Ludowość w sztuce, muzyce, literaturze i teatrze

fot. P. Szura: Prof. dr hab. Jerzy Bartmiński i dr hab. prof. UMCS Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska

W dniu 29 listopada 2019 roku w Akademickim Centrum Kultury UMCS „Chatka Żaka” w Lublinie odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa, będąca jednym z wydarzeń towarzyszących Mikołajkom Folkowym. Organizatorami spotkania byli: Instytut Filologii Polskiej UMCS w Lublinie, Studenckie Koło Naukowe Etnolingwistów UMCS, ACK UMCS „Chatka Żaka”, Stowarzyszenie Animatorów Ruchu Folkowego oraz „Pismo Folkowe”. Honorowym patronatem wydarzenie objęli prof. dr hab. Jerzy Bartmiński (UMCS, IS PAN) i dr hab. prof. UMCS Stanisława Niebrzegowska-Bartmińska.
Konferencja rozpoczęła się od powitania uczestników. Spotkanie otworzyli przedstawiciele UMCS: Prorektor ds. Studenckich dr hab. prof. UMCS Alina Orłowska, Dziekan Wydziału Humanistycznego prof. dr hab. Robert Litwiński, Dyrektor Instytutu Filologii Polskiej prof. dr hab. Małgorzata Karwatowska, Dyrektor Instytutu Nauk o Kulturze dr hab. prof. UMCS Ewa Głażewska, Dyrektor ACK UMCS mgr Edyta Karczmarska-Greguła, Zastępca Dyrektora ACK UMCS mgr Izabela Pastuszko oraz Bogdan Bracha z Orkiestry św. Mikołaja. Naukową część spotkania zainicjował honorowy kurator SKNE prof. dr hab. Jerzy Bartmiński. Podkreślił on, że „ludowość” wymyka się precyzyjnej kategoryzacji, a jej rozumienie zarówno zmieniało się w czasie, jak i dziś różne dyscypliny kładą nacisk na inne cechy „ludu”. Dlatego też szczególnie ważne są interdyscyplinarne spotkania, podczas których wymienić doświadczeniami mogą się nie tylko przedstawiciele różnych dziedzin wiedzy, ale i regionaliści, muzealnicy czy artyści. Otwarcie zakończyło krótkie uczczenie jubileuszu 80. urodzin prof. Bartmińskiego.
Pierwszy referat wygłosiła dr Agata Kusto (Instytut Nauk o Kulturze UMCS, Lublin). W swoim wystąpieniu skupiła się na życiu muzycznym międzywojennej Lubelszczyzny. Zdaniem referentki ludowość w tym okresie przybrała wiele zróżnicowanych postaci. Ukazaniem pierwiastków ludowych w muzyce zajęła się również dr Weronika Grozdew-Kołacińska (IS PAN, Warszawa). Badaczka w referacie pt. Tradycja na skróty, współczesna muzyka ludowa czy awangarda? O dzisiejszych kierunkach rozwoju muzyki podjęła próbę uporządkowania wiedzy na temat kierunków inspiracji oraz rozwoju muzyki folkowej dziś. Dorobek muzykologii przybliżyła słuchaczom także dr hab. Magdalena Szyndler (Instytut Sztuk Muzycznych UŚ, Opole). Mówiła o niepublikowanych rękopisach Jana Taciny, muzykologa i etnografa, który od początków XX wieku dokumentował śląskie pieśni.
Zagadnienie ludowości w literaturze poruszyła dr hab. prof. UMCS Katarzyna Smyk (Instytut Nauk o Kulturze UMCS, Lublin) w referacie Bajkowe stylizacje w powieści Edwarda Szopy „Poczet królewski”. Prelegentka dokonała porównania użytych przez Szopę elementów baśniowych z motywami i wątkami polskiej bajki ludowej. Podobną tematyką zajęła się mgr Sylwia Gierczak ze Szkoły Doktorskiej Nauk Humanistycznych UMCS w Lublinie. Celem referatu było omówienie sposobu przedstawienia ludowej zasady solidarności z życiem w Cudownych bajkach Adolfa Dygasińskiego. Badaczka podkreśliła, że zasadę solidarności z życiem należy opisywać na trzech płaszczyznach: 1) człowiek – świat zwierząt, 2) człowiek – świat roślin, 3) człowiek – inne elementy kosmosu. Ważną kwestią, która została poruszona podczas konferencji, były przejawy ludowości w języku. Mgr Aleksandra Ciarkowska z Instytutu Filologii Polskiej i Logopedii UŁ w Łodzi w referacie pt. Językowa kreacja postaci kobiecych w twórczości Juliana Kawalca ukazała, jak za pomocą środków językowych przedstawiciel tzw. nurtu chłopskiego w literaturze kreował postaci kobiece.
O teatrze obrzędowym mówił m.in. mgr Mirosław Majewski (Instytut Nauk o Kulturze UMCS, Lublin). Referat pt. Wiedza i religijność ludowa w przedstawieniach teatru obrzędowego był próbą systematyki gatunków teatru ludowego. Z kolei o folklorze włoskim opowiedział uczestnikom konferencji prof. Marcello Messina (Universidade Federal da Paraíba). Przedstawił różne rodzaje, zarejestrowanych w XIX wieku, ludowych i ulicznych pieśni sycylijskich. Pokazał również, jak wykorzystywane i reinterpretowane są one przez współczesnych włoskich wykonawców.
Tematem ludowości w sztuce zajął się mgr Łukasz Ciemiński z Muzeum im. ks. dra Władysława Łęgi w Grudziądzu. Pochylił się nad elementami gotyku, widocznymi w dawnej i współczesnej rzeźbie ludowej. Badacz wskazał ślady gotyckich form w plastyce chłopskiej. Przejawem ludowości w sztuce zajęła się również mgr Maria Kula z Wojewódzkiego Domu Kultury w Rzeszowie, która w referacie pt. Zjawisko folkloryzmu na początku XXI wieku na przykładzie wybranych imprez folklorystycznych organizowanych na Podkarpaciu – przedstawiła założenia i cele konkursów, przeglądów i imprez folklorystycznych. Posłużyła się kilkoma imprezami folklorystycznymi, organizowanymi i współorganizowanymi przez Wojewódzki Dom Kultury w Rzeszowie. Najważniejsze z nich, to: Ogólnopolski Konkurs Tradycyjnego Tańca Ludowego, Spotkania Cymbalistów czy Wojewódzki Konkurs „Ludowe Obrzędy i Zwyczaje”. Ciekawym punktem odniesienia dla polskich badaczy było wystąpienie mgr Tatsiany Marmysh z Narodowej Akademii Nauk Białorusi. Badaczka mówiła o tym, z jakimi problemami borykają się i przed jakimi wyzwaniami uwarunkowanymi lokalnym kontekstem stają białoruscy badacze i regionaliści.
Podczas konferencji przedstawiono w sumie 28 referatów. Okazję do wymiany poglądów na temat ludowości mieli przedstawiciele takich dyscyplin, jak etnolingwistyka, etnografia, antropologia, etnomuzykologia, ale także regionaliści, muzealnicy i artyści. Spotkanie było czasem wielu dyskusji oraz wymiany doświadczeń badawczych. Oprócz wrażeń naukowych prelegenci mieli okazję do spotkania ze sztuką, gdyż po konferencji mogli się udać na koncert polsko-ukraińskiego zespołu Dagadana, który odbył się w Sali Operowej Centrum Spotkania Kultur w Lublinie. Planowane jest wydanie monografii pokonferencyjnej oraz kolejne spotkanie za rok.

Filip Koperski, Damian Gocół

Sugerowane cytowanie: F. Koperski, D. Gocół, Ludowość w sztuce, muzyce, literaturze i teatrze, "Pismo Folkowe" 2019, nr 145 (6), s. 39.