Ples (inna wymowa: pljes) to rodzaj kolędy na Huculszczyźnie śpiewanej przez kolędników "cerkownych", czyli cerkiewnych, parafialnych, wyprawiających się na chodzenie po kolędzie spod swojej cerkwi. Słowo to może się kojarzyć z "pląsem" czyli tańcem, choć jego forma w plesie jest dość skromna. Może to być podrygiwanie, podrzucanie bartki ("ciupagi") czy przykucanie. Przykłady na załączonych poniżej filmach.
Ples pod cerkwią na Huculszczyźnie. Fot. arch. Orkiestry św. Mikolaja.
Metrum 3/4. Kolęda bardzo przyjemna do śpiewania, tylko trzeba zwrócić uwagę na wymowę słów i na akcenty. Jedno i drugie nie jest łatwe do powtórzenia, choć i tak nieco złagodzone na nagraniu domieszką naszego polskiego śpiewu. Głoski takie jak "ci" wymawia się twardo. Bicie naturalnie ciaży do czegoś w rodzaju bluesa :-) Podkreślono podział na skandowane frazy. Piąta zwrotka składa się tylko z pierwszego wersu.
F B C F
Oj tam na riczci / taj na Jordani
Tam lieży Chrystos / wymaliowany
Zlitajut z neba / try anhełońky
Uwzieły Chrysta / taj na kryłońki
Zaniesły Jeho / taj do cerkowci
Położyły Ho / taj na pristoli
Oj ziszły switi / switoho nieba
Zaczeły ony / radu radyty
Jakieżby Jemu / imie włożyty
Nazwałyż by Jho / Swiate Rożdetstwo
Preczysta Dywa / taj ne zweliła
Taj ne zweliła / zasmutyłasy
Taj wid prystolu / wydstupyłasy
Nazwałyżby Jho / Swiatym Wasyliem
Preczysta Dywa / taj ne zweliła
Taj ne zweliła / zasmutyłasy
Taj wid prystolu / wydstupyłasy
Nazwałyżby Jho / Sam Isus Chrystos
Preczysta Dywa / taj i zweliła
Taj i zweliła / zweselyłasy
Taj do prystolu / nablyżyłasy
Taj do prystolu / łna prystypyła
Usi swiatyji / taj pochwalyła
Winczujemo Was / z cymi swietkamy
Z cymi swietkamy / z koliednykamy
Muzycy i instrumenty
Roman Kumłyk – skrzypce, śpiew
Bogdan Bracha – śpiew
Marcin Skrzypek – śpiew
Stepan Pankiw – śpiew
Anna Bielak – skrzypce
Mikoła Iliuk – śpiew
Piotr Majczyna – śpiew
Wasyl Timczuk - śpiew
Słowa
Powyższy tekst został spisany w taki sposób, aby od razu dało się go jakoś zaśpiewać w sposób jak najbliższy oryginałowi. Został on podzielony wg scen dla ułatwienia nauki. Do zrozumienia przedstawionej w nim historii, trzeba znać dwa kluczowe znaczenia: Chrystos wymaliowany - ikona Chrystusa; pristoł - ołtarz. Jest to po prostu historia pojawienia się w cerkwi ikony Chrystusa znalezionej nad Jordanem przez aniołów. Następnie schodzą się "wszyscy Święci" naradzają się, jak nazwać sportretowaną postać: może "Boże Narodzenie", a może "Święty Wasyl". Za każdym razem Maryja nie pozwala, smuci się i odchodzi od ołtarza. Dopiero, kiedy pada propozycja "Jezus Chrystus" wszystko kończy się happy endem i można składać życzenia. Jak widać, poetyka tej kolędy przypomina senne marzenie, jak w wielu innych najdawniejszych ludowych piosenek. Poniżej rękopis tekstu kolędy skreslony ręką Stefana Pankiwa
Przykłady
Grup kolędników w jednej wsi jest wiele. Jedno kolędowanie trwa nawet 3-4 godziny, a kolędnicy muszą cieszyć się nieposzlakowaną opinią i dobrym prowadzeniem. W wigilię Wodochreszcza, czyli przed Świętem Jordanu (Chrztu Pańskiego) następuje "rozples" czyli rozwiązanie grup kolędniczych. Ples na melodię nagrania z płyty "Huculskie Muzyki" z podrzutem i obrotem bartki ("ciupagi") śpiewany podczas przemarszu kolędników nad rzekę: 1:40.
"Ples z dzwinoczkiem" z przysiadem w wykonaniu kolędników z rodzin Iljuków i Wandżuraków z Wibczy (bereza: Nikoła Iljuk). Odwiedzili oni nasz dom po zakończeniu wydarzenia artystycznego Wszystkie Kolędy Świata 2017 w ramach "Laboratorium Obrzędu Miejskiego" Orkiestry św. Mikołaja. Kolędnicy odbyli u nas "rozples" czyli zakończenie kolędy. Prawdopodobnie słowo ples odnosi się więc też do splotu.
Więcej o plesie
- na przykładzie Kryworiwni w rozmowie Sabiny Różyckiej z Iwanem Zełenczukiem Karpacka kolęda, "Kurier Galicyjnski", nr 23 (363), 15-28 grudnia 2020.
- w książce (z CD!) Justyny Cząstki-Kłapyty "Kolędowanie na Huculszczyźnie", Kraków 2014, Oficyna Wydawnicza "Wierchy", s. 356-381. Poniżej zdjęcie pierwszej rozkładówki.
