„Święto Gór” w Zakopanem

Jak co roku, w ostatnim tygodniu sierpnia (22-30 sierpnia 2014 r.), Zakopane stało się miejscem wielokulturowych spotkań górali z różnych zakątków świata, odbywał się tam bowiem 46. Międzynarodowy Festiwal Folkloru Ziem Górskich, który jak zawsze przyciągnął tłumy miłośników folkloru i turystów.

Korzenie Międzynarodowego Festiwalu Folkloru Ziem Górskich sięgają czasów II Rzeczpospolitej, kiedy to na gruncie podhalańskiego regionalizmu powstała idea zjednoczenia rozdzielonej w czasach zaborów ludności góralskiej, zamieszkującej polską część Karpat (od Huculszczyzny po Beskid Śląski). Z idei tej zrodził się pomysł zorganizowania pierwszego "Święta Gór" w Zakopanem, które miało odbyć się w 1934 r., ale z powodu powodzi przełożono je na sierpień 1935 r. Na festiwalowej scenie wystąpiły wówczas grupy górali beskidzkich, a także Huculi, Łemkowie i Bojkowie, którzy prezentowali rodzimy folklor. "Święto Gór" już wtedy miało charakter konkursu. W 1937 r. w Wiśle nastąpiła kontynuacja tego swoistego święta góralszczyzny, pod nową nazwą: "Tydzień Gór". Po II wojnie światowej zorganizowano podobną imprezę pod nazwą "Jesień Tatrzańska". Jej głównym celem było przyciągnięcie turystów do Zakopanego u schyłku sezonu. Początkowo same prezentacje sceniczne zespołów były tylko jedną z wielu atrakcji w programie "Jesieni Tatrzańskiej", jednak ich ranga wzrosła, kiedy we wrześniu 1965 r. zespoły podhalańskie występujące na scenie kina "Giewont" wzbudziły zachwyt publiczności, stając się główną atrakcją całej imprezy. Zaistniała sytuacja przekonała organizatorów festiwalu, że folklor widowiskowy będzie najlepszą wizytówką zakopiańskiego święta. W 1968 r. pierwszy raz zaproszono również grupy z zagranicy, co dało początek Międzynarodowemu Festiwalowi Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem.

W tym roku na festiwalowej scenie rywalizowało ze sobą szesnaście zespołów, w tym dwanaście zagranicznych i cztery z Polski. Zespoły oceniane były w trzech kategoriach: pierwszej - muzyki tradycyjnej, drugiej - muzyki artystycznie opracowanej i trzeciej - muzyki stylizowanej. Zdobywcą pierwszej nagrody - Złotej Ciupagi - w kategorii zespołów prezentujących folklor w formie tradycyjnej został, debiutujący na Festiwalu, zespół Białcanie z Białki Tatrzańskiej, prezentujący podczas konkursu tradycyjne wesele góralskie, wzorowane na przebiegu wesel odbywających się w Białce Tatrzańskiej po II wojnie światowej. Zespół Białcanie działa od 1994 r. w tej miejscowości. Jest to grupa skupiająca zarówno młodzież, jak i dorosłych, którzy kultywują swój rodzimy folklor przekazywany z pokolenia na pokolenie, starając się przy tym zachować lokalną, właściwą dla podhalańskiej ziemi, dla ich miejscowości, specyfikę kulturową przejawiającą się w strojach, śpiewie, muzyce i obyczajowości.

W kategorii drugiej, Złotą Ciupagę przyznano zespołowi ludowemu Vah ze Słowacji, który w tym roku obchodził 35-lecie swojej działalności. Słowacka grupa zaprezentowała program "Z tej Šuňavskej krčmičky" (tańce ze wsi Šuňava) oraz "Do skoku a do krutu nad tou Vyšnejsou" (tańce z Liptovských Sliačov). Zespół Vah działa w jednym z najbardziej malowniczych regionów Słowacji, położonym nad rzeką Váh - Liptowem, otoczonym Tatrami (Wysokimi i Zachodnimi oraz Niskimi), Górami Choczańskimi oraz Wielką Fatrą. Ideą przyczyniającą się do powstania zespołu była chęć ocalenia folkloru muzycznego środkowego Liptowa i sąsiednich regionów, a także próba zachowania tańców pochodzących z innych części Słowacji, jak Orawa, Spisz czy Horehronie.

Złotą Ciupagę w kategorii zespołów prezentujących folklor w formie stylizowanej, komisja przyznała Zespołowi przy Fundacji na Rzecz Praktyki Tańca Ludowego i Edukacji "MOTIF" z Turcji, który podczas swojego występu zaprezentował program oparty na folklorze kilku górskich prowincji Turcji: Gaziantep, Bingol, Tokat i Trabzon oraz miasta Fethiye w prowincji Mu?la, w tym magiczne obrzędy tureckiego szamana, taniec pasterzy z gór Nur położonych w południowej Turcji, a także serię tańców związanych z folklorem mieszkańców innych pasm górskich wybranych prowincji ("Halay", "Teke", "Omuz Halayi", "Horon").

Konkurs Kapel, Śpiewaków i Instrumentalistów Ludowych, odbywający się w ramach Festiwalu cieszył się dużym powodzeniem wśród uczestników. Nie brakowało również entuzjastów muzyki ludowej wśród publiczności, która mimo deszczowej pogody gromadziła się licznie przed sceną plenerową. W tym roku w konkursie wzięło udział siedemnaście ludowych zespołów instrumentalnych, ośmiu solistów instrumentalistów, dziewięciu solistów śpiewaków i czternaście grup śpiewaczych. Najwyższe nagrody - Złote Zbyrkadła w kategorii ludowych zespołów instrumentalnych (kapel) zdobyły równorzędnie dwie kapele: Kapela Piotra Majerczyka z Poronina, oraz Kapela Grupy Tańca Ludowego Kopice z Rumunii. W kategorii instrumentalistów ludowych Złotego Zbyrkadła nie przyznano, natomiast drugą nagrodę otrzymał Michał Kossek z Bukowiny Tatrzańskiej. Również w kategorii śpiewaków ludowych komisja nie przyznała pierwszej nagrody, a Srebrne Zbyrkadło przyznano Dimityrowi Lukarskiemu z zespołu ludowego Bistrica z Bułgarii. Spośród grup śpiewaczych najlepszą okazała się Grupa Śpiewacza z zespołu ludowego Bistrica z Bułgarii i to właśnie im wręczono Złote Zbyrkadło. Jednak najbardziej prestiżową nagrodę - Sabałowe Gęśle dla najlepszego instrumentalisty za wierność tradycji w zakresie stylu gry, instrumentarium i prezentowanego repertuaru jury przyznało Sametowi Kolemen z zespołu przy Fundacji na Rzecz Praktyki Tańca Ludowego i Edukacji "MOTIF" z Turcji.

Jak co roku Festiwalowi towarzyszyło wiele innych wydarzeń, odbywających się pod jego patronatem. Były to przede wszystkim koncert z cyklu "Muzyka Łuku Karpat", w tym roku poświęcony dudom. Ponadto odbyły się: koncerty "Na folkową nutę" czy "Mali górale" - prezentujący laureatów V Tatrzańskiego Przeglądu Dziecięcych Zespołów Regionalnych o Złote Kierpce, a także 43. Ogólnopolski Konkurs Literacki im. Tadeusza Staicha na wiersz o tematyce górskiej, Mistrzostwa Podhala w Powożeniu i Konkurs na Śpiew Pytacki, konkurs "Fiakier roku", parada dorożek, warsztaty folklorystyczne dla młodzieży "Śpiew podhalański - jego specyfika i przeobrażenia" (zajęcia prowadzone przez wybitnych podhalańskich śpiewaków). Można było również obejrzeć wystawę "Śladami Oskara Kolberga". W trakcie Festiwalu odbywały spotkania grup festiwalowych z mieszkańcami Zakopanego z cyklu Roztańczone i Rozśpiewane Zakopane. Zespół Watra z Czarnego Dunajca, gospodarz tegorocznego festiwalu, prezentował na scenie plenerowej tradycyjne wesele góralskie poprzedzone orszakiem weselnym. Odbyły się również, jak co roku, posiady góralskie zatytułowane "Cy ty wies chłopie, co to takiego jest baba" z udziałem znanych kobiet mieszkających na Podhalu, którym towarzyszyła muzyka grana przez "babsko" kapelę góralską Dziurawiec.

Międzynarodowa Konferencja Naukowa poprzedzająca Festiwal stała się już od kilku lat jego nieodzowną częścią. W tym roku jej temat przewodni brzmiał: "Podporządkowana czy zarządzająca. Kulturowe role kobiet w społecznościach lokalnych dawniej i dziś". Prelegenci (Anna Barbasz-Bielecka, Stanisława Trebunia-Staszel, Krzysztof Trebunia-Tutka, Evgenia Grancharova, Mircea Cimpeanu, Miklos Braun, Bulent Kurtisgoul, Małgorzata Maj, Joanna Staszak) poruszali m. in. problematykę roli kobiety w kulturze tradycyjnej, jej funkcji społecznej na przykładzie Podhala, Bułgarii, Rumunii, Węgier, czy Turcji.

Podsumowując, należy zauważyć, że jak zawsze na Festiwalu przeważały europejskie zespoły folklorystyczne, szkoda, że tak rzadko możemy tam usłyszeć grupy z innych kontynentów. W tym roku była to jedynie grupa z Peru (skrzypek Andrés Lares León z zespołem Chimango) związana z regionem Ayacucho, jednak ze względu na to, że przyjechali w niepełnym składzie, występowali poza konkursem. Zespół Chimango tworzony przez charakterystyczną dla tego regionu kapelę złożoną ze skrzypka, harfisty i dwóch tancerzy (wykonali między innymi wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO popisowy "Taniec z nożyczkami").