jarosz Dział: Tradycja To jest pełna wersja artykułu!

Porą, gdy powracają bociany, kwitnie wierzba, rowy pełne są wody, a łąki kęp żółtych kaczeńców, świętuje się Wielkanoc, największe i najstarsze,– bo ustanowione jako pierwsze– święto chrześcijaństwa. Czas radości, tryumfu i spełnienia obietnic. O Wielkanocy i jej odchodzeniu na Lubelszczyźnie opowiada profesor Jan Adamowski,– językoznawca i folklorysta z Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie.