Ziemscy – Niebiescy. Wizerunki świętych patronów w twórczości Jerzego Soremskiego i w dawnej grafice dewocyjnej
Wystawa prezentowana jest w dniach 11 czerwca – 5 września 2021 r. w Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu (spichrz nr 11)
Kult świętych patronów stanowi integralną część pobożności typu ludowego. Od początków chrześcijaństwa istniała silna wiara w moc orędownictwa świętych męczenników, a następnie świątobliwych ascetów, duchownych, mnichów i mniszek. Z czasem do grona popularnych patronów dołączyli monarchowie, pobożne wdowy oraz założyciele i członkowie nowych zakonów. W zastępie świętych pojawiali się i świeccy, którzy gorliwością wiary i przykładnym życiem dostąpili chwały Nieba – stając się niebiańskimi opiekunami ziemskich spraw.
W panteonie ludowych świętych zasiadają wybitni specjaliści od pierwszych potrzeb i ostatniego ratunku. Święty Andrzej i święta Katarzyna pomagają znaleźć godziwego współmałżonka. Święty Antoni Wielki czuwa nad domowym bydłem, Jan Nepomucen chroni mosty przed zerwaniem, a pola przed zgubnymi skutkami powodzi. Nad bolącym gardłem czuwa święty Błażej, a „sól świętej Agaty od ognia broni chaty”! I tak, jak długi jest rok kalendarzowy, obrzędowy i agrarny, tak rozwijać można listę świętych od zadań specjalnych – tworząc z niej prawdziwą litanię ku czci niebian zyskujących w tradycji ludowej własne, niejednokrotnie bardzo ziemskie oblicze.
Towarzyszyli oni mieszkańcom wsi, miast i miasteczek na każdym kroku – spoglądając z wysokości kościelnych ołtarzy, przydrożnych kapliczek, a także z zawieszonych w domach „świętych obrazów”. Wiejskie podwórko pełne było mieszkańców Nieba, którzy stawali się domownikami, najbliższymi powiernikami, opiekunami, a nierzadko musieli mierzyć się z gniewem tych, na których wołanie pozostawali głusi.
Ich wizerunki widniały w każdym katolickim i prawosławnym domostwie. Były to ikony, drzeworyty, ręcznie malowane obrazy z rozmaitych warsztatów zlokalizowanych na terenie Polski, a w późniejszym okresie także chromolitografie zwane popularnie oleodrukami. Stanowiły niejednokrotnie pamiątkę odbytej pielgrzymki, upamiętniały ważne wydarzenie w życiu człowieka, a wreszcie przekazywane były, jak największa świętość z pokolenia na pokolenie. Ludowi rzeźbiarze zainspirowani sztuką widzianą w kościołach tworzyli przedstawienia świętych na miarę potrzeb i własnego talentu.
Prezentowana wystawa jest próbą ukazania fenomenu ikonosfery, w której żyli mieszkańcy dawnej wsi - otoczeni obrazami i rzeźbami świętych patronów. Zrekonstruowana przestrzeń katolickiego „świętego kąta” oraz prawosławnego „pięknego kąta” ukazuje naturalny kontekst funkcjonowania wizerunków niebiańskich orędowników w przestrzeni domu. Zgromadzony zespół obrazów fabrycznych drukowanych w technice chromolitografii na przełomie XIX i XX wieku prezentuje ogromne bogactwo form, odmian i ikonografii przedstawień świętych. W znacznym stopniu pozyskane zostały w terenie – wydobywane ze strychów, piwnic, budynków gospodarczych, dokąd trafiły wraz ze zmieniającą się modą i gustami. Dziś stanowią kapitalny dokument obrazujący skalę zjawiska, jakim w religijności mieszkańców wsi był kult świętych.
Współczesną odsłonę tego zjawiska przedstawiają rzeźby świętych autorstwa Jerzego Soremskiego – artysty zrzeszonego w Stowarzyszeniu Twórców Ludowych, pochodzącego z Tarnowskich Gór, a osiadłego w Jastrzębiu-Zdroju. Przedstawienia świętych patronów jego autorstwa podejmują współcześnie dialog z dawną plastyką chłopską, wykazują przy tym twórcze, świeże i oryginalne podejście do tematu. Prace artysty poruszają świetnym wyczuciem ludowej formy. Zwarte, ale ekspresyjne bryły, zdecydowane pchnięcia dłutem sprawiają, że sporo w tych pracach dynamiki i akcji. Rzeźby Jerzego Soremskiego są wizerunkami ludzkich, choć zamieszkujących Niebo świętych – prawdziwych Ziemskich-Niebieskich!
Kuratorem wystawy jest historyk sztuki i etnograf Łukasz Ciemiński prowadzący dział etnografii grudziądzkiego Muzeum.
Projekt i opracowanie graficzne materiałów promocyjnych – Emilia Markot-Borkowska
Więcej informacji: http://muzeum.grudziadz.pl ; https://www.facebook.com/Muzeum.Grudziadz/