Najnowsza fala ruchów folklorystycznych na Węgrzech rozpoczęła się na początku lat siedemdziesiątych. Mimo że w okresie tym dużym zainteresowaniem cieszyły się wszystkie dziedziny sztuki ludowej, to zjawiskiem zupełnie nowym i najbardziej oryginalnym był ruch domów tańca. Ruch ten w ciągu minionego dwudziestolecia - na przekór trudnościom natury profesjonalnej oraz przeszkodom politycznym - rozwijał się równomiernym rytmem, szybko przekroczył granice Węgier i zyskał charakter międzynarodowy. Jego sukces w kraju i za granicą można tłumaczyć wysokim poziomem węgierskiej muzyki ludowej i tańca ludowego, ich żywotnością (zwłaszcza w Siedmiogrodzie), efektywnością badań naukowych oraz opartą o nie organizacją specjalnego kształcenia. Sekret owego sukcesu tkwi jednak w sposobie oglądu zjawiska, polegającym na funkcjonalnym i kompleksowym wykorzystaniu tradycji ludowych.
Dom tańca - wyrażając pewien naturalny przejaw życia, nowoczesną filozofię potrzebną nie tylko Węgrom, ale wszystkim ludziom - może na całym świecie służyć za wzór przedłużenia żywotności odpowiednich, możliwych do zastosowania również w przyszłości, elementów kultur tradycyjnych, które obecnie zanikają bądź przekształcają się w "nie wiadomo co".
W tym sensie ruch może się przyczyniać do łagodzenia istniejących jeszcze napięć między dziedziczonymi tradycjami narodowymi a kształtującą się kulturą uniwersalną oraz do budowania dobrze funkcjonującego systemu kontaktów. Nie jest to hipoteza, lecz wnioski płynące z krajowych i zagranicznych doświadczeń dwudziestoletniej praktyki domów tańca.
Najważniejsze charakterystyczne cechy "nowoczesnych domów tańca" :
- dom tańca nie jest produkcją artystyczną, ale taką formą rozrywki, w której muzyka ludowa i taniec ludowy objawiają się jako muzyczny i ruchowy język ojczysty w oryginalnej formie i oryginalnej funkcji;
- muzyka ludowa i taniec ludowy nie są już przekazywane instynktownie, ale - przy zastosowaniu wyników badań naukowych oraz wartościującej selekcji - trafiają do repertuarów domów tańca w rezultacie świadomego wyboru, porównań i przemyśleń;
- ruch domów tańca to kompleks małych społeczności, których uczestnicy działają aktywnie i spontanicznie, a nie jak pasywni odbiorcy produktów wytwarzanych przemysłowo przez "sztucznie wyhodowanych" profesjonalistów (oznacza to jednocześnie ciężką pracę, bo przecież muzyka i taniec stają się rozrywką dopiero po żmudnej, wieloletniej nauce, systematycznym kształceniu i praktyce, ale tylko wówczas, gdy pierwsza nauczona melodia czy pierwsze kroki tańca sprawiają radość);
- ruch domów tańca od samego początku traktuje folklor innych narodowości zarówno na Węgrzech, jak i poza ich granicami, na równi z węgierskimi tradycjami ludowymi (dwudziestoletnia działalność ruchu na polu kultury ludowej wyprzedziła ideę i praktykę "Wspólnego Domu Europejskiego").(...)
Przeszłość i teraźniejszość ruchu domów tańca
Znaczenie pojęcia "dom tańca" jest podwójne: z jednej strony oznacza ono miejsce, w którym odbywają się tańce, z drugiej - okazję do tańca. Za miejsce do tańca, którym mogło być pomieszczenie zamknięte albo wolna przestrzeń, służyła zwykle dawna karczma lub jej podwórze. Zimą tańce odbywały się w jednej z izb domu, latem zaś w szopie stojącej na podwórzu (była to pokryta dachem, otwarta po bokach budowla, przeznaczona także do składowania produktów rolnych i narzędzi).
Również w życiu chłopów z Siedmiogrodu znajdujemy rozmaite okazje do tańca, lecz tam domy mogą być odwiedzane jedynie przez młodzież. Żonaci mężczyźni i zamężne kobiety mogą tańczyć tylko podczas świąt, na weselach i balach, ale nie w domach tańca.
W oryginalnych domach tańca grają zazwyczaj Cyganie. Są półprofesjonalistami, tj. utrzymują się nie tylko z grania. Rzadziej możemy spotkać Węgrów jako chłopskich grajków.
Dom tańca był w Siedmiogrodzie tradycyjną formą rozrywki młodzieży chłopskiej. Działał według niepisanych reguł. Wieś albo część młodzieży z danej wsi sama sobie wybierała kierowników, tzw. "poręczycieli"( kezesek), którzy wybierali i wynajmowali dom tańca, godzili muzyków, załatwiali sprawy finansowe; oni też musieli pilnować porządku. Kierownicy domów tańca zawierali z właścicielami domów oraz muzykami umowę słowną na określony czas. Muzyków wynajmowano zwykle na krócej, na dziesięć niedziel, domy zaś na rok lub dłużej. Za miejsce i muzyków młodzież płaciła wspólnie gotówką, pracą lub produktami w naturze.
Podobnie jak inne dziedziny folkloru, taniec i muzyka przechodziły z pokolenia na pokolenie w sposób tradycyjny - z pominięciem zapisu. Lokalnych tańców, pieśni i obyczajów tancerze od dzieciństwa uczyli się od swoich rodziców, starszyzny wioskowej i od siebie nawzajem. Małym dzieciom natomiast stwarzali oddzielne okazje do nauki tańca, zwane "tańcem drobiazgu". W domu tańca nie uczono tańca, a jedynie oddawano się zabawie. W podobny sposób muzykanci uczyli się gry, lecz dla nich już muzykowanie stanowiło pracę opłacaną przez tancerzy (nawet jeśli ci ostatni nie uznawali grania za pracę).
W danej wsi tańczy się tylko tańce miejscowe. Jeśli wieś jest wielonarodowościowa, wówczas tancerze uczą się również tańców pozostałych narodowości i podczas wspólnych zabaw po kolei je wykonują, ale w domach tańca tańczą tylko tańce własne. Większość muzyków zwykła grywać nie tylko w swojej wsi, ale także w innych. Prócz tego, na obszarach i wsiach o ludności mieszanej znają również repertuar różnych narodowości. W Siedmiogrodzie częstym zjawiskiem są "wielojęzyczne" kapele, które mogą grywać np. dla Węgrów, Rumunów i Cyganów. Porównując umiejętności oraz praktykę muzyków i tancerzy poszczególnych wsi, możemy dojść do następujących wniosków: o ile tancerze znają jedynie tańce miejscowe, a ich znajomość stylu ogranicza się tylko do repertuaru lokalnego, o tyle w repertuarze grajków występuje wiele stylów muzycznych, muzyka ludowa różnych wsi i różnych narodowości; natomiast w domu tańca określonej wsi rozrywce młodzieży służą jedynie tańce i muzyka miejscowa.
Rozpad tradycyjnych chłopskich form życia na Węgrzech zakończył się zasadniczo pod koniec lat 60., w Siedmiogrodzie zaś proces ten przybrał na sile później, bo w latach 70. Zatem stopniowe - gdzieniegdzie całkowite - zanikanie domów tańca w Siedmiogrodzie zbiegło się w czasie z powstawaniem ruchu domów tańca na Węgrzech. Na szczęście, dom tańca jako zjawisko z dziedziny folkloru oraz ruch domów tańca jako zjawisko z dziedziny folkloryzmu jeszcze zdołały się spotkać i dzięki temu mogło dojść do przekazania wiedzy i nawiązania bardzo żywych osobistych kontaktów.
Mimo iż domy tańca wywodzące się z ruchu oraz oryginalne domy tańca są - jeśli chodzi o istotę - tym samym i w obydwu dla rozrywki wykonuje się tańce ludowe do muzyki ludowej, to jednak różnią się znacznie. Przede wszystkim dom tańca należący do ruchu nie jest jedną z form rozrywki siedmiogrodzkiego chłopstwa (społeczności wiejskiej), ale miast węgierskich o heterogenicznym składzie. Dlatego ruch domów tańca wchodzi w zakres folkloryzmu, a to z kolei powoduje dalsze różnice. Bywalcy miejskich domów tańca nie odziedziczyli tradycji po rodzicach, dlatego najpierw muszą się nauczyć nieznanych sobie tańców i pieśni. Dom tańca jest zatem rozrywką tylko dla tych, którzy wcześniej nauczyli się tańczyć i śpiewać. Dlatego istnieje również potrzeba nauczania. Nauka tańca i instrumentalnej muzyki tanecznej odbywa się oddzielnie - nauczyciele wywodzą się spośród najlepszych tancerzy i muzyków.
Nauka tańca odbywa się w domu tańca. Nauczyciele - zazwyczaj mężczyzna i kobieta - w początkowej fazie dają osobną lekcję, następnie - równolegle z zabawą zaawansowanych tancerzy - uczą początkujących. Domy tańca organizuje się również dla małych, 3 -10-letnich dzieci, zwykle przed programem dla dorosłych. Większość tancerzy jest na Węgrzech w tym samym wieku co w Siedmiogrodzie, ale w ruchu domów tańca nie istnieją ograniczenia związane z wiekiem czy stanem cywilnym. Do domu tańca może przyjść każdy, kogo interesuje taniec i muzyka ludowa.
Należy tu jeszcze wspomnieć o dwu charakterystycznych cechach. Jedną z nich jest to, że przy organizowaniu domów tańca na Węgrzech istotniejszą rolę odgrywają kapele; nawet nauczycieli tańca często wybierają muzycy. Drugą cechą odróżniającą je od praktyki siedmiogrodzkich domów tańca jest to, że grywa się w nich tańce i muzykę nie jednej wsi czy jednego dialektu, ale na przemian rozmaite porządki taneczne. (Porządek taneczny to pełny zestaw typów tańców jednej wsi lub jednego obszaru, w którym tańce występują po sobie w określonej kolejności - można go również nazwać suitą taneczną.) Zatem w miejskich domach tańca tancerze i muzycy znają rozmaite style. Dobry tancerz ma w swoim repertuarze od 8 do 10 różnych porządków tanecznych. Dotyczy to również instrumentalistów.
(...) Pierwszy dom tańca zorganizował 6 maja 1972 roku Ferens Novák oraz tancerze z zespołu Bihari. Ich zamiarem, na wzór siedmiogrodzki, było stworzenie pod mianem domu tańca zamkniętego klubu dla członków czterech najlepszych amatorskich zespołów tańca ludowego w Budapeszcie.
Zainteresowanie "z zewnątrz" dało się odczuć już podczas pierwszej imprezy, lecz wówczas jeszcze organizatorzy nie wpuścili ludzi z ulicy. Widząc jednak wzrost zainteresowania, członkowie czterech zespołów, którzy zainicjowali ruch, wszczęli dyskusję, czy utrzymać zamknięty charakter domów tańca, czy też uczynić go otwartym. W końcu György Mártin, Sándor Timár oraz zespół Sebö - członkowie pierwszej kapeli - postanowili wspólnie, że dom tańca ma być otwartą formą rozrywki. Od tego momentu do domu tańca mógł wejść każdy, ponieważ organizatorzy podjęli się jednocześnie obowiązku nauczania.
Od wiosny 1973 roku w Stołecznym Domu Kultury urządzali systematycznie domy tańca połączone z nauką. Jeszcze w tym samym roku powstała druga kapela, zespół Muzsikás, a od 1974 roku odbywały się dwa domy tańca tygodniowo.(...)
Od końca lat siedemdziesiątych odbywało się systematyczne szkolenie muzyków i nauczycieli prowadzących domy tańca (co prawda na peryferiach oficjalnego kształcenia). Liczba uczestników kursów i letnich obozów szkoleniowych organizowanych okazyjnie, a popieranych głównie przez domy kultury i zespoły taneczne, nieustannie rosła, wśród nich było też coraz więcej Węgrów mieszkających za granicą. Ruch wkrótce przekroczył granice państwowe i coraz więcej domów tańca rozpoczynało działalność w Rumunii, Czechosłowacji, Jugosławii, a nawet w krajach zamorskich, np. w USA, Kanadzie i Australii. Dom tańca wzbudzał zainteresowanie nie tylko Węgrów zamieszkałych za granicą. Dziś już wśród tancerzy i muzyków znajdujemy wielu przedstawicieli niewęgierskiego pochodzenia. Ruch domów tańca stał się międzynarodowy.
(...)
Dziś - obok śpiewaków, solistów instrumentalistów i nauczycieli tańca - pracuje w kraju około 60-70 tzw. "kapel domów tańca". Ludzie ci poza grą i nauka tańca w domach tańca, koncertują i występują, wspomagają pracę amatorskich i profesjonalnych ludowych zespołów tanecznych, biorą udział w nauczaniu tańca zarówno w kraju jak i za granicą. (...) Podejmowane są także próby zorganizowania samodzielnych domów tańca: cygańskich, żydowskich, flamenco oraz cajun.
<Przełożyła Izabela Szyszkowska
Najnowsza fala ruchów folklorystycznych na Węgrzech rozpoczęła się na początku lat siedemdziesiątych. Mimo że w okresie tym dużym zainteresowaniem cieszyły się wszystkie dziedziny sztuki ludowej, to zjawiskiem zupełnie nowym i najbardziej oryginalnym był ruch domów tańca. Ruch ten w ciągu minionego dwudziestolecia - na przekór trudnościom natury profesjonalnej oraz przeszkodom politycznym - rozwijał się równomiernym rytmem, szybko przekroczył granice Węgier i zyskał charakter międzynarodowy. Jego sukces w kraju i za granicą można tłumaczyć wysokim poziomem węgierskiej muzyki ludowej i tańca ludowego, ich żywotnością (zwłaszcza w Siedmiogrodzie), efektywnością badań naukowych oraz opartą o nie organizacją specjalnego kształcenia. Sekret owego sukcesu tkwi jednak w sposobie oglądu zjawiska, polegającym na funkcjonalnym i kompleksowym wykorzystaniu tradycji ludowych.