Co w numerze 173

Co dobrego w folkowym roku 2024?

173 (4 2024) Autor: Jan Konador, Autor: Paulina Łaskarzewska, Autor: Marcin Piotrowski, Autor: Weronika Grozdew-Kołacińska, Autor: Maciej Szajkowski Dział: Sonda

Jeszcze w ubiegłym tysiącleciu zaczęliśmy przyjeżdżać na Mikołajki Folkowe, chyba pierwszy raz byliśmy tu w 1997 roku. Folk ma wiele twarzy, a zainteresowanie różnymi jego gatunkami zmienia się, choć zazwyczaj fluktuuje. Można to rozpatrywać z różnych perspektyw: skali, muzyki, jaka jest grana, czy samych gatunków folku. Te zmiany obejmują zarówno muzykę tradycyjną, jak i folkową, tworząc „górki i dołki” na przestrzeni lat. Od dłuższego czasu na scenie folkowej dominuje muzyka tradycyjna, a zainteresowanie folkiem jako całościową koncepcją wydaje się ostatnio maleć. Co roku pojawia się około 100 nowych płyt, czyli średnio dwie tygodniowo. Jak na niszowy gatunek to wynik niesamowity. Przede wszystkim jest to bogata i różnorodna scena, choć trudno nazwać ją rynkiem. Folk obejmuje wiele artystycznych przejawów związanych z muzyką tradycyjną – od źródłowych brzmień, przez etno-jazz aż po muzykę klasyczną.

(Jan Konador i Paulina Łaskarzewska)

Azjatyckie instrumenty w polskich muzeach

173 (4 2024) Autor: Maria Szymańska-Ilnata Dział: Z teorii

Zgodnie z definicją muzeów przyjętą 24 sierpnia 2022 roku podczas Zgromadzenia Generalnego International Council of Museum: „Muzeum jest trwałą instytucją służącą społeczeństwu, nie nastawioną na osiąganie zysku, która zajmuje się badaniem, gromadzeniem, konserwacją, interpretacją oraz prezentacją materialnego i niematerialnego dziedzictwa. Otwarte dla wszystkich, powszechnie dostępne i niewykluczające, muzea promują różnorodność i zrównoważony rozwój. Swoją działalność i sposoby komunikowania opierają na zasadach etyki, profesjonalnej rzetelności i społecznej partycypacji. Oferują zróżnicowane doświadczenia służące edukowaniu, rozrywce, refleksji i dzieleniu się wiedzą”.

fot. Bęben damaru, Muzeum Azji i Pacyfiku, MAP 12797

Romowie, Belgrad po latach i… Todo Mundo

173 (4 2024) Autor: Martyna van Nieuwland Dział: Festiwale

Festiwal i konferencja Todo Mundo, organizowane przez Stowarzyszenie Ring Ring w Belgradzie odbyły się w przededniu European Folk Day. Tradycyjnie, tematyka i program artystyczny skoncentrowały się na prezentowaniu różnorodnej muzyki tradycyjnej, ze szczególnym naciskiem na style eksperymentalne i awangardowe. W tym roku w centrum uwagi była muzyka romska.

fot. B. Blagojević, mat. Todo Mundo: Julia Kozákova i Manuša

Trzynastego w piątek Mikołajki Folkowe

173 (4 2024) Autor: Agata Kusto Dział: Festiwale

To chyba niezła data dla wydarzenia, jakim jest „Scena Otwarta” – folkowy konkurs muzyczny, odbywający się co roku podczas Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Ludowej „Mikołajki Folkowe” w Lublinie. Za nami już 34. edycja jednego z dwóch polskich konkursów promujących twórczość opartą na kulturach muzycznych Polski i świata. Lubelska „Scena Otwarta” jest pionierem działań ukazujących aktualne pomysły na muzykę tradycyjną. Można bowiem przyjąć, że muzyka folkowa jest takim współczesnym brzmieniem kultury tradycyjnej, już nie tylko muzyki, bo przecież artyści kreują swoją wizję poprzez wszystko to, co przez scenę można przekazać. Prócz dźwięków i współbrzmień jest wizja sceniczna, która przejawia sięnw strojach, choreografii, koncepcji programowej, tekstach, gestach.

fot. K. Rybka: Koncert zespołu Jezve

Pielgrzym dźwięku Piotr Damasiewicz

173 (4 2024) Autor: Piotr Damasiewicz, Autor: Agata Pasińska Dział: Wykonawcy

Piotr Damasiewicz to multiinstrumentalista, twórca wielu projektów z pogranicza jazzu i muzyki tradycyjnej. O inspiracjach muzycznych, wpływach kultur świata na muzyczne eksperymenty, podróżach, płytach projektu Into the Roots i planach wydawniczych z artystą rozmawiała Agata Pasińska.

Odczarować lirę korbową Malwina Paszek

173 (4 2024) Autor: Malwina Paszek, Autor: Małgorzata Adamczyk Dział: Wykonawcy

Malwina Paszek to multiinstrumentalistka, edukatorka, lirniczka o wyjątkowym głosie, zafascynowana muzyką tradycyjną i współczesną. Poza działalnością sceniczną prowadzi warsztaty muzyczne. Udowadnia, że tradycyjne instrumenty mogą brzmieć świeżo i nowocześnie. W rozmowie z Małgorzatą Adamczyk opowiada o swojej muzycznej drodze, nieposkromionym głodzie nowych instrumentów i inspiracjach.

fot. K. Kordulski: Mikołajki Folkowe 2023

Folklor to wiedza Felieton. Maria Baliszewska

173 (4 2024) Autor: Maria Baliszewska Dział: Festiwale To jest pełna wersja artykułu!

To zdanie utkwiło mi w głowie już dawno temu, choć nie ja je wymyśliłam. Autorem był profesor Jerzy Bartmiński, którego dokonań naukowych nie sposób zapomnieć. Przed laty (w roku 2012) udzielił mi wywiadu na temat współczesnego rozumienia folkloru.

Pamięć/niepamięć [folk a sprawa polska]

173 (4 2024) Autor: Tomasz Janas Dział: Felieton To jest pełna wersja artykułu!

Piszę ten tekst, gdy rok 2024 chyli się ku końcowi. A koniec roku zawsze skłania ku spojrzeniu wstecz. I tutaj pojawia się myśl: jak różne bywają formy pamięci. Przecież to ona jest jednym z fundamentów, a może wehikułów myślenia o muzyce tradycyjnej. Jest podstawowym elementem w rozważaniach (a tym bardziej artystycznych propozycjach) pozwalających na współczesne odczytania tradycji, interpretacje, reinterpretacje, rozumienie po swojemu i po swojemu opowiadanie. Dobrze byłoby, gdyby nam czułej pamięci nie brakowało.

Muzyka generatorów Felieton. Grzegorz Józefczuk

173 (4 2024) Autor: Grzegorz Józefczuk Dział: Felieton To jest pełna wersja artykułu!

Jestem w Lublinie od paru ładnych tygodni, a może i miesięcy, lecz moja głowa znajduje się częściowo w Drohobyczu na Ukrainie. Pasjonuje mnie fenomen muzyki i w ogóle dźwięku. Nie trzeba nikogo przekonywać, że nasi wschodni sąsiedzi to ludzie o wielkiej wrażliwości muzycznej oraz ceniący muzyczną tradycję, szczególnie własną. Dlatego interesuje mnie bardzo, jaki wpływ na nich będzie miała muzyka generatorów.

Symfonia na muły, pociąg, deszcz Piotr Krupa

173 (4 2024) Autor: Maciek Froński Dział: Folk i okolice

Nakładem firmy Folk Factory ukazała się płyta z piosenkami laureata literackiej nagrody Nobla, Boba Dylana, „Symfonia na muły, pociąg, deszcz”, którą nagrał krakowsko-niepołomicki bard Piotr Krupa. Płyta obejmuje 13 utworów w ciekawej, sympatycznej, pełnej humoru i niewymuszonego luzu country-bluesowej aranżacji, wykorzystującej między innymi gitarę akustyczną, banjo, mandolinę, skrzypce, kontrabas, drumlę i harmonijkę ustną. Co ciekawe, wybór omija najbardziej znane przeboje Dylana, choć na przykład „Don’t Think Twice, It’s All Right” znalazło się na poprzedniej płycie Krupy poświęconej nobliście – „Twoim w pamięci śladzie” z 2008 roku. Jeśli chodzi o twórczość amerykańskiego barda, jest Piotr Krupa prawdziwym wyjadaczem – dość wspomnieć, że już w roku 1986 zdobył pierwszą nagrodę na Ogólnopolskim Festiwalu Pieśni Boba Dylana w Warszawie i od tamtej pory był tej twórczości szczerze oddany.

SINAWI znaczy improwizacja Muzyka koreańska

173 (4 2024) Autor: Katarzyna Dzierzbicka Dział: Brzmienia świata

35 lat temu Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne z Republiką Korei. Z tej okazji w obu krajach przez kilka miesięcy odbywały się wydarzenia przybliżające dziedzictwo kulturowe naszych regionów. Jednym z nich był koncert tradycyjnej muzyki koreańskiej w wykonaniu Ensemble SINAWI, którego wysłuchałam 16 września 2024 roku w Filharmonii Narodowej w Warszawie.

Źródło: Narodowe Muzeum Korei: Kim Hong-do ( 1745-po 1806), Tańczący chłopiec

Czy Stary niedźwiedź nas zje, czy przytuli? Język

173 (4 2024) Autor: Ewa Kuszewska Dział: Elemele-folki

Trwająca współcześnie dyskusja nad granicą ingerencji w archaiczne teksty użytkowe w celu uwspółcześnienia ich języka, jest w ostatnich latach nader żywa. Ta praktyka odbywająca się na polu pieśni liturgicznych i religijnych, zarówno tych do tekstów literackich, jak i ludowych, została uznana za niewłaściwą. Podobne zabiegi jednak coraz częściej obserwuje się w codziennej praktyce użytkowej, na polu tradycyjnych zabaw dziecięcych.

Szlak Transcaucasian ARMENIA

173 (4 2024) Autor: Dorota Szparaga, Autor: Agnieszka Góra-Stępień Dział: Podróże

Jak pisze wydawca: „Dorota Szparaga, pionierka i inspiracja dla podróżników i podróżniczek, dzieli się swoją niezwykłą historią przemierzania Transcaucasian Trail – wyjątkowego szlaku ciągnącego się przez serce Kaukazu. Jej książka to nie tylko relacja z podróży z południa Armenii do północno-zachodniej Gruzji, ale przede wszystkim skarbnica wiedzy dla każdego, kto marzy o wyprawie w nieznane”. O książce Szlak Transcaucasian ARMENIA z jej autorką, podróżniczką Dorotą Szparagą, rozmawiała Agnieszka Góra-Stępień.

Nietuzinkowe spojrzenie na tradycję Tradycja w Obiektywie

173 (4 2024) Autor: Agata Stanowska, Autor: Kinga Witkowska-Mirosław, Autor: Kinga Hendzel, Autor: Marcin Skrzypek, Autor: Robert Pranagal Dział: Galeria EtnoArtu

Tradycja w Obiektywie to konkurs fotograficzny organizowany przez Stowarzyszenie Animatorów Ruchu Folkowego i ACKiM UMCS Chatka Żaka. Towarzyszy Mikołajkom Folkowym nieprzerwanie od jedenastu lat, zrzeszając fotografów – pasjonatów tradycji ludowej. W 2024 roku do konkursu napłynęło łącznie 113 zgłoszeń, nie tylko z Polski, w których zawartych było 198 fotografii. Uczestnicy zaskoczyli Jurorów swą twórczą interpretacją „tradycji”, ukazując zjawiska związane z szeroko rozumianą kulturą ludową i tym samym stawiając wyzwanie przed niełatwym wyborem najlepszych prac.

fot. Paweł Koziorowski „Redyk”

Dopóki serce nie zwolni bicia… słów kilka o skrzypaczce z Lubziny Albina Kuraś

173 (4 2024) Autor: Ewelina Grygier Dział: EtnoLektura

Rzeszowszczyzna to kraina dużych zespołów instrumentalnych, w których poza cymbałami prym wiodą – a jakże – skrzypce. Wybitnych skrzypków, zarówno Lasowiaków, jak i Rzeszowiaków, jest/było wielu, to m.in. takie nazwiska jak: Henryk Kretowicz, Jan Cebula, Władysław Pogoda czy żyjący i grający nadal Henryk Marszał i Kazimierz Marcinek. O artystach tej ziemi barwnie wspominał także Franciszek Kotula w Muzykantach. To muzykanci, a co z muzykantkami? No właśnie…

V Festiwal Czango w Polsce

173 (4 2024) Autor: Farkas Guylai Dział: Relacje To jest pełna wersja artykułu!

Odrobina średniowieczności, miła konferencja, współpraca na rzecz wspólnego świętowania, gromadzenie kulturowych wartości narodowych, ukryta obecność folkloru i religijności, symbioza i więź ze sztuką fotografii reprezentującą Europę Wschodnią, solidność tańca i witalność ekologii w muzyce – tak podsumować można piątą edycję Festiwalu Czango w Polsce. Wydarzenie odbywało się 10 października w Gdańsku i od 11 października 2024 roku w Toruniu. Impreza nie zaistniałaby bez zaangażowania osób i zasobów m.in. z Fundacji Aeris Futuro, kapeli Szépszerével, Fundacji im. Wacława Felczaka, Konsulatu Węgier w Gdańsku, Węgiersko-Polskiego Programu Współpracy Pozarządowej.

fot. E. Jurkiewicz

Bando – tradycja na jazzowo

173 (4 2024) Autor: Katarzyna Dzierzbicka Dział: Relacje To jest pełna wersja artykułu!

Co roku w połowie października na koreańskiej wyspie Jara odbywa się trzydniowy festiwal muzyki jazzowej. Na organizowanym od 2004 roku Jarasum Jazz Festival ponadstutysięczna publiczność może posłuchać najlepszych muzyków z całego świata. Od 2012 roku goszczą tam również artyści z Polski, a w 2024 roku nasz kraj był gościem honorowym festiwalu. Miesiąc po zakończeniu koreańskiej edycji do Polski przyjechały dwa zespoły, które wystąpiły w kilku miastach. Ja wybrałam się na koncert jednego z nich.

fot. K. Dzierzbicka

Gwadera i Pietraszewski – KODY 2024

173 (4 2024) Autor: Maja Kłos Dział: Relacje To jest pełna wersja artykułu!

W Sali Widowiskowej Opery Lubelskiej 21 listopada 2024 roku odbył się koncert Gary’ego Gwadery we współpracy z Darkiem Pietraszewskim Copy Corpo (Pietraszewski), który tworzy wizualizacje oparte na sprzężeniach zwrotnych analogowych mikserów video oraz materiałach pochodzących z kaset VHS. Koncert był częścią Festiwalu Tradycji i Awangardy Muzycznej KODY, organizowanego przez Ośrodek Międzykulturowych Inicjatyw Twórczych „Rozdroża”. To kluczowe wydarzenie muzyczne wschodniej Polski, które zyskało rangę jednego z największych i najważniejszych festiwali tego regionu, łączy różnorodne tradycje muzyczne z eksperymentalnymi formami wyrazu. Piotr „Gary” Gwadera to artysta, który zdobył drugą nagrodę na 24. Festiwalu Folkowym Polskiego Radia „Nowa Tradycja”, gdzie doceniono go za charyzmatyczną osobowość, muzyczną kreatywność oraz unikatowe połączenie awangardy z tradycją. Otrzymał tam również Złote Gęśle za mistrzowskie wykorzystanie rytmów mazurkowych na nietypowych instrumentach perkusyjnych.

fot. T. Kulbowski

Rękopis znaleziony w Gdańsku Kaszubska Madonna

173 (4 2024) Autor: Monika Mellerowska Dział: Recenzja

Jeden z bohaterów książki Jerzego Limona Kaszubska Madonna na pytanie „Dlaczego o Matce Boskiej?” odpowiada dość niepokojąco „Chyba nie zdołam tego wyjaśnić, trzeba by od początku”. A początek opowieści o rzeźbie Matki Boskiej cudami słynącej znajduje się w historii o Henryku IV, ale do tego długa jeszcze droga, bowiem książka napisana przez Jerzego Limona nie trzyma się chronologii. Początkiem nie tyle mglistej historii o kaszubskiej Madonnie, ile samej książki Jerzego Limona jest ta opowieść, z której później wynika tajemniczy rękopis, jaki miał posłużyć autorowi za kanwę książki pierwszy raz opublikowanej ponad ćwierć wieku temu.

Poniósł się łemkowski „Hołos” we Wrocławiu

173 (4 2024) Autor: Gabriela Gacek Dział: Recenzja

24 listopada 2024 roku zapisał się w historii obecności Łemków na Dolnym Śląsku jako dzień wyjątkowy: w Narodowym Forum Muzyki we Wrocławiu odbyła się prapremiera opery kameralnej „Hołos” autorstwa Darii Kuziak, młodej kompozytorki, absolwentki Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu w klasie prof. Grażyny Pstrokońskiej-Nawratil. To pierwsze dzieło tego gatunku, napisane przez Łemkinię o Łemkach, zaprezentowane dzięki staraniom i wielkiemu zaangażowaniu dolnośląskiej wspólnoty łemkowskiej.

fot. S. Herbut

Nowości książkowe

173 (4 2024) Dział: Nowości książkowe

Sztuka wymaga czułości, Maciej Rychły, Tomasz Janas (rozm.), Wydawnictwo Miejskie Posnania, Poznań 2024; Najpiękniejsze legendy ziemi janowskiej, Angelika Moskal, Wydawnictwo Regis, 2024; Tabu w polskiej bajce ludowej. Studium folklorystyczne, Violetta Wróblewska, Wydawnictwo UMK, Toruń 2024