Koziegłowy – zapomniany ośrodek twórczości rękodzielniczej
Zadanie ma na celu rozpropagowanie wiedzy na temat unikalnej twórczości rękodzielniczej, która charakterystyczna jest tylko dla jednego miejsca w Polce – Koziegłów. Projekt ma również zachęcić mieszkańców tej miejscowości do podtrzymywania tradycji wykonywania ozdób z wiórów osikowych.
Historia wyplatania w Koziegłowach sięga końca XIX w., gdy wielu mieszkańców trudniło się pleceniem kapeluszy ze słomy żytniej. Po I wojnie światowej sięgnięto po wióry, początkowo topolowe i wierzbowe, jednak to osika okazała się najwdzięczniejszym materiałem. Zaczęto tworzyć, oprócz kapeluszy, grzebieniarki i dywaniki. W 1964 r. powstała Spółdzielnia Przemysłu Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Zawada” w Zawadze, w której na dużą skalę powstają przede wszystkim kwiaty z wiórów osikowych – maki, róże, grochy. Rok później biorą one udział w wystawie „Kwiaty dla Warszawy” i zyskują ogromną sławę. W latach 60.–80. XX w. ozdoby z Koziegłów ożywiały szare wnętrza mieszkalne swoimi intensywnymi kolorami. Koguty, pawie, kwiaty, barwne kompozycje ozdabiały ściany, stanowiły całoroczne ozdoby, które z czasem zostały wyparte przez plastikowe elementy wystroju wnętrz. W związku z coraz mniejszym zainteresowaniem twórczością zaczęto porzucać rękodzieło, a kolejne pokolenia nie przejawiały chęci zgłębiania tajników twórczości z wiórów osikowych.
Projekt ma charakter badawczo-ekspozycyjno-edukacyjny. Luk do wypełnienia w temacie jest bardzo wiele, najważniejsze jednak zadanie polega na ocaleniu od zapomnienia działań, które w takiej formie i takim kształcie nie mają odpowiednika ani w kraju, ani za granicą. W czasie trwania zadania zostanie podjęta próba wpisania wykonywania ozdób z wiórów osikowych na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
W 2020 r. będą prowadzone w Koziegłowach badania terenowe i zbierane informacje niezbędne do prawidłowego przygotowania wystawy i katalogu. Nikt do tej pory nie podjął w sposób kompleksowy tematu, nie powstała żadna książka dotycząca tego zagadnienia, materiały źródłowe są bardzo skąpe. W związku z tym duży nacisk zostanie położony na właściwe i całościowe przyjrzenie się zagadnieniu. Przewodnikiem po meandrach twórczości będzie pani Izabela Churas, twórczyni wykonująca ozdoby z wiórków osikowych, która pomoże dotrzeć do innych żyjących wytwórców oraz będzie cennym źródłem wiedzy w zakresie historii zdobnictwa z wiórów. Integralną częścią projektu będzie wystawa, stworzona w oparciu o zbiory Działu Etnografii Muzeum Częstochowskiego w 2021 r. Zostanie na niej ukazany zarówno proces pozyskiwania wiórów, jak i tworzenia z nich ozdób oraz przedmiotów codziennego użytku (jak np. kapelusze). Wystawę, po jej zakończeniu, będzie można wypożyczyć z Muzeum Częstochowskiego nieodpłatnie instytucjom muzealnym. Jeżeli powodzeniem zakończy się próba wpisania wiórów osikowych na listę niematerialnego dziedzictwa, ekspozycja będzie gotową odpowiedzią na realne potrzeby i w sposób kompleksowy będzie prezentowała osikowy wycinek dziedzictwa kulturowego Polski.
Najistotniejszym wymiarem projektu będzie jego walor edukacyjny. Wystawa nie tylko będzie wizualizowała twórczość koziegłowską, ale też kompleksowo informowała. Ekspozycji towarzyszyć będą materiały edukacyjne – gra „domino” oraz zestaw kreatywny „zrób to sam”. Zorganizowanych zostanie kilka spotkań edukacyjnych o charakterze warsztatów, dla dzieci oraz dla dorosłych. Podczas zajęć zostaną zaprezentowane sposoby wykonywania różnych ozdób z wiórów osikowych.
Wszystkie wymienione wyżej działania będą rejestrowane i prezentowane na specjalnie przygotowanej stronie www. Będzie ona kompendium wiedzy na temat projektu. Ponadto projektowi dedykowana jest strona stworzona na portalu Facebook – www.facebook.com/projektkozieglowy
Projekt dwuletni otrzymał dotację w ramach priorytetu Kultura ludowa i tradycyjna 2019.