Nowości książkowe

Dziedzictwo kulturowe w regionach europejskich. Odkrywanie, ochrona, (re)interpretacja
Ewa Kocój, Tomasz Kosiek, Joanna Szulborska-Łukasiewicz (red.)

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2019

Seria „Studia nad Dziedzictwem i Pamięcią Kulturową” prezentuje nowe polskie i zagraniczne badania oraz współczesne dyskusje na temat metod i teorii dotyczących tej problematyki. Niniejszy tom pozytywnie wyróżnia założenie, iż nie można analizować zjawisk dziedzictwa bez szerokiego kontekstu badawczego i bez oparcia w metodologii różnych dyscyplin. [...] Twórcy tomu odważnie przypominają rzecz niepopularną – że dziedzictwo też przysparza cierpień. Zgodnie z koncepcją UNESCO należy promować różnorodność kulturową, skupiając się na tym, co jednoczy, buduje pokój, daje przestrzeń porozumienia – Redaktorzy we Wstępie ujęli to inaczej: dziedzictwo wszak »budzi często uczucie rozdarcia, ponieważ jest bolesne, wywołuje emocje i reakcje wstydu, upokorzenia, goryczy i rozdrażnienia«. Jest też druga strona medalu: dziedzictwo bywa przedmiotem działań negatywnych i wówczas – mówiąc metaforycznie – niejako »cierpi«: »dziedzictwo kulturowe, wciągane w skomplikowane procesy historyczne i społeczno-polityczne, podlegające również mitologizacji i ideologizacji ze strony rozmaitych organizacji, formalnych i nieformalnych grup lub indywidualności, wyrywane jest często z kontekstu i dzielone między nowych interesariuszy«” – z recenzji dr hab. Katarzyny Smyk, prof. UMCS.

Turonie, żandary, herody
Anna Kaźmierak

Dwie Siostry, Warszawa 2019

Wraz z nastaniem zimy na polskich wsiach od wieków pojawiają się przebierańcy. Chodzą od Bożego Narodzenia, przez karnawał, aż do Wielkanocy. Są trochę straszni, trochę śmieszni – i zupełnie niezwykli. Kim są? Jak się nazywają? Jak wyglądają? Co ich łączy? Co przynoszą i czego chcą? Tego z książki Anny Kaźmierak dowiedzą się nie tylko dzieci. W tekście spotykamy dziesiątki znanych i nieznanych bohaterów polskich obrzędów kolędniczych, a wśród nich między innymi: dziady śmiguśne, muradyny, turki, śmierguśnicy, cymprownicy, nowolecięta, szlachcice, jukce, draby, gwiżdże, szczodraki, kusaki i wielu, wielu innych. Autorką książki jest żywo zainteresowana kulturą ludową graficzka, która od lat uczestniczy w obrzędach kolędniczych na terenie całego kraju. Z osobistych badań terenowych autorki pochodzi materiał fotograficzny, który pojawia się w książce równolegle obok ekspresyjnych ilustracji. Poza tym książka przywołuje też wiele cytatów fotograficznych ze źródeł archiwalnych, które pochodzą m.in. z Cyfrowego Archiwum im. Józefa Burszty, Kolekcji Szklanych Negatywów Fundacji Tres, muzeów etnograficznych oraz regionalnych ośrodków kultury. „Książka w niezwykle uważny i odważny sposób dokumentuje tradycje lokalne i regionalne. Szuka tego, co ukryte lub znane tylko wiadomym, wyciąga to na światło dzienne, ożywia, wprawia w ruch, daje tchnienie i prowokuje” – komentuje etnolożka Anna Weronika Brzezińska.

Gawędy o kulturach IV
Damian Gocół, Joanna Szadura (red.)

Wydawnictwo UMCS, Lublin 2019

Monografia zbiorowa jest czwartym tomem serii poświęconej problematyce językowo-kulturowej. W całym cyklu miejsce szczególne zajmuje tematyka wschodniej Polski i pogranicza kulturowego. Redaktorzy nie pomijają jednak problemów badawczych współczesnego folkloru, zauważając istotną rolę, jaką w rozwoju tradycji odgrywają nowe środki komunikacji. W najnowszej publikacji czytelnicy znajdą teksty poświęcone kulturze wschodniej Polski, dotyczące funkcjonowania sacrum w przestrzeni Świętej Góry Grabarki, widowisk typowych dla pogranicza (Landart Festiwalu i Międzynarodowej Szkoły Muzyki Tradycyjnej) czy teatru obrzędowego na Podlasiu i Polesiu. W tomie zamieszczono również wywiad z Bożenną Pawliną Maksymiuk, założycielką Nadbużańskiego Uniwersytetu Ludowego w Husince. Publikacja zawiera też analizy etnolingwistyczne (poświęcone rekonstrukcji utrwalonych w polskiej konceptosferze obrazów bratka i św. Marcina) i literaturoznawczą (skupioną na twórczości Cypriana Godebskiego) oraz syntezę poświęconą roli kategorii ustności w rozwoju historii mówionej. W zakresie folkloru współczesnego autorzy skupili się na zagadnieniach związanych z komunikacją środowiskową (socjolekt policyjny), polityczną (agresja w języku polityków oraz pragmatyka obietnic wyborczych), internetową (wykorzystanie hasztagów) i niewerbalną (na przykładzie strategii komunikacyjnych wykorzystywanych w programach rozrywkowych).

Sugerowane cytowanie: Nowości książkowe, "Pismo Folkowe" 2020, nr 146-147 (1-2), s. 41.