My z niego wszyscy

Międzynarodowa konferencja "Oskar Kolberg - prekursor europejskiej folklorystyki"

W dniach 21-22 lutego 2014 r. w Pałacu Tyszkiewiczów-Potockich na Uniwersytecie Warszawskim odbyła się Międzynarodowa Konferencja „Oskar Kolberg - prekursor europejskiej folklorystyki”. Organizatorami konferencji byli: Sekcja Muzykologów Związku Kompozytorów Polskich, Instytut Muzykologii UW oraz Instytut Sztuki PAN.

W ramach trzech sesji poruszone zostały rozmaite wątki związane z działalnością i dorobkiem wybitnego polskiego etnografa oraz współczesnymi możliwościami korzystania z jego spuścizny. Swoje referaty przedstawiło wielu wybitnych etnomuzykologów i folklorystów z całej Polski, a także z zagranicy. Niestety, w związku z wydarzeniami politycznymi na Ukrainie, na konferencji nie pojawił się ukraiński badacz Sergiej Postolnikow.

Podczas konferencji scharakteryzowano postać Kolberga jako etnomuzykologa (Ludwik Bielawski) oraz chopinologa (Ewa Sławińska-Dahlig); Katarzyna Dadak-Kozicka (główna organizatorka i dobry duch konferencji) omówiła zagadnienie narracyjności w dokumentacji Kolberga. Kwestię tę podjął także Zbigniew Przerembski, który z perspektywy współczesnych badań przedstawił możliwe analizy kolbergowskiej dokumentacji. Specyfikę warsztatu pracy Kolberga omówił w swoim wystąpieniu Piotr Dahlig.

Posługując się przykładem pieśni sobótkowej, Jerzy Bartmiński przedstawił m. in. odmienne wersje języka gwarowego (artystyczną i konwersacyjną), a Sławomira Żerańska-Kominek omówiła różnice pomiędzy kartograficzną metodą Kolberga i współczesnym mapowaniem kulturowym. Zbigniew Chaniecki przybliżył słuchaczom działalność Księcia Aleksandra Sapiehy, który zajmował się zbieraniem folkloru muzycznego jeszcze przed Kolbergiem.

Goście z zagranicy zaprezentowali związki Oskara Kolberga z etnomuzykologią słowacką (Hana Urbancová) oraz przedstawili recepcję jego dzieł na Litwie (Rimantas Astrauskas). Poruszona została także kwestia polskich śpiewów żałobnych na terenach litewskich (Aušra Žičkiene).

Interesujące zagadnienia dotyczące wątków żydowskich przybliżyła słuchaczom Bożena Muszkalska: folklor żydowski, podobnie jak innych grup etnograficznych czy etnicznych, pojawia się w materiałach Kolberga wyłącznie jako kultura muzyczna "bohaterów drugiego planu", stąd informacje na ten temat są rozproszone i odnajdujemy je zaledwie w kilku tomach "Ludu".

Szeroko komentowany w kuluarach referat "Gdyby Kolberg miał fonograf" wygłosił Jacek Jackowski. Zaprezentował on m. in. wykonanie zapisanej przez Kolberga melodii w interpretacji artystów wywodzących się z różnych środowisk (muzyka wykształconego klasycznie i muzyka ludowego czytającego nuty). Integralną częścią wystąpienia był film z badań terenowych, w którym przedstawiono trudności, z jakimi podczas próby notowania muzyki ludowej w momencie jej wykonywania, borykają się zarówno badacz, jak i muzyk.

Ponadto omówiono także kwestię dokumentacji muzyki ludowej z terenu Beskidu Śląskiego (Katarzyna Szyszka), "Nurt ewangelicki w dokumentacji Kolberga" (Arleta Nawrocka-Wysocka) oraz "Znaczenie zbiorów Oskara Kolberga dla współczesnych badań choreologicznych" (Tomasz Nowak).

Sesje konferencyjne uzupełniały dwa dodatkowe wydarzenia: panel dyskusyjny "Aktualność Kolberga: żywa muzyka - żywa tradycja" oraz koncert "Inspiracje Kolbergowskie - w 200-lecie urodzin Oskara Kolberga" w wykonaniu Janusz Prusinowski TRIO.

Panel dyskusyjny prowadziła Ewa Dahlig-Turek, a do udziału w nim zostali zaproszeni: etnomuzykolodzy Anna Czekanowska i Jan Stęszewski, kompozytorzy Krzysztof Knittel i Jerzy Kornowicz, a także Maria Baliszewska z Radiowego Centrum Kultury Ludowej oraz Janusz Prusinowski - instrumentalista i dyrektor artystyczny festiwalu Wszystkie Mazurki Świata. Podczas panelu poruszono tematy bezpośrednio dotyczące osoby Oskara Kolberga: Anna Czekanowska zaznaczyła, że Oskar Kolberg jest podstawą naszej tożsamości kulturowej, a myśl tę rozwinął później Jerzy Kornowicz, stwierdzając m. in., że muzyka ludowa jest rdzeniem ludzkiej wrażliwości. Z kolei Jan Stęszewski podniósł kwestię potrzeby krytycznego "czytania Kolberga". W trakcie dyskusji pojawiły się także zagadnienia związane z przekształceniami muzyki tradycyjnej: Maria Baliszewska podkreśliła, że ważną rolę w trwaniu muzyki tradycyjnej odgrywają Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu, działalność Domów Tańca oraz promocja muzyki, m. in. przez radiową serię wydawniczą "Muzyka ródeł". Wątek trwania i zanikania muzyki ludowej dopełnił swoją wypowiedzą Janusz Prusinowski, który wspomniał o tym, że śmierć folkloru związana jest ze zmniejszaniem się roli osobistego stosunku człowieka do pieśni.

Krzysztof Knittel zwrócił uwagę na fakt oczywisty, ale jednocześnie chętnie zapominany: zapis nutowy jest niedoskonały, choćby dlatego, że nie da się w nim ująć kwestii dotyczących barwy czy sposobu realizacji melizmatów, wibrato, etc. Kwestie praktycznego odczytu zapisu nutowego (na przykładzie kolbergowskiego "Ludu") zaprezentował podczas koncertu Janusz Prusinowski. Muzyk, odczytując zanotowane przez Kolberga melodie, stawiał pytanie o słuszność zastosowania danej skali w zapisie, a także poruszył zagadnienia dotyczące sposobu frazowania, ilustrując je swoją grą. Podczas koncertu, w którym gościnnie zaśpiewała także Kaja Prusinowska, zespół wykonał nie tylko melodie zanotowane przez Oskara Kolberga, ale także kilka utworów ze swojej ostatniej płyty, w tym także utwór "Król i Królowa" według wiersza Leopolda Staffa "Królestwo".

Słowa, które Zygmunt Krasiński wypowiedział na wieść o śmierci Adama Mickiewicza - "my z niego wszyscy" można by dziś równie dobrze odnieść do bohatera omawianej konferencji. W takim duchu o Oskarze Kolbergu wypowiedział się Piotr Dahlig, który pokusił się o stwierdzenie, że pojawienie się Oskara Kolberga jest cudem dla kultury polskiej.

Dziś już chyba nikt nie ma wątpliwości, jak niebywałe jest to, że dysponujemy ogromnym zbiorem pieśni, które Kolberg zebrał dzięki swojej pasji i tytanicznej pracy. Budujący jest fakt, że pomimo upływu czasu dzieło Kolberga nadal jest inspirujące, tak do działalności naukowej, jak i artystycznej.