Muza o kulturze ludowej

Tematem serii Ocalić od zapomnienia wydawnictwa "Muza" jest szeroko pojęta kultura i historia polska. W ostatnich latach(2003-2006) w serii tej ukazały się trzy, zasługujące na uwagę, publikacje poświęcone tematyce ludowej: Polskie stroje ludoweElżbiety Piskorz-Branekovej (2003), Polskie obrzędy i zwyczaje. Doroczne Barbary Ogrodowskiej (2004), Polskie hafty i koronki.Zdobienia stroju ludowego Elżbiety Piskorz-Branekovej (2005) oraz Ginące zawody w Polsce Zbigniewa Adama Skuzy (2006).

Elżbieta Piskorz-Branekova i Barbara Ogrodowska od lat pracują w Muzeum Etnograficznym w Warszawie, zaś Zbigniew Skuza jest kustoszemMuzeum Wsi Radomskiej. Zapewne ich wiedza, ale też doświadczenie zawodowe, pozwoliły stworzyć wartościowe publikacje, napisane przystępnymjęzykiem i opracowane w interesującej formie graficznej. Ponadto odpowiednie nie tylko dla wąskiego grona specjalistów - to ich duży atut!Wydawnictwa "Muzy" są przygotowane z dbałością o detale i dopracowane wizualnie, mają efektowną szatę graficzną - bogactwo ilustracjipowinno zadowolić każdego czytelnika.

Polskie stroje ludowe

Ubiór w kulturze ludowej jest istotnym komunikatem. Zaznacza miejsce jednostki w społeczności i wiele mówi o grupie, do której ktośprzynależy. Ubiór sygnalizuje rangę i jednocześnie jest elementem porządkującym rzeczywistość. Każdy region posiada niepowtarzalny wzorzec,na którego kształt miały wpływ takie czynniki jak gospodarka, historia czy specyfika geograficzna danego obszaru. Autorka Polskich strojówludowych wyróżniła w swojej pracy 25 najbardziej charakterystycznych regionów, które szczegółowo analizuje.

Potocznie poprzez termin "strój ludowy" rozumie się odświętne ubranie, zakładane tylko podczas ważnych uroczystości. Elżbieta Piskorz-Branekovazrywa z takim podejściem, na korzyść szerszego jego rozumienia. W książce pod tym hasłem kryje się nie tylko ubiór zarezerwowany na szczególneokazje, ale także ten codzienny, który nie jest ani mniej ważny, ani w mniejszym stopniu reprezentatywny dla regionu. Książka pomaga więcczytelnikowi spojrzeć na ubiór ludowy nie tylko od strony "oficjalnej", ale też i tej bliższej powszedniemu życiu wsi. Przypomina o obecności,zazwyczaj pomijanej w opisach ubioru, sfery pracy.

Publikacja Piskorz-Branekovej daje pełny obraz stroju opisywanych regionów. Autorka zdobyła bogaty materiał ilustracyjny - od starychfotografii, poprzez liczne rysunki, aż do współczesnych zdjęć. Zaprezentowanie tego czytelnikowi daje mu możliwość dostrzeżenia różnorodnościelementów ubioru oraz uchwycenia regionalnej specyfiki ornamentów. Omówienie każdego obszaru zaczyna się od przedstawienia krótkiejhistorii regionu, po czym opisane zostają części stroju oraz sposób ich wytwarzania. Autorka opisuje, co i kiedy wolno było założyć pannie,czy mężatce. Ponadto w książce znajduje się również słownik wyrazów gwarowych, charakterystycznych dla omawianego obszaru oraz słownikterminów ogólnych.

Polskie hafty i koronki
Zdobienia stroju ludowego

Cennym uzupełnieniem Polskich strojów ludowych jest inny tom serii - Polskie hafty i koronki. Zdobienia stroju ludowego.Jak mówi autorka -również Elżbieta Piskorz-Branekova - jest ona [...] poszerzeniem tej pierwszej, ale może też być samodzielną publikacją o haftach, koronkachi innych zdobieniach. Zwłaszcza że jest to równie przejrzysta i rzetelnie przygotowana publikacja dotycząca tematyki zazwyczaj traktowanejpobieżnie i jedynie przy okazji omawiania stroju. Dzięki powtórzeniu typologii regionów i układu stron łatwo jest korzystać z obu książekjednocześnie.

Na początku umieszczono opis podstawowych narzędzi oraz krótko omówiono kilka rodzajów ściegów, co znacznie ułatwia wgłębienie się w tematykęczytelnikom posiadającym jedynie podstawowy zasób informacji dotyczących techniki hafciarskiej. Opis każdego z wyodrębnionych obszarów zawierakrótką historię stroju oraz omówienie najbardziej popularnych ściegów, motywów i rodzajów zdobień. Autorka zadbała także o bogaty materiałilustracyjny, zarówno współczesny, jak i dawny. Jest to nieoceniona pomoc dla osób rekonstruujących stroje ludowe. Natomiast wytrawnym badaczomprzyda się słownik pojęć regionalnych oraz terminów ogólnych.

Nietuzinkowym dodatkiem do książki jest płyta CD. Zawiera ona gotowe wzory haftów, które - po wypróbowaniu na nich własnych zdolnościhafciarskich - można wykorzystać do zdobienia garderoby. Oprócz tego znajdują się na niej krótkie omówienia haftów według regionów orazspecjalny program "Haft krzyżykowy", dzięki któremu można przekształcić dowolne zdjęcie lub obrazek we wzornik do wyszycia.

Polskie obrzędy i zwyczaje Doroczne

Życiem rządzi czas i jego rytm. Co roku oczekujemy na powrót wiosny i obserwujemy spadające jesienne liście. Tak samo, jak robilito nasi dziadkowie. W ten odwieczny cykl pór roku wpisana jest tradycja świąt i obrzędów. Często o tak starym rodowodzie, że ichźródło ulega zapomnieniu. Współcześnie coraz mniej osób pamięta widowiska herodowe czy chodzenie z barankiem.

O tych i innych obrzędach oraz zwyczajach - świętach obchodzonych w cyklu dorocznym - pisze Barbara Ogrodowska w książce Polskieobrzędy i zwyczaje. Doroczne. Autorka prezentuje je w porządku chronologicznym, rozpoczynając Wigilią i Bożym Narodzeniem, a kończącna dniu świętej Łucji. Każde święto jest szczegółowo omówione, począwszy od genezy, poprzez sposób obchodzenia, aż po wierzeniaz nim związane. Nie pominięto zwyczajów istniejących tylko w nielicznych miejscowościach.

Oprócz opisów znajdują się tu także przysłowia dotyczące danego okresu, wiersze, a także fragmenty z dzieł między innymi ZygmuntaGlogera i Oskara Kolberga. Dzięki temu łatwo skonfrontować obraz współczesny z obserwacjami dawnych badaczy - prześledzić przemianyobrzędów i zwyczajów z perspektywy czasu. Interesującym pomysłem autorki jest umieszczenie przepisów kulinarnych na tradycyjneświąteczne potrawy takie jak baba puchowa, czy żur postny.

Książka, poza tym, że jest dobra merytorycznie, posiada doskonałą szatę graficzną. Zawiera zdjęcia z praktyk obrzędowych, przykładyilustrujące sztukę ludową, stare ryciny i pocztówki. Warto sięgnąć po tę pozycję, by świadomie odczytać sens pustego wigilijnego nakrycia,czy wielkanocnych pisanek.

Ginące zawody w Polsce

Żyjemy otoczeni przez najnowsze zdobycze techniki. Już prawie wszystko wokół jest zautomatyzowane. We współczesnym świecie coraz mniejmiejsca zostaje dla rękodzieła i rzemiosła, więc powoli zanikają. Mało kto pomyśli dziś o naostrzeniu nożyczek. Zamiast tego wychodzize sklepu z nowymi. Miód? Stoi na półce w supermarkecie. Buty? Nie warto nawet reperować, na przyszły sezon kupi się następne. Budzik?Przecież wszyscy mają alarm w telefonie komórkowym. To niby drobiazgi, ale warto zastanowić się, ile zawodów znikło w zetknięciuz masową produkcją, w konfrontacji z taśmowymi wytworami fabryk.

Dotyczy to szczególnie wsi, która dawniej była niemalże samowystarczalnym organizmem. Wymiany dóbr dokonywało się stosunkowo rzadkopodczas jarmarków i odpustów. Oferowane przez rzemieślników towary były wykonywane ręcznie, a sposoby ich wytwarzania nie zmieniałysię od pokoleń przechodząc z ojca na syna. Obecnie tak popularnych dawniej w Polsce kowali można policzyć na palcach, niewielu zostałodekarzy, sitarzy, garncarzy. Rzadko kto umie upiec domowy chleb.

Udaną próbę przybliżenia tej tematyki podjął Zbigniew Skuza w publikacji Ginące zawody w Polsce. Znając wcześniejsze pozycje z serii Ocalićod zapomnienia, także po tej należało spodziewać się rzeczowej treści i bogatej szaty graficznej. I słusznie! Omawiane zawody (jak kowalstwo,garncarstwo, hafciarstwo, sitarstwo i inne) podzielono na działy: domostwo, gospodarstwo, odzienie, posiłek, dostatek. Każdy z nich zawierasolidną dawkę informacji z opisem metod pracy i stosownych narzędzi. Autor nie zapomniał o słowniku wyjaśniającym mniej znane terminy orazo związanych z poszczególnymi zawodami przysłowiach. Rzecz godna uwagi.

Elżbieta Piskorz-Branekova, "Polskie stroje ludowe", Warszawa 2003; Barbara Ogrodowska, "Polskie obrzędy i zwyczaje. Doroczne", Warszawa 2004;Elżbieta Piskorz-Branekova, "Polskie hafty i koronki. Zdobienia stroju ludowego", Warszawa 2005; Zbigniew Adam Skuza "Ginące zawody w Polsce",Warszawa 2006 (seria "Ocalić od zapomnienia" wydawnictwa "Muza").