Coraz większa mobilność Polaków oraz możliwość podróżowania sprawia, że wzrasta liczba osób zainteresowanych odległymi geograficznie terenami. Wśród modnych ostatnio kierunków są kraje azjatyckie, które przyciągają nie tylko swoim klimatem, ale oferują także ciekawe doświadczenia kulturowe, w tym również muzyczne. Dla osób, które z różnych powodów nie mają możliwości odbywania dalekich podróży, a zainteresowane są kulturą azjatycką, a także dla tych, którzy tęsknią za nią podczas pobytów w Polsce, doskonałym miejscem spotkań jest Muzeum Azji i Pacyfiku.
Instytucja działa w Warszawie już od ponad czterdziestu lat, jednak dopiero w 2016 roku udało jej się zrealizować pierwszą w swojej historii wystawę stałą. Burzliwe losy Muzeum sprawiały, że przez lata działało ono w różnych lokalizacjach, cały czas starając się udostępniać szerokiej publiczności jak największą część swoich zbiorów. Wystawy muzealne realizowane były w galeriach przy ul. Nowogrodzkiej i Freta, a także w wielu innych ośrodkach w Polsce i za granicą. Od niedawna Muzeum dysponuje nowym budynkiem, który stopniowo adaptowany jest do potrzeb wystawienniczych. Dzięki wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego wyposażona została sala wystaw czasowych i zrealizowana pierwsza część wystawy stałej – „Strefa dźwięków”.
W kolekcji Muzeum Azji i Pacyfiku znajduje się ponad pięćset instrumentów muzycznych pochodzących z wielu azjatyckich krajów.Trafiały do muzealnych magazynów w różnych okolicznościach. Część z nich wchodziła w skład kolekcji założycielskiej, która została przekazana na rzecz państwa w 1973 roku przez jej twórcę, a potem wieloletniego dyrektora Muzeum, Andrzeja Wawrzyniaka. Inne były ofiarowywane przez osoby prywatne i instytucje, najczęściej jako element większych kolekcji z danego regionu lub kraju. Wśród muzealnych eksponatów znajdują się również instrumenty podarowane przez ich twórców lub zakupione od muzyków czy ich spadkobierców. Z takimi obiektami wiążą się ciekawe historie oraz dodatkowa dokumentacja dotycząca ich użytkowania.
Wystawa „Strefa dźwięków” stwarza okazję do poznania wielu różnorodnych instrumentów, także takich, które wyszły lub wychodzą z użycia. Przykładem może być lutnia smyczkowa gitgit z Filipin, o której w literaturze muzykologicznej są tylko nieliczne wzmianki, a spotkanie muzyka umiejącego na niej grać jest już dziś niemal niemożliwe. Prezentowany na wystawie egzemplarz jest zatem najprawdopodobniej jednym z ostatnich na świecie. Związane jest to także z nietrwałością instrumentu, wykonanego z lekkiego i miękkiego drewna, które z łatwością może ulec zniszczeniu. Zupełnym przeciwieństwem gitgit, instrumentem również należącym do rodziny chordofonów, jest indyjski sitar. Ten rodzaj lutni związany jest z kulturą dworską, muzyką komponowaną i opisywaną w traktatach teoretycznych. Prezentowany na wystawie eksponat ozdobiony jest intarsjowanymi dekoracjami z kości i należy do jednych z najpiękniejszych w muzealnej kolekcji.
Na wystawie prezentowane są zarówno instrumenty o przeznaczeniu rytualnym i ceremonialnym, np. hinduistyczne i buddyjskie dzwonki, jak i wykorzystywane przede wszystkim w celach rozrywkowych. O tym, w jaki sposób używane są w kulturach, z których pochodzą, można się dowiedzieć, sięgając do dostępnej na wystawie multimedialnej aplikacji. Każdy z prezentowanych instrumentów ma w niej własne miejsce, w którym przeczytać można związane z nim ciekawostki dotyczące techniki gry, konstrukcji, kontekstu zastosowania, repertuaru. W galerii znajdują się materiały multimedialne – archiwalne i współczesne fotografie, nagrania audiowizualne, przedstawienia instrumentu w dziełach sztuki oraz zdjęcia samego obiektu dokładniej ukazujące jego najważniejsze elementy czy zdobienia. W kilku wypadkach umieszczone są także zdjęcia mikroskopowe przedstawiające poszczególne fragmenty eksponatów lub ich zdobień, np. strukturę membran wykonanych z rzadko spotykanych skór zwierzęcych czy hafty na szarfach zdobiących bębny damaru. Materiały zamieszczone w aplikacji zgromadzone zostały przede wszystkim dzięki współpracy osób prywatnych – podróżników, badaczy, miłośników Azji – którzy zgodzili się przekazać je do Muzeum i udostępnić w określonej formie szerokiemu gronu odbiorców. Mamy nadzieję, że pozyskane materiały staną się zaczątkiem archiwum muzealnego, które w przyszłości będzie mogło swoimi zasobami nie tylko wzbogacać wystawy, lecz również służyć badaczom poszczególnych kultur jako dodatkowe źródło wiedzy. Muzeum nadal z wdzięcznością przyjmuje i gromadzi kolejne materiały audiowizualne dokumentujące kultury rejonu Azji i Pacyfiku.
Prezentując odległe kultury muzyczne, nie można zapominać o tańcu, który jest bardzo ważnym ich elementem. Aby wydobyć i podkreślić ten aspekt na wystawie przygotowano nagrania wybranych jego rodzajów. Na dużych ekranach, w różnych ujęciach obserwować można taniec kathak pochodzący z Indii i wykonywany przez wykształconą tam Polkę – Magdalenę Niernsee oraz tradycyjny taniec z zachodniej Jawy wykonany przez mieszkającą od wielu lat w Polsce Indonezyjkę – Diah Anggraini-Martin. Wybór tych tańców podyktowany był przede wszystkim widoczną w nich zależnością pomiędzy ruchami tancerek a akompaniamentem wykonywanym na bębnach. W obu rodzajach muzyki, to bęben stanowi podstawę rytmiczną, jest „dyrygentem” dla pozostałych instrumentów i najściślej z nich współpracuje z tancerką. Ponadto wybrane tańce należą do tradycji silnie skodyfikowanych, które wykształciły własną podstawę teoretyczną i przekazywane są kolejnym pokoleniom w niemal niezmienionej formie. W obu kulturach tancerze stanowią osobną i dość liczną grupę zawodową – są profesjonalistami specjalizującymi się w konkretnym rodzaju tańca i często utrzymującymi się wyłącznie z takiej działalności.
Wystawa „Strefa dźwięków” jest w Polsce jednym z nielicznych miejsc, w których prezentowane są kultury muzyczne z rejonu Azji i Pacyfiku. Wierzymy, że poza jej materialnym wymiarem, czyli instrumentami muzycznymi, zwiedzających przyciągną także udostępnione multimedia. Mamy nadzieję, że interesujące informacje znajdą dla siebie zarówno osoby mające po raz pierwszy kontakt z tak odległymi od naszych dźwiękami, jak i specjaliści – muzykolodzy i muzycy – poszukujący nowych źródeł wiedzy i inspiracji.
Zapraszamy od wtorku do niedzieli w godzinach 10.00-18.00. Wstęp wolny!
Realizacja wystawy współfinansowana z programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Maria Szymańska-Ilnata
pracownik Muzeum Azji i Pacyfiku, doktorantka w Instytucie Sztuki PAN, absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego na kierunkach muzykologia oraz etnologia i antropologia kulturowa. Jest kuratorem wystawy „Strefa dźwięków” prezentującej instrumenty z różnych krajów Azji i Oceanii.
Coraz większa mobilność Polaków oraz możliwość podróżowania sprawia, że wzrasta liczba osób zainteresowanych odległymi geograficznie terenami. Wśród modnych ostatnio kierunków są kraje azjatyckie, które przyciągają nie tylko swoim klimatem, ale oferują także ciekawe doświadczenia kulturowe, w tym również muzyczne. Dla osób, które z różnych powodów nie mają możliwości odbywania dalekich podróży, a zainteresowane są kulturą azjatycką, a także dla tych, którzy tęsknią za nią podczas pobytów w Polsce, doskonałym miejscem spotkań jest Muzeum Azji i Pacyfiku.