Instrumenty ludowe polskich Karpat

Książka „Ludowe instrumenty muzyczne polskiego obszaru karpackiego” Kopoczka nie jest przeznaczona tylko dla muzykologów. Wprawdzie sięgnąć po nią powinni ci, który wiedzą już coś o instrumentach dętych, czyli aerofonach (z greckiego „aer” – powietrze i „phone” – dźwięk) i wiedzę swoją chcą pogłębić, ale polecić ją można także tym, którzy mają sporadyczny kontakt z instrumentami ludowymi, a interesują się kulturą ludową.

Praca Kopoczka poświęcona jest instrumentom ludowym polskich Karpat i stanowi pierwszy z zaplanowanych dwóch tomów (w drugim tomie znajdą się omówienia pozostałych instrumentów – idiofonów, membranofonów i chordofonów). Każdy z sześciu rozdziałów książki opisuje różnorodne instrumenty dęte (aerofony swobodne, wargowe, stroikowe). Nie przypuszczałam nawet, że może ich być aż tak dużo – między innymi: baty, gwizdki, piszczałki krawędziowe, podłużne, dwoiste, trombity, rogi. Każdy z nich jest dokładnie opisany, a opis wzbogacony o ilustracje. Znaleźć tu można dodatkowo liczne przykłady nutowe. Doskonałym uzupełnieniem tekstu są różnego rodzaju tabele, mapy, wykresy. Jest również bibliografia, zawierająca źródła dla bardziej zainteresowanych.

Autor opisy poszczególnych instrumentów opiera na badaniach terenowych, przeprowadzonych na terenie Karpat i Podkarpacia, materiałów archiwalnych i muzealnych. ródła te obejmują okres od przełomu XIX i XX wieku do czasów obecnych. Książka przedstawia szczegółową typologię instrumentarium muzycznego polskiego obszaru karpackiego, czyli terenów, gdzie szczególnie instrumenty dęte były mocno związane z kulturą pasterską, a także rolniczą. Kopoczek pisze we wstępie swojej pracy: „(...) polskie instrumenty karpackie wykazują w wielu przypadkach rozległe związki z podobnymi wytworami kulturowymi, występującymi wśród innych narodów i grup etnicznych. Zjawisko to tłumaczyć można specyfiką kultury Karpat kształtowaną, nie tylko uwarunkowaniami geograficznymi, lecz w znacznym stopniu także względami historycznymi. Tutaj bowiem zachodziły w minionych wiekach niezwykle interesujące zjawiska społeczno-gospodarcze, wynikające z migracji ludności. Kulturę tego obszaru determinowały trzy główne prądy osadnicze. Najstarsza fala rolnicza szła z północy dolinami rzek i zajmowała dna i stoki dolinne. Jej pierwsze ślady sięgają epok prehistorycznych, a główne jej nasilenie nastąpiło w wiekach od XII do XVIII. Był to prąd migracyjny etnicznie polski. Zderzył się on z kolei z falą rolniczą spisko-niemiecką. Te dwa prądy rolnicze starły się w wiekach XIV i XV z bardzo silną falą koczowniczo-pasterską tzw. wołoską, napływającą głównie grzbietami gór od wschodnich i południowych stron Karpat, docierającą w wieku XVI do Beskidu Śląskiego. Na gruncie tych trzech fal migracyjnych kształtował się długowiekowy proces wzajemnego oddziaływania biologicznego i kulturowego. Jeżeli dodamy do tego mechanizm tworzenia się zróżnicowań etnograficznych, determinowanych m.in. poprzez granice polityczne, administracyjne, geograficzne itp., uzyskujemy złożony, lecz zarazem wyraźnie wyodrębniający się z terenu Polski, obszar kulturowy Karpat i Podkarpacia. Teren ten dzięki swej specyfice stale przyciąga uwagę badaczy reprezentujących różne dyscypliny wiedzy, przede wszystkim etnologów”.

Myślę, że najlepszą zachętą do sięgnięcia po książkę Alozjego Kopoczka również będą słowa samego autora: „Instrumentarium ludowe jest z jednej strony swoistym świadectwem tożsamości kulturowej ludu, z drugiej – egzemplifikacją wzajemnych oddziaływań zachodzących pomiędzy różnymi obszarami kulturowymi”.

Alojzy Kopoczek, Ludowe instrumenty muzyczne polskiego obszaru karpackiego. Instrumenty dęte, Muzeum Okręgowe w Rzeszowie, 1996.