Att spela znaczy "grać muzykę"

Współczesna sytuacja muzyki ludowej i folkowej w Skandynawii jest zagadnieniem interesującym i dość specyficznym zarazem, bowiem z jednej strony zaobserwować możemy tu oddziaływanie nurtów zapotrzebowania społecznego, charakterystycznego dla całej Europy Zachodniej i Północnej okresu od lat 60. do 90. XX wieku, z drugiej zaś zachowania społeczne i polityczne charakterystyczne niemal wyłącznie dla wysokozorganizowanych społeczeństw skandynawskich.

Podobnie jak na terenie Wysp Brytyjskich, już w latach 60. w Skandynawii pojawiły się dążenia mające na celu ożywianie tradycji ludowych. Niewątpliwie miało to związek z silną podówczas młodzieżową kontestacją zastanych systemów praw, obyczajów, autorytetów czy instytucji, jak również faktem, iż właśnie wtedy w Szwecji, Danii, Norwegii, czy też Finlandii dożywali ostatni wiejscy muzykanci. Wielu poszukujących alternatywy młodych Skandynawów rozpoczynało pod okiem znanych mistrzów naukę gry na tradycyjnych instrumentach (głównie skrzypcach, ale również instrumentach pasterskich, concertinach, akordeonach i klarnetach). Jak grzyby po deszczu zaczęły pojawiać się warsztaty, festiwale, kluby muzyczno-taneczne, a także związki i stowarzyszenia muzyków i tancerzy ludowych.v

Zapewne nie byłoby w tym nic nadzwyczajnego, gdyby nie skala i zasięg zjawiska, które mogły zaistnieć, jak się zdaje, tylko tu. Bowiem Dania, Finlandia, Norwegia a przede wszystkim chyba Szwecja odznaczają się bardzo wysokim stopniem organizacji społecznej - od kilku pokoleń punktem honoru niemal każdego Szweda jest przynależność do organizacji społecznej, a do częstych należą sytuacje, w których jedna osoba jest aktywnym członkiem kilku stowarzyszeń. Tak wysoki stopień organizacji społecznej sprawia, iż rządy krajów skandynawskich w miejsce tworzenia kosztownych i ociężałych instytucji państwowych, czy też zlecania zadań samorządom chętnie powierzają wiele istotnych zadań trzeciemu sektorowi. Za istotne zadanie polityki kulturalnej państw skandynawskich uznana została kontynuacja tradycji ludowych, a ponieważ mamy do czynienia z północnoeuropejską opiekuńczością państw - środki poświęcone temu projektowi były poważne.

Najbliżej pierwowzoru ludowego sytuowały się działania szwedzkie. Jednocześnie skala zjawiska była tu największa - tysiące ludzi rozpoczęło naukę gry na fiol (skrzypcach), nyckelharpa (skrzypcach klawiszowych), czy dragspel (akordeonie) przyswajając sobie dawny repertuar. W ten sposób w całej Szwecji powstała istna armia ludzi określających się jako spelman (określenie skrzypków, ale często też innych muzyków od att spela "grać muzykę") skupionych w tzw. spelmanslag (klubach muzyków ludowych). Działanie spelman'ów doprowadziły do powstanie nowej formy życia muzycznego - spelmansstämma, czyli spotkań rzesz sympatyków muzyki ludowej. Niemal każdy z uczestników tych spotkań sam oddaje się grze na instrumentach, czy też praktyce wokalnej biorąc czynny udział w buskspel i visstuga (nieformalnych sesjach instrumentalnych i wokalnych). Największe takie spotkanie odbywa się corocznie na początku lipca w Bingsjö, a udział w nim bierze kilka tysięcy miłośników muzyki ludowej.

Ruch revival wykształcił olbrzymi rynek muzyczny - obecnie w całej Szwecji istnieje 219 klubów tańca ludowego, 89 stowarzyszeń skrzypków (istnieją także stowarzyszenia innych muzyków), oraz 24 wytwórnie muzyki ludowej (nie licząc własnych produkcji muzyków). W tym miejscu warto przypomnieć, że Szwecja jest trzecim po Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii eksporterem nagrań, w czym poważny udział ma również produkcja muzyki ludowej.

O wiele dalej procesy te zaszły w Norwegii i Danii. Tu muzycy znacznie odeszli od pierwowzoru ludowego, a muzyka tradycyjna stała się dla nich ledwie impulsem do samodzielnej twórczości kompozytorskiej, z zastosowaniem fuzji charakterystycznych dla world music. W Norwegii powstały nawet wyspecjalizowane agencje muzyków ludowych reprezentujące wysoki poziom usług, a Dania pochwalić się może prestiżowymi nagrodami rozdawanymi za dokonania w dziedzinie folk music przemysłu muzycznego - począwszy od debiutu roku, a skończywszy na kompozytorze i autorze tekstu. Niemniej ciekawym w zestawieniu z powyższym jest fakt wielkiego przywiązania do tradycyjnego instrumentarium, czy wręcz pieczołowitego odtwarzania specyficznie skandynawskich instrumentów na czele z hardingfele (pięknie zdobione skrzypce norweskie).Wszędzie działania w zakresie muzyki ludowej stanowią ważną część polityki kulturalnej państwa. Szczególnie widoczne jest to w Finlandii - Uniwersytet w Tampere otworzył kierunki związane z kulturą ludową, od 1983 roku na Akademii Muzycznej Sibeliusa otworzono wydział muzyki ludowej, a od 1986 r. państwo zaczęło wspierać finansowo zespoły folkowe. Podobnie rzecz się ma w pozostałych krajach. Istnieje też rozbudowany system zadań zleconych ze środkami na kursy, szkolenia, działalność klubów, publikacje, prowadzenie archiwów.

Przeciętnemu miłośnikowi muzyki ludowej z Polski wiele z wymienionych zjawisk i zachowań wydaje się zbyt rozległych, o ile nawet nie wzajemnie wykluczających się - z jednej strony szlachetny, wielotysięczny ruch revival, połączony z dokumentacją, publikacjami i edukacją, z drugiej strony olbrzymi przemysł muzyczny z wirtuozami pokroju Leena Joutsenlahti, Annbj?rg Lien, czy Frode Fjellheim i nagrodami za kompozycje na modłę ludową. Szczęściem u Skandynawów w miejsce zwalczania różnych frakcji dominuje duch współpracy i świadomość wspólnego działania na rzecz podtrzymania choćby drobnych przejawów tradycji. I to jest również powodem, dla którego zjawisko ma tak wielką skalę i jest wymiernie dostrzeżone przez czynniki rządowe - a jednostką miary są dobrze notowane euro i norweskie korony...