Nowości książkowe

Pogranicze folkloru i kultury popularnej w wielkomiejskiej Łodzi
Od połowy XIX wieku do 1939 roku
Przemysław Owczarek, Krystyna Radziszewska (red.)
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2023

Książka jest poświęcona literackiej kulturze popularnej kształtującej się w Łodzi – mieście, które przeżyło gwałtowną transformację z sennej osady w wielki ośrodek przemysłu włókienniczego. Publikacja składa się z dwóch zasadniczych części. W pierwszej badacze opisują obszary twórczości literackiej rzadko odwiedzane przez literaturoznawców czy kulturoznawców: pieśni i piosenki funkcjonujące w środowisku robotniczym w całej ich różnorodności gatunkowej i tematycznej; literaturę brukową (na przykładzie kupletów) skierowaną do masowego, słabo wykształconego odbiorcy i egzystującą na obrzeżach literatury „wysokiej”; popularną literaturę humorystyczną i satyryczną, której Łódź stała się w okresie międzywojennym ważnym ośrodkiem wydawniczym; gatunki kultury masowej rodzące się w dwudziestoleciu międzywojennym – odcinkową powieść popularną oraz „historyjki obrazkowe”, czyli zaczątki komiksu pojawiające się na łamach „Expressu Wieczornego Ilustrowanego”; a na zakończenie tej części – teksty reklamowe. Druga część książki to antologia przybliżająca świat tekstów funkcjonujących w łódzkiej kulturze popularnej. Jej poszczególne działy odpowiadają artykułom z części pierwszej i stanowią uzupełnienie badawczych opisów i rozpoznań.

Tradycja wielkanocnego bębnienia w Polsce
Jan Adamowski (red.)
Muzeum Nadwiślańskie w Kazimierzu Dolnym, Kazimierz Dolny 2023

Głównym założeniem projektu realizowanego przez Muzeum Nadwiślańskie była dokumentacja, archiwizacja i jak najszersze udostępnianie wiedzy dotyczącej unikatowej tradycji, jaką jest wielkanocne bębnienie w historycznej Małopolsce. Inspiracją dla projektu były wystawa, którą nadal można oglądać w spichlerzu w Janowcu, „Oj ty rzeko. Etnografia okolic Janowca nad Wisłą w kontekście ludowych wierzeń i zabiegów magicznych” oraz spotkanie w ramach 30. Europejskich Dni Dziedzictwa 2022 dotyczące głównie tradycji bębna wielkanocnego w Polsce, jako niematerialnego dziedzictwa kulturowego. W ramach zadania przeprowadzone zostały kwerendy, badania terenowe wśród lokalnej społeczności Janowca oraz innych ośrodków bębniarskich. Efektem badań jest niniejsza publikacja naukowa. Przygotowując tę publikację, chcieliśmy przybliżyć już wielowiekową, choć mało jeszcze znaną tradycję bębnienia, wierząc, że – podobnie, jak stało się to w 2023 roku udziałem Iłży – ten ciekawy element lokalnej tożsamości kilku małych społeczności naszego kraju będzie uznany za niematerialne dziedzictwo kulturowe Polski. Być może w wyniku wydania niniejszej monografii okaże się również, że interesujący nas zwyczaj był obecny także w innych miejscach naszego kraju. W skład publikacji wchodzą artykuły badaczy z różnych ośrodków w całej Polsce.

Góralskie czary. Leksykon magii Podtatrza i Beskidów Zachodnich
Urszula Janicka-Krzywda, Katarzyna Ceklarz (red.)
Tatrzański Park Narodowy, Zakopane 2024

Co złożyć w ofierze duchom? Dlaczego warto dać pannie młodej przed ślubem kromkę chleba? Co się stanie, jeśli sprowadzimy się do nowego domu w okresie postu albo idąc, lewą nogą przekroczymy swój cień? I w jaki sposób szybko skontaktować się z czarnoksiężnikiem? Górale na wszystko mają swoje sprawdzone magiczne sposoby. Znajdziemy je w książce Góralskie czary Urszuli Janickiej-Krzywdy i Katarzyny Ceklarz. W kulturze ludowej górali magia pełniła niegdyś jedną z głównych funkcji opisywania i systematyzowania rzeczywistości. U podstaw magii stoi niezrozumienie i niemożność wytłumaczenia zjawisk zachodzących w otaczającym świecie. Gdy ten otaczający świat sam w sobie jest tajemniczy i zadziwiający – znaczenie czarów rośnie, stając się nieodzownym warunkiem pomyślności życia. Świat gór, a Tatr w szczególności, bez wątpienia jest tajemniczy i zadziwiający. Góralskie czary muszą mieć swoją wielką moc. Magia mieszkańców gór została ujęta w opowieść o realnie istniejących i stosowanych do dziś praktycznych zabiegach górali podhalańskich i beskidzkich. Góralskie czary można czytać na wiele sposobów. Magiczną zawartość wzbogacają zdjęcia Barbary Caillot-Dubus, Polki urodzonej w Paryżu, zafascynowanej etnografią absolwentki dziennikarstwa, kulturoznawstwa i filologii obcej.