Nowości książkowe

Baśń o wężowym sercu albo wtóre słowo o Jakóbie Szeli
Radek Rak

Powerhaph, Warszawa 2019

Radosław Rak, młody autor, tworzy znakomite dzieła z gatunku szeroko pojętej fantastyki. Jednak zaszufladkowanie jego utworów tylko w ten sposób byłoby co najmniej niewłaściwe, o czym świadczy chociażby trzecia powieść w dorobku autora. Zabiera ona czytelnika w magiczną podróż do Galicji z przełomu XVIII i XIX wieku. Główną postacią powieści jest Jakób Szela, którego dzieciństwo owiane jest tajemnicą. Autor postanowił wykorzystać ten fakt – wypełnił luki w biografii Szeli i zaproponował literacką historię młodości tego przywódcy chłopskiego i bohatera uciśnionego ludu. Zanim Szela stał się chłopskim królem, według Raka był on prostym chłopakiem, którego wychowywał dziadek. Pracował na rzecz panów, ale jego życie było pełne fantazji i marzeń. Czy rzeczywiście dzieciństwo i młodość Jakóba Szeli mogły tak wyglądać? Sam autor pozostawia czytelnikom swobodę w interpretacji swojego dzieła, snując wyobrażenia i refleksje na temat dorastania Szeli w niecodziennej formie. Być może pierwszy raz będziesz miał do czynienia z gawędą, w której realizm płynnie przeplata się z baśnią. Szela został tu przedstawiony z zupełnie innej, mniej historycznej strony. Książka opowiada, jak oddał serce pięknej Malwie, która jednak odrzuciła jego zaloty, oraz jak zakochała się w nim Żydówka Chana, jak to Kóba wiózł na swoich barkach konia, zaznał krzywdy bity pańskim batem albo stał się wyniosłym dębem, który wydał na świat liczne potomstwo.

Wartości w językowym obrazie świata Litwinów i Polaków
Kristina Rutkowska, Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska (red.)

Vilniaus universiteto leidykla,
Wilno–Lublin 2020

„Materiały publikowane w tomie są zwieńczeniem pierwszego seminarium edukacyjno-naukowego z cyklu »Wartości w językowym obrazie świata Polaków i Litwinów«, zorganizowanego w dniach 4–7 lipca 2019 roku w Wilnie przez Centrum Polonistyczne Uniwersytetu Wileńskiego i Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Celem litewsko-polskiego seminarium było zaprezentowanie metodologii etnolingwistycznej, mającej już znaczną historię i osiągnięcia naukowe, szeroko uprawianej i propagowanej w Polsce, w wielu krajach europejskich, w tym także na Litwie, oraz przedstawienie sposobów operacjonalizacji tej metodologii do opisu wybranych konceptów kulturowych.
Autorzy skupili się na roli języka ojczystego w pielęgnowaniu wartości i kształtowaniu osobowości, na kwestii pojmowania i hierarchii wartości szczególnie ważnych dla Litwinów i sposobach ich klasyfikowania, na sposobach rozumienia wartości w języku i kulturze ludowej, na uobecnianiu się wartości Polaków litewskich w tekstach poetyckich czy odzwierciedlaniu się wartości i wartościowań w wybranych gatunkach folkloru i w codziennym dyskursie. Zaprezentowano również analizy wybranych konceptów kulturowych na materiałach litewskiego i polskiego języka ogólnego oraz gwar ludowych” – ze Wstępu.

Ludowa historia Polski
Adam Leszczyński

Grupa Wydawnicza Foksal sp. z o. o.,
Warszawa 2020

To opowieść o tym, co zostało w polskiej pamięci zakłamane albo z niej wyparte. To historia 90 proc. Polaków — ubogich i niewykształconych, tych, którzy mieli ciężko pracować i słuchać narodowych elit — od początku Polski aż do czasów współczesnych. Głównym przedmiotem książki jest władza — władza tych, którzy w społeczeństwie są na górze, nad tymi, którzy są na dole — oraz instytucje społeczne, które służyły elitom do przejmowania tego, co wyprodukował lud. To nie tylko więc historia poddaństwa i pańszczyzny, ale także relacji w fabryce i w biurze w XIX wieku. To historia ludowa, a nie narodowa: mniej interesują mnie wojny i powstania, a bardziej to, jak ich sukcesy i klęski zmieniały relacje pomiędzy mieszkańcami naszego kraju, Polakami, Żydami, Ukraińcami i innymi mniejszościami. To także historia idei — idei, które uzasadniały sprawowanie władzy przez pana nad poddanymi, przez fabrykanta czy dyrektora nad robotnikami. Elity wytwarzały wiele uzasadnień dla swojego statusu i te uzasadnienia zmieniały się w czasie. Śledzę ich ewolucję. Równolegle trwała także dyskusja o emancypacji i równości. Zwolennicy tych idei zwykle jednak byli na naszych ziemiach w mniejszości. To wreszcie historia buntu i oporu — sabotażu w pracy, buntu przeciwko pańszczyźnie, strajku w fabrykach. Było ich w historii Polski bardzo wiele, niekiedy niesłychanie okrutnych, ale także przemocy stosowanej powszechnie w życiu codziennym.

Sugerowane cytowanie: Nowości książkowe, "Pismo Folkowe" 2021, nr 152-153 (1-2), s. 43.