Żyjemy ponoć w epoce schyłku płyty kompaktowej jako nośnika muzycznego. Spostrzeżenie to nie ma oczywiście oznaczać, że płyty absolutnie znikną z naszego życia. Łatwo jednak już dziś zaobserwować zmiany w dziedzinie zapisywania, przenoszenia, przechowywania, przekazywania muzyki - zmiany, które dzieją się wokół nas.
Jedną z najbardziej gorących (i chyba nigdy niezakończonych) dyskusji w środowisku folkowym jest (była?) próba ustalenia granic gatunku - stylistycznych, mentalnych, etc., etc. Nie wiem, czy dziś dla zbiorowej świadomości albo tożsamości podobne kwestie mają jeszcze jakieś znaczenie, na ile istotne pozostają dla twórców i słuchaczy. Pewnie nie są to jednak problemy bez znaczenia. Zwłaszcza że wobec nieostrości dotychczasowych granic, pod hasłem "folk" były prezentowane (w mediach, na festiwalach, na płytach) różne, czasem zaskakujące rzeczy...
Trudno byłoby pewnie powiedzieć coś odkrywczego albo przynajmniej niebanalnego o tym, jak ważne dla polskiej muzyki folkowej są "Mikołajki Folkowe". Z jednej strony - również dzięki miejscu w kalendarzu, są zawsze rodzajem podsumowania mijającego roku. Z drugiej strony - są jednym z najlepszych miejsc dla młodych muzyków. No i mają swój niepowtarzalny klimat. Nic dziwnego, że są "Mikołajki" dla wielu świętem, jednym z centralnych zdarzeń roku.
Zdarzają się bardzo dobre edycje festiwalu "Nowa Tradycja", zdarzają się też "zaledwie" dobre. Tegoroczna była, moim zdaniem, bardzo dobra - i zena względu grupy występujące w konkursie, i ze względu na zaproszonych gości specjalnych, także laureatów konkursu na Folkowy Fonogram Roku.
W ramach cyklu imprez "Dobre, bo czeskie" wystąpiła w maju,w poznańskim "Zamku", Radůza - czeska pieśniarka znana zapewne sympatykom muzykifolkowej. W sali o nazwie Kameralna dała stosownie kameralny (wszak solowy)koncert dla nie kameralnej (jak na to miejsce i to miasto) publiczności.I pewien jestem, że gdyby miała zaśpiewać jeszcze za tydzień i za dwa, topotrzebna byłaby większa sala. Bo wielu było słuchaczy, którzy przyszli zciekawości, namówieni przez kogoś, nie znający wykonawczyni, nie do końca pewnitego, co usłyszą.
Festiwal "Nowa Tradycja" jest szczególnym momentem w dorocznym folkowym kalendarzu. Momentem, który wydaje się wyjątkowo adekwatny, by szukać przynajmniej podpowiedzi do pytania: Jaka jest aktualna kondycja sceny inspirowanej tradycyjną muzyką ludową.
Miarą żywotności muzycznej tradycji może być fakt odwoływania się do niej oraz jej interpretowania (i reinterpretowania) przez kolejne pokolenia artystów. Z kolei miarą mądrości i świadomości tychże kolejnych pokoleń może być umiejętność, głębia i jakość odwołań do tradycji. Dla tej współzależności nieobojętne może też być chyba - brzmiące niemal jak aforyzm - zdanie, że nawet najbardziej awangardowe rozwiązania muzyczne odwołują się zazwyczaj prawie bezpośrednio do tradycji.
Nie da się uciec przed tonem funeralnym, przed łzą smutku. Przełom roku 2003 i 2004 upłynął wszak pod znakiem wydarzeń wielce przygnębiających. Śmierć Ani Kiełbusiewicz, a potem Czesława Niemena, stały się ponurymi, najważniejszymi wydarzeniami tego czasu.
Jakiż może być bardziej wymierny efekt sukcesu polskiego folku? Płyta Kapeli ze Wsi Warszawa na liście najlepiej sprzedawanych krążków w EMPiK-u. A potem w wersji pirackiej obecna ponoć na Stadionie Dziesięciolecia w Warszawie, czy pod Stadionem 22 Lipca w Poznaniu (swoją drogą to ciekawe, że wokół komunistycznych z nazwy stadionów rozkwitł "wolny handel" - jakże często nielegalny).
W swych "Opowieściach Chasydów" Martin Buber przywołuje między innymi taką oto przypowieść: Rabbi Pinchas powiedział: "Kiedy ktoś śpiewa, ale nie może sprawić, aby jego głos stał się donioślejszy, a przychodzi ktoś inny i zaczyna śpiewać z nim razem głosem donośnym, wtedy i tamten głośniej śpiewa. Oto tajemnica, która sprawia, że duchy lgną do siebie".
Niektórzy mówią, że nowe czasy wymagają nowego języka. Nieuchronna rachuba kalendarza każe więc rozejrzeć się wokół i zastanowić się nad potrzebą (przymusem?) nowego języka. Przecież potrzeba komunikatywności jest jedną z rzeczy podstawowych - również w kontekście twórczości artystycznej, a więc i folkowego muzykowania.
Mniej uważny obserwator życia muzycznego mógłby stwierdzić, że scena muzyczna przełomu wieków jest wtórna, nudna i nieciekawa. Tak przynajmniej kreują ją media - zarówno telewizja, jak i komercyjne stacje radiowe czy kolorowe czasopisma. To, co tam widać i słychać, przyprawia - w zależności od samopoczucia - o śmiech lub rozpacz.
Mówi się, że płyty koncertowe mają szczególne znaczenie w dyskografii wielu zespołów, że weryfikują rzeczywistą jakość i wartość ich propozycji. Często pozwalają też na „ujawnienie”, trudnego do osiągnięcia w studiu, poziomu emocji i energii.
Właśnie podczas koncertu zrealizowała swą najnowszą płytę Orkiestra św. Mikołaja. Słyszymy tu dzięki nagraniu na żywo tę charakterystyczną żywiołowość grania, prawdziwie wspólnotowe muzykowanie, mamy wreszcie dowód rzeczywistych, niemałych umiejętności instrumentalnych członków zespołu. Zarazem potwierdza ona też zdolność do kreowania nastrojów, do budowania dramaturgii występu i płyty. Z jednej strony jest to jakby powrót do najstarszych nagrań zespołu ich spontaniczności, naturalności, entuzjazmu, z drugiej zaś słyszymy konsekwentnie ewoluującą na kolejnych albumach dbałość o stronę formalną aranżacje, brzmienie, warstwę instrumentalną.
Tomasz Janas      Ten zespół to bezsprzecznie jedno z najciekawszych zjawisk na polskiej scenie muzyki etnicznej, może najważniejsze. Mikołaje z Lublina grają już dla nas grubo ponad dekadę, z wdziękiem przybliżając wspaniałą muzyczną tradycję Łemków, Hucułów, polskich wsi kresowych. Nie boją się sięgać po utwory współczesne, nieortodoksyjnie interpretując tradycję. Także oryginalne pieśni ludowe w ich wykonaniu wiele świeżości i energii zawdzięczają właśnie przekładaniu radości z muzykowania nad wierność archaicznym kanonom.
Olaf Szewczyk      
Rozmowa to nie tylko umiejętność mówienia, ale i słuchania. Gotowość do otwartego kontaktu z drugim człowiekiem. Jej zaistnienie jest więc ograniczone aktem woli dwóch stron, które mają stać się uczestnikami potencjalnej rozmowy. Obie muszą chcieć się porozumieć. Gdy tego zabraknie, wszelkie gesty stają się karykaturą samych siebie. Te, oczywiste skądinąd, myśli przyszły mi do głowy po zakończeniu ostatniej edycji festiwalu „Mikołajki Folkowe”. Festiwalu interesującego w sensie poznawczym, skłaniającego jednak do postawienia raz jeszcze pytań o istotę polskiego folku, na przykład o to, na ile (i wokół czego) jest on dziś w stanie integrować ludzi.
Nie byłem na „Mikołajkach Folkowych” 2004. Nie żebym obraził się na folk czy piękne miasto Lublin. Wygrała przyziemna grypa i inne obiektywne okoliczności. Wspominam o tym jednak nie po to, by pleść mało interesujące autobiograficzne wątki. Piszę dlatego, że niemożność posłuchania choćby młodych wykonawców w konkursie „Scena Otwarta” zrekompensowała mi nowa (i nie nowa) muzyka klasyków folkowego czy „okołofolkowego” muzykowania. Oto bowiem mniej więcej w ten Mikołajkowy czas dotarły do mnie nowe płyty zespołu Osjan.
Czy pory roku mają wpływ na kondycję muzyki folkowej? Pytanie na pozór bez sensu. A jednak. Okres wakacyjny jest wszak czasem dla tej muzyki dobrym. To wówczas odbywają się liczne koncerty, festyny, festiwale, podczas których wielu przypadkowych słuchaczy ma szansę spotkać się z takim muzykowaniem, jego wielbiciele zaś mogą nacieszyć się nim do woli. Nie inaczej było w minione letnie miesiące. Mieliśmy więc i „Ethnosferę”, i „Rozstaje”, i „Dowspudę”, i festiwal w Jarosławiu „Pieśni Naszych Korzeni”, i „Dymarki Świętokrzyskie”, i „Folk Fest” by wymienić tylko kilka. Niektóre były mniej okazałe niż w poprzednich latach, ale być może to kwestia raczej problemów tzw. budżetowych niż artystycznych.
Można na przykład tak: Josif Brodski pisał w jednym ze swych znanych wierszy: Znając nasze dość niskogatunkowe czasy / przybijam dumny stempel Ťtowar drugiej klasyť, / na swe najlepsze myśli; i niech jutro młode / przyjmie te doświadczenia z walk o każdy oddech. Że czasy się zmieniły nikt nie ma chyba wątpliwości. Że bynajmniej nie przestały być „niskogatunkowe” chyba również.
Folk wciąż pozostaje gatunkiem nie do końca zdefiniowanym. Każda z licznych prób teoretycznego określenia jego specyfiki kończy się refleksją o tym, jak nieostre są jego granice. Ma to swoje dobre i złe strony. Jest przecież oczywiste, że folk jest żywym, rozwijającym się zjawiskiem i jeśli jako takie wymyka się definicjom, to świadczy właśnie o jego żywotności i różnorodności. Na ile jednak można się w związku z tą nieokreślonością porozumieć? I jak spokojnie przyjąć, że ktoś igrając ze zdrowym rozsądkiem nadużywa tego terminu w ściśle merkantylnym celu? Takiego właśnie „mówienia innymi językami” doświadczamy znów w ostatnim czasie. Takiej nieprzekładalności, nieprzystawalności identycznie brzmiących słów. Dowiadujemy się bowiem, że „folk” staje się pojęciem umacniającym zbiorową schizofrenię. Dlaczego o tym poniżej.
Autorzy wydanej przed dobrymi kilkoma laty książki "Dom w tradycji ludowej" opisują życie bezdomnych tzw. naiwnych twórców. Opisy to niezwykłe i pełne uroku. Chciałbym odwołać się do historii jednego z bohaterów książki.
Wciąż aktualne wydaje się pytanie czy popularność kilku estradowych wykonawców, odwołujących się (bardziej czy mniej świadomie) do muzycznej tradycji, jest dla folkowej sceny szansą czy zagrożeniem? Czy ma ona określać się jakoś wobec tego zjawiska? Czy może się wobec niego nie określić? Są to wszystko pytania o tożsamość i jakkolwiek by to nie zabrzmiało odpowiedzialność. Z jednej strony: czy można budować wspólnotowy przekaz w hermetycznym środowisku, w poczuciu „oblężonej twierdzy”? Z drugiej strony: czy da się wejść w dialog z tą drugą (dla ułatwienia powiedzmy komercyjną) stroną i nie być przez nią „zjedzonym”? To pytania aktualne zarówno w kontekście obecnej sytuacji na polskim rynku muzycznym, jak też festiwali „Nowa Tradycja” i ...Opole.