Artykuły z działu: Tradycja

Wileński Kaziuk

Świstulki, gwizdułki, harmider, stuk młotów kowalskich, zapach grzanego piwa z miodem, pierwsze nieśmiałe promyki słońca i litewska kapela. Kiermasz rozlewał się na całe stare miasto. Od deptaka na ulicy Niemieckiej (Vokiečiu) przez Plac Ratuszowy (w części ulicy Didžioji) dalej ulicą Zamkową (Pilies), aż do placu Katedralnego (Katedros aikšte) gęsto ustawione stoiska mieniły się kolorami. Chociaż było mroźno, w powietrzu czuło się wiosnę, którą zawsze zapowiada Kaziuk.

Ale jaja!

"Polacy z dawien dawna byli zawistni i niestali, bawili się panami swymi jak z malowanymi jajkami" - malowane jajka pojawiają się więc już w kronice Wincentego Kadłubka. Jednakże najstarsze znaleziska pisanek pochodzą z sumeryjskiej Mezopotamii. Jajka ptasie były czczone od wieków. Stanowiły symbol życia, płodności, miłości, siły. Według mitów filipińskich i indyjskich świat powstał z ogromnego jaja, z kolei legendy asyryjskie wywodzą jego początki z jaja Feniksa. Św. Jan Damasceński mówił o analogii pomiędzy budową kosmosu i jaja: skorupa - niebo, wyścielająca skorupę błona - obłoki, białko - woda, żółtko - ziemia.

Noc wielka

Porą, gdy powracają bociany, kwitnie wierzba, rowy pełne są wody, a łąki kęp żółtych kaczeńców, świętuje się Wielkanoc, największe i najstarsze,– bo ustanowione jako pierwsze– święto chrześcijaństwa. Czas radości, tryumfu i spełnienia obietnic. O Wielkanocy i jej odchodzeniu na Lubelszczyźnie opowiada profesor Jan Adamowski,– językoznawca i folklorysta z Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie.

Ostatni wiejscy muzykanci

Niebawem nakładem wydawnictwa Prośzyński i S-ka ukaże się długo oczekiwana przez miłośników folkloru książka Andrzeja Bieńkowskiego zatytułowana "Ostatni wiejscy muzykanci" (do książki dołączona jest płyta kompaktowa). Jej autor jest artystą malarzem, etnografem, profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Za swoje dokonania otrzymał nagrodę imienia Oskara Kolberga. Materiały do książki zgromadził, przemierzając wsie Polski centralnej przez 20 lat. Książka opowiada o ostatniej generacji wiejskich muzykantów, ich obyczajach i muzyce. Jest zapisem odchodzenia kultury wsi, próbą analizy przyczyn jej zaniku, a zarazem świadectwem jej wyjątkowości i oryginalności.

Kalendarium Lajkonik

Czarnobrody Tatar, w gwiaździstym, obszytym białym puszkiem szłyku na głowie i kontuszu, z tasakiem zawieszonym u szerokiego staropolskiego pasa, dzierżący buławę w ręku i dosiadający wspaniałego rumaka o łbie obwieszonym dzwoneczkami i nieco kogucim kłusie, maskowanym częściowo przez czaprak wzorzyście spływający ku ziemi, to oczywiście lajkonik. Od wieków w oktawę Bożego Ciała buszuje on po krakowskim rynku. Prowadząc za sobą cała ordę Tatarów i przygrywającą skocznie kapelę, wyprawia najróżniejsze harce i swawole. A to rozgania tłum miękkim, uszytym ze skrawków materiału buzdyganem, a to podryguje śmiesznie i spina konia, a w końcu naciera na mieszczan niby to walcząc z nimi i łapiąc w jasyr co ładniejsze dziewczyny. Zanim jednak lajkonik rozpocznie swe figle, składa trzykrotny pokłon biskupowi krakowskiemu w imieniu ksieni klasztoru Norbertanek ze Zwierzyńca.

Harmonista z Wielgolasu

Staram się podpatrywać wszystko, co nowe w muzyce - mówi Stanisław Ptasiński. Bo moja muzyka już mi się naprzykrzyła. Gram ją codziennie, to jakoś tam chcę ją urozmaicać. Niedawno widziałem zespół z Ukrainy. Bardzo mi się podobał. Ale pewnie jakbym tak dłużej tam pobył, to też pewnie by mi się ta ukraińska nuta znudziła.

Gdy rozum śpi budzą się upiory...

„Oto lud, który nie ma swego miejsca na ziemi. Nawet Żydzi mieli swą ziemię obiecaną, a Cyganie nie; gdziekolwiek byli, nie byli u siebie. Ten lud nie ma także swojej pisanej historii, swojej pamięci historycznej. Wygląda na to, że pamięć o przeszłości nie pozwala im na radość z przyszłości; czasami trzeba zabić pamięć, by mieć odwagę na wkroczenie w przyszłość. Czym jest przeszłość tego ludu? Jest rzeką krwi i łez. Lud ów nie wie, czym jest prawo w dosłownym tego słowa znaczeniu. Jego prawem jest obyczaj ojców. Podstawową więzią jest więź rodowa. I taki lud trwa między nami przez wieki. Czy nie graniczy to z cudem?”.

Romowie to ofiary dyskryminacji w każdej niemal dziedzinie życia. Postrzegani są jako głęboko odmienni społecznie i kulturowo, zarówno fizycznie jak i psychicznie. Zwyczajowo już, uprzedzenia wobec Romów uzasadnia się rasowo – dla wielu ludzi są „Murzynami Europy” ze względu na kolor skóry ciemniejszy niż u populacji dominujących, pośród których żyją. Cechy, rzekomo uwarunkowane rasowo, przypisywane Romom przez członków innych społeczności, to: „brudni”, „niecywilizowani”, „niegodni zaufania”, „leniwi”, „złodzieje”.

Wycinanka żydowska

Wycinanki, jako domena artystycznej twórczości ludowej, mogą być również wyrafinowanymi dziełami sztuki, zawierającymi głęboką i ciekawą symbolikę. Wycinanka była od wieków jednym z najbardziej interesujących i, jak dotychczas, mało zbadanych, przejawów żydowskiej sztuki narodowej. Owe dość kruche dzieła znajdujemy we wszystkich niemal krajach diaspory, która słynęła niegdyś z najpiękniejszych i najkunsztowniej wykonanych wycinanek. Ten magiczny, barwny i bogaty świat symboliki religijnej tworzyli, podobnie jak średniowieczne hafty, wyłącznie mężczyźni - uczniowie chederów (...), nauczyciele, także przedstawiciele innych profesji - i to niekoniecznie w wolnych chwilach, ponieważ wycinkarstwo to sztuka bardzo czasochłonna.

O Celtach

Kim byli Celtowie?

Nie jesteśmy w stanie określić najwcześniejszego momentu pojawienia się ich w Europie. Dyskusje na ten temat są rozległe. Historyczne źródła mówią, że jako kultura wysoko rozwinięta pojawili się na pewno około 500 lat przed naszą erą w okolicach Alp. Z czasem rozprzestrzenili się na całą Europę, od Hiszpanii po Polskę. Byli także w Azji Mniejszej, północnej Italii i na Wyspach Brytyjskich. Pewne zwyczaje pogrzebowe i sztuka wskazują jednak, że mogli istnieć już dużo wcześniej. Na pewno nacja ta była obecna w Europie już w przeciągu drugiego tysiąclecia przed nasza erą.

z dr Ryszardą Bulas z Instytutu Historii Sztuki KUL rozmawia Agata Witkowska