Za głosem trembity

W Krakowie "za głosem trembity" można było udać się na Festiwal Kultury Huculskiej, który zagrał tam w dniach od 7 do 10 kwietnia (a właściwie już6 kwietnia, gdyż wtedy miał miejsce pierwszy wykład na temat muzyki huculskiej). Propozycje poznawania tej kultury były rozmaite - od możliwościwysłuchania wykładów o Huculszczyźnie, po wzięcie udziału w warsztatach malowania pisanek czy nauki huculskich tańców pod okiem, znanego jużdoskonale w Polsce, Romana Kumłyka.

Sygnały połonińskie grane na trembitach uatrakcyjniały pochód Hucułów w tradycyjnych strojach od Bramy Floriańskiej, ulicami Starego Miasta, podWawel, a malowanie pisanek odbywało się przy śpiewanych przez instruktorki (również w huculskich strojach) ukraińskich pieśniach.

Wykłady dotyczyły huculskiej muzyki, geografii tamtych terenów, magii połonin, mentalności mieszkańców oraz trwałości magicznego myślenia i praktykHucułów (w tym mowa była o niezwykłych przedmiotach, zaklęciach, miejscach przeklętych). Prelekcje te połączone były z pokazami slajdówprzedstawiających Huculszczyznę, grą na fujarce, dudce i innych huculskich instrumentach w wykonaniu Piotra Kłapyty.

W ramach Biesiady Vincenzowskiej odbył się wykład o - jak powiedział niegdyś Czesław Miłosz - "Europejczyku, ale także człowieku gór", StanisławieVincenzie - polskim autorze huculskiej epopei "Na wysokiej połoninie". Huculi mówią o Vincenzie jako o człowieku, który zrozumiał i opisałHuculszczyznę, gdyż jego dusza była nią przeniknięta. Wspominają, że zawsze miał wielu gości i kolędników chętnie przyjmował. A skoro o huculskichkolędnikach mowa... Do dziś cieszą się oni poważaniem, przestrzegają pewnych zasad - starają się być jak apostołowie, powstrzymywać od pokus,sprośnych żartów i piosenek, czy uganiania się za dziewczynami. Przynoszony przez nich krzyż ma wnosić do domów świętość. Sylwetka Vincenzazainspirowała reżysera Waldemara Czechowskiego do nakręcenia filmu "Śladami Vincenza", który można było obejrzeć na festiwalu. Po nim miała miejscebiesiada przy suto zastawionym stole.

Na uwagę zasługiwała wystawa drewnianych świątków Jana Malika, zatytułowana "Miłość przekazana w drewnie". Jego prace wyrażają miłość do Boga,przyrody, zwłaszcza górskiej. Figurki istot boskich niezwykle często rzeźbiarz przyozdabia motywami z natury, z połonin, turni, gdyż dla artystygóry są ostoją Bożego sacrum, a Matka Boska ich patronką. Autor wykonuje swoje prace w lipowym drewnie, jednakże często stosuje jego polichromię.

Podczas festiwalu można było obejrzeć także wystawy fotografii "Na huculskim płaju" oraz "Czarnohora. Przyroda i człowiek". Niektóre z prac zostałyopatrzone cytatami z "Na wysokiej połoninie" Vincenza. Fotografie przedstawiały między innymi panoramy górskie, osady pasterskie w Czarnohorzei na połoninie Szeszul, lasy w masywie Szeszula (tworzone przez buczyny i jaworzyny), połoninę Hołowczeską pod Pietrosem.

Inna z wystaw, a także osobny wykład, przybliżały architekturę huculską. Jej urok i odrębność tkwi głównie w surowości form, zdobnictwo zewnętrznenie jest okazałe, cechuje je prostota. Jednakże wnętrza huculskich chat bywają bardzo okazałe i bogato zdobione. W kompozycji zdobień przestrzegasię symetrii, wzory oparte są na motywach geometrycznych, niekiedy roślinnych. Wykonane są przy użyciu nieskomplikowanych narzędzi, typu cyrkiel,świder, dłuto.

Przyrodę i życie mieszkańców Czarnohory można było z kolei zobaczyć na wystawie fotografii prof. Kazimierza Wiecha (prof. Wiech wygłosił takżereferat dotyczący reminiscencji ze swojej podróży). Osobna ekspozycja poświęcona została publikacjom o Huculszczyźnie. Na wystawie etnograficznejuczestnicy festiwalu mogli oglądać huculskie przedmioty codziennego użytku, jak torba skórzana, laska inkrustowana, drewniane, rzeźbione szkatułki,a także krzyże. W części wystawy zatytułowanej "ceramika huculska" mieściły się wykonane z gliny, polewane i malowane naczynia. Znajdujące sięna wystawie huculskie wyroby drewniane były bogato zdobione - toczona i rzeźbiona maselniczka, szkatułka wysadzana koralikami i mosiądzem, czyflaszka na wódkę rzeźbiona i inkrustowana. Można było również przyjrzeć się tradycyjnym huculskim męskim i damskim strojom, które współcześniHuculi wkładają tylko od święta. Strój kobiecy składa się między innymi z kieptara, czyli kożucha bez rękawów, koszuli, chustki na głowę, krajkiwełnianej, zapaski i dziobni (torby wełnianej). Uwagę zwracały lniane, bogato haftowane tkaniny obrzędowe (ruszniki) oraz ogromne, zdobiące ścianykilimy wełniane (liżnyki). Hucuła przedniego rodu z Żabiego, Hucułki w różnym wieku (od mołodoj do starej) i przy rozmaitych czynnościachgospodarskich (na przykład przy kądzieli), a także taniec charakterystyczny dla tego regionu można było podziwiać na widokówkach ze zbioru AnnyBeiersdorf.

W poniedziałek, uczestnikom festiwalu, na Huculszczyznę pozwolił się przenieść pokaz filmów o tym regionie. Można było zobaczyć "Cieniezapomnianychprzodków" w reżyserii Siergieja Paradżanowa (z udziałem Hucułów) i kilka filmów dokumentalnych. Do nich należy zaliczyć nakręcony na Huculszczyźniejesienią 2003 roku "Ja, Hucuł" autorstwa Jerzego Kołodziejczyka i Danuty Buchczyk oraz między innymi o obyczajach wielkanocnychi bożonarodzeniowych - "Huculska Paska", "Jordan na Huculszczyźnie", "Gdzie szum Prutu, Czeremoszu" w reżyserii Krzysztofa Krzyżanowskiegoi Kingi Wiechczyńskiej.

Krzysztof Krzyżanowski - dziennikarz, reportażysta, człowiek gór (wychował się na Podhalu) mówi o swoich filmach: "Robiłem reportaże dla telewizji,dlatego są to dość krótkie formy. Jako historyk z wykształcenia kładłem w nich nacisk na wydźwięk społeczny. Huculszczyzna zawsze mnie fascynowała,przez nią zbliżyłem się do Ukrainy. To huculskie poczucie dumy, swobody, wolności, przywiązanie do przodków jest fantastyczne". Z kolei JerzyKołodziejczyk, współautor filmu "Ja, Hucuł", skromnie twierdzi, że nie uważa się za znawcę Huculszczyzny, ale dzięki życzliwości ludzi, a zwłaszczaRomana Kumłyka, który w filmie pełni rolę narratora, udało mu się ten huculski zamysł filmowy zrealizować. Reżyser wiedział, że Kumłyk opowiadabarwnie o Huculszczyźnie i taki sposób prowadzenia narracji uznał za najbardziej odpowiedni. Film składa się z części tematycznych - "Dzieciństwo","Wesele huculskie", "Dom", "Kobieta", "Mężczyzna", "Religia", "Magia", "Starość", "Śmierć". Pozwala więc poznać wiele aspektów życia Hucułówi odrębności kulturowych tego regionu. Z praktyk weselnych - po ślubie młoda para spogląda przez dziurkę w kołaczu, aby panowało w ich małżeństwieszczęście, rodziły się dzieci i były "okrągłe". Z kolei o tym, kto będzie rządził w domu, zdecyduje to, w czyich rękach (pana czy panny młodej)pozostanie większa część kołacza, który rozrywają, każde ciągnąc w swoją stronę.

Przedostatniego dnia festiwalu na krakowskim Placu Wolnica słyszało się dźwięki trembity oraz grę grup Czeremosz i Wipcze. Można było też kupić cośz huculskich wyrobów. Restauracja "Smak Ukraiński" oferowała pierogi z bryndzą, czy kuleszę z grzybami (zabrakło błyskawicznie!). Te parę dnipozwoliło przenieść się na huculski płaj. Zaś już urzeczonym tą kulturą - powrócić.