Nie jest muzykiem, choć umie grać. Rzadko można ją zobaczyć, choć wszyscy znają jej głos. Ceni sobie tradycję i awangardowe brzmienia. Bez niej polska muzyka folkowa z pewnością nie byłaby w tym miejscu, w którym jest obecnie – redaktor Maria Baliszewska.
Fot. z arch. M. Baliszewskiej: Maria Baliszewska w radiowej Dwójce
Inspiracje muzyką andyjską i celtycką, na których oparły się pierwsze folkowe próby w Polsce, były wciąż kontynuowane w latach 90. XX wieku. Stały za tym takie zespoły jak Costa Manta (Grupo Costa, Costa Del Sol), Sierra Manta czy Varsovia Manta. Muzycy z grupy Costa Manta konsekwentnie rozbudowywali swój latynoamerykański repertuar, podróżując po Meksyku, Karaibach i Hiszpanii oraz nawiązując współpracę z takimi muzykami jak: Mira Moreno, Jorge Luis Valcarcel Gregorio (Kuba), Dimitris Dimitriadis (Grecja).
fot. ze zbiorów Mikołajek Folkowych: Pankharita
Ta część historii folku w Polsce, która przypada na koniec XX wieku, prezentuje się niezwykle kolorowo. Prócz nurtu wiodącego, za jaki możemy uznać szczególne zainteresowanie krajami słowiańskimi i folklorem rodzimym (co zostało opisane w poprzednim numerze „Pisma Folkowego”), rozwija się nadal muzyka inspirowana kulturą celtycką i andyjską. Wtedy też w Polsce osadza się ruch domów tańca, wokół którego powstają zespoły, inicjatywy, stowarzyszenia. Na tę dekadę przypada rozkwit folku góralskiego, któremu ze względu na tematykę numeru chcemy dedykować osobny tekst.
fot. M. Stasiński: Hanna Rybka
Lata 90. XX wieku są dla wykonawców czasem ciągłego rozwoju. Amatorski ruch muzyczny kontynuuje poszukiwania, następuje pewne sprofilowanie kreacji artystycznej, ale wszystko to dokonuje się w sposób spontaniczny, podejmowane jest zwykle przez ludzi bez wykształcenia muzycznego i z ciągle jeszcze ograniczonym warsztatem wykonawczym. Cechą charakterystyczną wykonawców jest autentyczna radość z samodzielnego tworzenia i przeżywania muzyki inspirowanej folklorem różnych obszarów świata. W tym numerze „Pisma Folkowego” przedstawiamy czytelnikom wybranych, najbardziej znaczących wykonawców sceny lat 90. XX wieku, poczynając od zespołów inspirujących się tradycjami słowiańskimi.
Fot. z arch. zespołu: Orkiestra św. Mikołaja
Stowarzyszenie Twórców Ludowych powstało w roku 1968 w Lublinie – dla twórców i z inicjatywy ich samych. Stworzono je w celu integracji społeczności artystycznej oraz promowania i dokumentowania autentycznej twórczości ludowej. Obecnie Stowarzyszenie skupia ponad 2 tys. członków, głównie twórców sztuki ludowej, a w całej Polsce funkcjonuje dwadzieścia pięć oddziałów terenowych. Organizacja weryfikuje artystów w trzech dziedzinach: literatury, sztuki i folkloru muzycznego. Wizytówką stowarzyszenia jest Galeria Sztuki Ludowej na lubelskim Starym Mieście, którą prowadzi Katarzyna Kraczoń.
Fot. K. Butryn
Na pytania o sceniczny wizerunek odpowiadam, siedząc przed szafą z miesięcznym Samuelem na ręku. Przed szafą pełną sukienek i ozdób, wspomnień i niedawnej przeszłości… Z perspektywy mamy, która w szarawarach upatruje sens najbliższej przyszłości.
(Angela Gaber)
Lata 90. XX wieku stanowią bardzo istotny etap w rozwoju polskiej sceny folkowej. Następuje jej wewnętrzne zróżnicowanie i otwarcie na muzykę świata, wydarzenia artystyczne stają się zarzewiem coraz bardziej ugruntowanych potrzeb w zakresie rozwijania twórczości własnej, opartej na tradycjach bliskich i tych bardzo odległych. Poniższy tekst poświęcamy środowisku wydawców, festiwali i mediów, które przyczyniły się do kształtowania folku. Pewne uogólnienia są koniecznie ze względu na dynamikę wydarzeń, jakie miały miejsce w ostatniej dekadzie XX wieku. Wszystkich zainteresowanych historią folku w Polsce odsyłamy do archiwum „Pisma Folkowego”, które jest stałą kroniką opisywanych wydarzeń.
Fot.: fragment okładki płyty CD z 8. Festiwalu Muzyki Andyjskiej i Folkowej "Folk Fiesta" (1997)
Pochodzą z Męciny Małej w Beskidzie Niskim, kontynuują wielopokoleniowe tradycje muzyczne, ale po swojemu. Rodzinna Kapela Maliszów inspiruje się tradycyjną muzyką wiejską swojego regionu, ale również tańcami i przyśpiewkami z różnych obszarów Polski. Muzyka ta grana jest tradycyjnie, czyli na skrzypcach, basach i bębnie w sposób archaiczny, z pewną dozą wolności, radości i improwizacji. Kapela tworzy również własne utwory o charakterze wiejskim, dialogujące ze współczesnością, zahaczające o różne style. Z Janem, Kacprem i Zuzanną Maliszami rozmawiała Agnieszka Matecka-Skrzypek.
Fot. J. Nowotyński
Dzisiejszy folk to wielowymiarowe zjawisko kulturowe, społeczne i artystyczne; w Polsce ukształtowane za sprawą przemian społeczno-politycznych w kraju, ale też ogólnoeuropejskich tendencji do poszukiwania nowego języka wypowiedzi dla muzyki i kultury tradycyjnej. Ten silny związek z „korzeniami” okaże się fundamentalny dla prześledzenia rozwoju polskiej muzyki folkowej (potocznie zwanej „folkiem”) i wytyczenia w jego przebiegu znaczących etapów.
Fot. z arch. Orkiestry św. Mikołaja: Zespół Orkiestra p.w. św. Mikołaja
Czterdzieści dni Wielkiego Postu to rzadka okazja do wykonywania bogatego tradycyjnego repertuaru pasyjnego. W Lublinie w tym roku można było usłyszeć wiele tych pieśni podczas Wielkopostnego Śpiewania u Dominikanów czy nowego w Lublinie wydarzenia kulturalnego, łączącego sacrum z profanum – Post Festiwalu. Z pewnością wśród tych imprez wyróżniał się koncert męskiego zespołu wokalnego Jerycho, którego melomani lubelscy mogli wysłuchać ostatniego dnia marca w kościele pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli. Organizatorem była Lubelska Akademia Muzyki Dawnej.
Fot. z arch. zespołu: www.jerycho2013.tumblr.com
380 m2 powierzchni, 65 m długości, 9 pomieszczeń, 6 małych okienek i ok. 17 tys. eksponatów – to część południowego skrzydła Zamku Lubelskiego. Tuż pod jego dachem znajduje się magazyn zbiorów etnograficznych z zakresu tradycyjnej kultury i sztuki właściwej dla społeczności wsi i mniejszych miejscowości Lubelszczyzny leżących pomiędzy Wisłą a Bugiem. Oprócz muzealiów przechowywana jest również dokumentacja tekstowa, nagraniowa, rysunkowa i fotograficzna. Z Agnieszką Ławicką, kustoszem zbiorów etnograficznych w muzeum rozmawiała Agnieszka Matecka-Skrzypek.
Fot. z archiwum Muzeum Lubelskiego w Lublinie: Zbiory etnograficzne w magazynie muzealnym
Tradycja... chciałoby się zaśpiewać za Tewjem Mleczarzem. Ta piosenka z musicalu „Skrzypek na dachu” wydaje się być świetnym komentarzem również do postrzegania folkloru muzycznego – trwać czy iść dalej? Ku tej drugiej opcji skłania się XXI Festiwal Polskiego Radia „Nowa Tradycja”, który odbywał się w drugim tygodniu maja w Warszawie, jak zwykle w Studiu im. Witolda Lutosławskiego.
Fot. W. Kusiński: zespół Do Dna
W pierwszy weekend kwietnia folkowcy spotykają się w od dziesięciu lat w Tallinie. Choć pogoda na północy Europy nie zawsze jest łaskawa, jej kaprysy wynagradza niepowtarzalny, gorący klimat imprezy. W tym roku jubileusz dziesięciolecia Tallin Music Week zbiegł się z 100. rocznicą odzyskania niepodległości przez Estonię, co było ważną częścią spotkania. Muzyka inspirowana tradycją jest tylko jednym z elementów Tygodnia Muzyki, bo oprócz niej są sceny jazzowe, popowe czy nawet muzyka klasyczna. Mimo to trudno zobaczyć wszystkie koncerty folkowe.
Halina Witkowska z Kurpi Białych jest ostatnią osobą, która wykonuje kurpiowskie oklejanki. Potrafi też zrobić palmę wielkanocną, wyszyć koszulę do stroju kurpiowskiego czy upiec fafernuchy – ciasteczka o lekko pieprzowym smaku. Od wielu lat działa w Stowarzyszeniu „Puszcza Biała – moja mała ojczyzna”. W Lublinie można ją spotkać na Jarmarku Jagiellońskim lub na warsztatach wielkanocnych w Stowarzyszeniu Twórców Ludowych. Z Artystką rozmawiała Agnieszka Matecka-Skrzypek.
Fot. K. Butryn: Halina Witkowska podczas warsztatów w Stowarzyszeniu Twórców Ludowych
Maciej Mościcki, czyli Heniek Małolepszy – na co dzień nauczyciel, po godzinach muzykant. Śpiewa szlagiery przedwojennej Warszawy, akompaniując sobie na bandżo i gitarze i okraszając je zabawnymi anegdotkami. Godny następca Wiecha i stołecznych kapel podwórkowych. Rozmawiała z nim Agnieszka Matecka-Skrzypek.
Fot. A. Kusto: Duet Małolepszy z Piotrem Zgorzelskim podczas spotkania promocyjnego „Pisma Folkowego”. Chatka Żaka 2017
VOŁOSI, jeden z najciekawszych rodzimych zespołów folkowych ostatnich lat, wraz w kilkoma innymi polskimi kapelami i Orkiestrą Kameralną Miasta Tychy AUKSO zagrali na koncercie otwierającym targi muzyczne WOMEX, które w tym roku odbywały się w Katowicach. Z Krzysztofem Lasoniem, członkiem grupy, rozmawiała Agnieszka Matecka-Skrzypek.
fot. tyt. R. Kaźmierczak: VOŁOSI na koncercie otwarcia targów WOMEX 2017
Siedzimy z Grzegorzem Miliszkiewiczem – kustoszem lubelskiego skansenu na ławach w pomalowanej na niebiesko dawnej kuchni. Chłodno mimo upalnego lata. Na stole obok leży chałka, po prawej stronie stoi pedałowa maszyna do szycia z misternie odlanymi żeliwnymi nogami.
fot. A. Wrona: Spektakl „Saga o Józku Drzewieniu” przy ul. Stodolnej w miasteczku
W Tallinn Music Week (TMW), największym showcase’owym festiwalu muzyki i kultury północnej Europy, którego 9. edycja trwała od 27 marca do 2 kwietnia tego roku, uczestniczyło 237 artystów z 33 różnych krajów – w tym aż 6 zespołów z Polski: Coals, Janusz Prusinowski Kompania, Moo Latte, RAT, Rhythm Baboon, Sutari. W wydarzeniu uczestniczyła też spora grupa animatorów kultury i menedżerów z naszego kraju, co było możliwe dzięki wsparciu Instytutu Adama Mickiewicza. Tallinn Music Week to flagowe wydarzenie kulturalne Estonii. Obejmuje nie tylko festiwal muzyki. To również TMW Tastes, czyli tydzień restauracji, w czasie którego można posmakować potraw kuchni nordyckiej. Ponadto w ramach imprezy funkcjonuje Tallinn Craft Beer Weekend, czyli pokaz lokalnego browarnictwa oraz Scandinavian Design Market – targi skandynawskiego wzornictwa. W tej edycji wydarzeń muzycznych było w bród.
Fot. z arch. TMW: Anna Mishina i Kristi Mühling
Płyta „Amerli” jest szczególna, bo oprócz wartości artystycznych niesie ze sobą społeczne przesłanie. Belgijska Muziekpublique (NGO zajmującą się popularyzacją muzyki świata) zebrała około 20 uchodźców z Syrii, Iraku, Afganistanu, Pakistanu i Tybetu – grupę wirtuozów z różnych regionów świata, którzy zapuścili korzenie w Belgii i którzy mają nadzieję, że ich głosy zostaną usłyszane poprzez muzykę. Są to doświadczeni muzycy, którzy uczyli się na wielu prestiżowych akademiach muzycznych Bliskiego Wschodu i pochodzą z wielu różnych ośrodków artystycznych rozproszonych wzdłuż dawnego jedwabnego szlaku. Wspólnie stworzyli projekt, który pomógł im znaleźć własne miejsce i rozpocząć nowe życie w Belgii. Ta płyta buduje mosty pomiędzy muzykami oraz rożnymi tradycjami, które reprezentują.
fot. M. Bielec
Najpierw były warsztaty. Grająca w Orkiestrze św. Mikołaja Agnieszka Kołczewska postanowiła podzielić się swymi umiejętnościami i w 1996 r. zaczęła organizować w lubelskiej „Chatce Żaka” warsztaty bębniarskie. Okazało się to strzałem w dziesiątkę.