Część lektur przeznaczonych dla dzieci osadzona jest w kontekście regionalnym. I tak np. Legenda o Biesie, Czadach i Sanie, do której tekst napisał rzeźbiarz i etnopasjonat Marian Hess, a ilustracje, inspirowane jego pracami, przygotowała Gabriela Gorączko, przynosi informację o legendarnym złym Biesie, dobrych Czadach i mądrym Sanie. W trakcie lektury poznajemy legendę o powstaniu nazwy Bieszczady. Z kolei pozycja wydana przez Narodowy Instytut Kultury i Dziedzictwa Wsi O dudziarzu Szumigale i inne bajki ludowe, napisana przez Martę Guśniowską, a zilustrowana przez Paulinę Wyrt, osadzona jest w Wielkopolsce. Wcześniej w NIKiDW wydano też tomy o bajkach podkarpackich, podlaskich i suwalskich. Ciekawostką tej serii jest to, że niektóre z bajek opowiadały „autentyczne” bajarki ludowe, np. bajki z terenów Rzeszowszczyzny podała Stefania Buda, z którą mieliśmy okazję przeprowadzić wywiad wraz ze studentami muzykologii UW podczas badań terenowych. Inne bajarki, które były inspiracją dla Joanny Papuzińskiej (!) do napisania swoich historii, to Anna Cieśla, Zofia Wydro, Barbara Sroczyńska.
Wielkopolska książeczka O dudziarzu Szumigale to już nie tylko baśnie (których po zeskanowaniu kodu QR możemy posłuchać w gwarze), to także wiele informacji o Babimojszczyźnie, Regionie Kozła, Mazurach Wileńskich czy Olędrach. Dzieci dowiedzą się, czym jest skansen, dudy czy snutka golińska. Nad całością czuwała merytorycznie etnolożka, profesorka Anna Weronika Brzezińska. Niezmiernie cieszy, że teksty tego typu nadzorowane są przez specjalistów i specjalistki oraz wydawane są przez takie instytucje, jak NIKiDW czy Instytut im. Oskara Kolberga (Aż tu nagle... Bajki ze zbiorów Oskara Kolberga). Ciekawe, czy wśród pozycji wydawnictwa Tumilu, tworzonego przez graficzkę Martę i jej mamę, etnomuzykolożkę Ewę Dahlig-Turek, pojawią się kiedyś wątki muzyczne czy choćby kulturowe.
Wśród wielu bogatych pozycji dla dzieci znajdujemy też te o tematach ponadregionalnych. Taką fascynującą lekturą jest opowieść Na tropie własnej gwiazdy. Muzyczna podróż Oskarka, napisana przez Annę Czerwińską-Rydel. Dzieci podążają śladem małego chłopca oraz jego cioci – etnolożki, która na co dzień pracuje w uniwersytecie, gdzie zajmuje się dokumentowaniem i badaniem lokalnych tradycji muzycznych. W trakcie wakacji zabiera swojego siostrzeńca w podróż przez różne regiony Polski. Natomiast Oskarek uczy się gry na skrzypcach w szkole muzycznej. Ta umiejętność przyda mu się w podróży, podczas której pozna tradycyjne utwory. Wraz z chłopcem poznajemy wiele ludowych instrumentów: wielkopolskie kozły, radomszczański bębenek obręczowy, podhalańskie złóbcoki, karpacką trombitę czy kaszubskie diabelskie skrzypce. Ilustracje w książce zawierają rysunki instrumentów, opisy ich budowy, a nawet instrukcje, jak samodzielnie je zbudować, np. jak wykonać dudy z gumowej rękawiczki (!) czy klarnecik ze słomki naturalnej. Wszystkie bajki można przeczytać dziecku samodzielnie lub, po zeskanowaniu kodu QR, wysłuchać ich w nagranej uprzednio wersji. W trakcie lektury poznajemy również regionalne potrawy (np. Mazowieckie sójki pieczone) oraz inne elementy lokalnej kultury (informacje o strojach, gwarze, legendach itp.). Wszystko to sprawia, że dziecko głęboko zanurza się w kulturę danego regionu:
„– Uwielbiam dania z ziemniaków [...]. W Wielkopolsce ziemniaki to pyry – przypomina chłopiec.
– Tak. A Na Kaszubach to bulwy.
– O! Nie wiedziałem. A po góralsku? Na Podhalu? Mają jakąś specjalną nazwę?
– Tak. Grule. Z kolei na Śląsku mówi się po prostu kartofle. Ale za to w Bieszczadach Łemkowie nazywali ziemniaki komperami”.
Książeczka Na Tropie własnej gwiazdy. Muzyczna podróż Oskarka jest elementem większego projektu Oskarowa Polska. Jego częścią jest również strona internetowa, na której posłuchamy muzyki ilustrującej poszczególne regiony. Nauczyciele znajdą tam też scenariusze zabaw.
Opisane powyżej pozycje dla najmłodszych to tylko subiektywnie wybrana część bogatego zbioru, dzięki któremu dzieci mają okazję poznać regionalne kultury oraz tradycje muzyczne. Dają wgląd, nie tylko dzieciom, ale i ich rodzicom, w świat lokalnych legend, zwyczajów, muzyki. Bajki oparte na folklorze oraz tradycjach pełnią nie tylko funkcję wychowawczą czy rozrywkową, ale również poznawczą i edukacyjną – stanowią one swoisty pomost, łączący czasem już nieznaną przeszłość z teraźniejszością przesyconą kulturą popularną. W szerszym wymiarze można je także rozpatrywać jako dobry punkt wyjścia do kształtowania postaw szacunku i tolerancji wobec innych kultur oraz tradycji.
Ewelina Grygier
Współczesne bajki dla dzieci mają nie tylko zabawiać i uczyć najmłodszych; edukują w zakresie szeroko rozumianych zasad regulujących życie człowieka w społeczeństwie i przynoszą informacje o najbliższym otoczeniu. Sporo z nich dowiedzieć się można także o kulturze i muzyce ludowej.