V Kongres Kultury Regionów

fot. P. Droździk, ze zbiorów Małopolskiego Centrum Kultury SOKÓŁ w Nowym Sączu

Jak co roku, w trzecim tygodniu października, w Nowym Sączu odbył się V Kongres Kultury Regionów, na który zjechało ponad trzystu regionalistów, naukowców i twórców kultury. Organizowane od 2015 roku wydarzenie stanowi forum wymiany idei i pomysłów pomiędzy teoretykami i praktykami zainteresowanymi problematyką ochrony i promocji niematerialnego dziedzictwa kulturowego oraz upowszechniania wiedzy o kulturze regionów.

Organizatorem Kongresu jest Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ w Nowym Sączu przy wsparciu Województwa Małopolskiego, natomiast od dwóch lat rolę współorganizatora pełni Narodowy Instytut Dziedzictwa. Patronatem honorowym V Kongres Kultury Regionów objęli: Marszałek Województwa Małopolskiego Witold Kozłowski, Rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. dr hab. med. Wojciech Nowak oraz Rektor Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II ks. prof. dr hab. Wojciech Zyzak.
„SACRUM-PROFANUM. Oś istnienia” – to wiodący temat V KKR, który zgłębiano w trakcie sesji plenarnej i paneli dyskusyjnych. Problematyka tegorocznej edycji Kongresu zachęcała do refleksji nad duchowym i świeckim wymiarem ludzkiej egzystencji, barwnie i różnorodnie odbijającym się w kulturach tradycyjnych.
Wydarzenie rozpoczął wspólny występ mistrzów śpiewu tradycyjnego pn. „Zacznijcie wargi nasze”. Na dziedzińcu MCK SOKÓŁ wystąpili: Katarzyna Bobak, Katarzyna Broda-Firla, Monika Dudek, Weronika Grozdew-Kołacińska, Dorota Majerczyk, Maria Wnęk oraz Józef Broda, Bartłomiej Koszarek, Piotr Majerczyk, Krzysztof Trebunia-Tutka i Michał Smetanka.
Wstęp do problematyki Kongresu stanowił wykład inauguracyjny „Oblicza ojczyzny”, który wygłosił prof. dr hab. Jerzy Bartmiński – językoznawca, etnolingwista, wykładowca Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
Wydarzenie było również okazją do wyrażenia wdzięczności „siewcom, orędownikom i kreatorom”, czyli osobom szczególnie zasłużonym dla zachowania i rozwoju dziedzictwa kulturowego Małopolski. Dwanaście osób zostało uhonorowanych odznaczeniami przyznanymi przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz władze województwa małopolskiego.
Na koniec gali inauguracyjnej uczestnicy obejrzeli etiudę artystyczną zatytułowaną „Dreszcz”, w której – oprócz artystów – zagrały ludowe rzeźby z Paszyna. Kongresowi towarzyszyła bowiem wystawa „Skarby Paszyna”, prezentująca rzeźby oraz malarstwo na szkle z prężnie działającego od kilkudziesięciu lat na Sądecczyźnie ośrodka sztuki ludowej w Paszynie.
Dzień drugi rozpoczęły dwa panele tematyczne: „JANKORNI I ŚWIĘTOBLIWI. Między bujnością a wulgarnością” pod opieką naukową prof. Józefa Kąsia oraz „ZMYSŁY I DUCH W SZTUCE LUDOWEJ. Między naiwnością a prostotą” pod przewodnictwem dr Weroniki Grozdew-Kołacińskiej. Wśród zaproszonych rozmówców znaleźli się, m.in., prof. Jerzy Bartmiński, dr hab. Łukasz Gaweł, Krzysztof Trebunia-Tutka, dr hab. Aleksandra Dziurosz, dr Jacek Jackowski, Marianna Jara, Maria Krawczuk, Franciszek Palka, prof. Magdalena Zowczak i Bartłomiej Koszarek.
Po południu uczestnicy mieli okazję wziąć udział w dziesięciu różnych warsztatach nawiązujących do idei wydarzenia. Warsztaty śpiewu poprowadziły: Monika Dudek („Od świtu do zmierzchu, od narodzin do śmierci – pieśni zwyczajne i obrzędowe”), Katarzyna Broda-Firla („Zjednoczyć ducha i ciało w śpiewie”) oraz dr hab. Bogumiła Tarasiewicz-Ciesielska („Jak śpiewać pełną piersią?”); a warsztaty tańca – Agnieszka i Jakub Gąsienicowie-Giewontowie („Taniec ciała, serca i ducha. Uniwersalny charakter tańca góralskiego”) oraz dr hab. Tomasz Nowak („Taniec – nasze wdzięczne medium oswajające”). Muzyczne rozważania wokół sacrum i profanum pojawiły się na warsztatach dra Michała Smetanki („Ballady. Sacrum i profanum w życiu przodków”), dr Vitaliny i dra Michała Pastuchów („Tradycja muzyczna – święty kanon i profanacja”) oraz dr Doroty i dra Piotra Majerczyków („W kozim świecie. Igraszki teoretyczno-praktyczne”). Warsztaty rękodzieła związanego ze słomą poprowadziła Maria Krawczuk z Ukrainy („Złote cuda na co dzień i od święta”), natomiast dr Joanna Dziadowiec-Greganić i Agnieszka Dudek podjęły tematykę współpracy ze społecznością lokalną („Lokalne dziedzictwo w działaniu”).
Na zakończenie dnia uczestnicy obejrzeli widowisko pt. „W progu… opowieść z tamTEJ strony” w reżyserii Marka Harbaczewskiego – historię życia, przepełnioną poezją, muzyką, śpiewem, tańcem, scenkami rodzajowymi w wykonaniu kilku pokoleń artystów z zespołów reprezentujących różne regiony etnograficzne Małopolski.
Trzeciego dnia odbył się panel dyskusyjny, który poprowadziła koordynator programowa Kongresu Małgorzata Broda, a w dyskusji pn. „DZIELENIE NIEPODZIELNEGO. Profanacja sacrum, sakralizacja profanum” wzięli udział ks. prof. Michał Drożdż, dr Michał Smetanka, Antoni Kroh oraz Jacek Siepsiak SJ.
Tego dnia odbyły się wyjazdowe warsztaty w miejscach, w których szczególnie dba się o zachowanie i promocję lokalnego dziedzictwa. W tym roku uczestnicy odwiedzili Muszynę (Muzeum Regionalne „Państwa Muszyńskiego” oraz Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury), Krynicę (cerkiew pw. św. Równego Apostołom Księcia Włodzimierza Wielkiego), Stary Sącz (Diecezjalne Centrum Pielgrzymowania im. Jana Pawła II, Muzeum Regionalne im. Seweryna Udzieli, Powiatowa i Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna im. Wiktora Bazielicha), Kamienicę (Gminny Ośrodek Kultury) oraz Podegrodzie (Gminny Ośrodek Kultury oraz Zagroda Lachowska „Kubalówka”). W terenie odbyły się, podobnie jak w pierwszym dniu, warsztaty w zakresie śpiewu, tańca oraz innych dziedzin związanych z ideą wydarzenia, m.in. „O gustach się nie dyskutuje, czyli sacrum i profanum w komunikacji promocyjnej i reklamowej – jak mądrze ocenić, czy reklamujemy się godnie” (dr Klaudia Cymanow-Sosin), „»Dotknąć« człowieka: o dobrych słowach i gestach” (dr Katarzyna Drąg), „Sacrum zamkniętej przeszłości. Animator kultury wobec artefaktów kultury żydowskiej” (dr Piotr Drąg), „Jak grać, by nie sprofanować? Muzyka tradycyjna w sakralnych okolicznościach” (Krzysztof Trebunia-Tutka), „Prawosławie – wiara i kultura” (Marianna Jara, Ukraina) oraz „Coincidentia Oppositorum – sacrum i profanum w tradycji, muzyce i… człowieku” (dr Michał Smetanka).
V Kongres Kultury Regionów zakończył się uroczystym podsumowaniem w Hotelu Perła Południa w Rytrze, podczas którego przedstawiono filmowy bilans paneli dyskusyjnych w wykonaniu prof. Józefa Kąsia, dr Weroniki Grozdew-Kołacińskiej i dra Łukasza Gawła. Zaprezentowali się także uczestnicy warsztatów śpiewu pod przewodnictwem Moniki Dudek. To właśnie w Rytrze odbywały się spotkania mniej oficjalne, m.in. wtorkowa biesiada inauguracyjna w Karczmie nad Potokiem, zatytułowana „Do świętej Jadwigi pozbieraj jabłka, orzechy i figi”, a także finałowe posiady w czwartek pn. „Święta Małgorzata zapowiada koniec lata”, którym przygrywały muzyki ze Słowacji oraz z Pienin.
W tegorocznej jubileuszowej edycji udział wzięli goście z całej Polski, Słowacji, Niemiec oraz Ukrainy. „Pismo Folkowe” było jednym z patronów medialnych V Kongresu Kultury Regionów.

Monika Kurzeja,
góralka z Kiczni koło Łącka. Filolożka i etnomuzykolożka, autorka słownika gwary górali łąckich i pracy o grze na listku. Pracuje w Małopolskim Centrum Kultury SOKÓŁ w Nowym Sączu.

Sugerowane cytowanie: M. Kurzeja, V Kongres Kultury Regionów. 15–18 października 2019 roku, "Pismo Folkowe" 2019, nr 144 (5), s. 18-19.