Zapewne wiele osób czytających tytuł zastanawia się, o którym Izydorze mowa. W Kościele katolickim czczonych jest dwóch świętych o tym imieniu – Izydor z Sewilli, biskup i doktor Kościoła, którego wspomnienie liturgiczne przypada 4 kwietnia, oraz Izydor Oracz, którego postać postaram się przybliżyć czytelnikom w moim tekście.
Ilustracja z Święty Izydor Oracz: podarek dla szkółek ludu naszego Karola Antoniewicza, źródło: polona.pl
W chrześcijańskim panteonie wielu jest świętych, którzy stracili głowę w przenośni – dla Królestwa Niebieskiego, ale i dosłownie, gdy kładli swe głowy pod topory i miecze za cenę ustrzeżonej wiary. Uświęcony tradycją kult świętego Jana Chrzciciela, Barbary czy Dionizego ma się dobrze w rozlicznych miejscach im poświęconych. Nikt tej kanonizowanej świętości nie kwestionuje, jawią się oni jako zwierciadła wiary i skuteczni przyczyńcy w rozlicznych ludzkich tarapatach. Choć karty Złotej Legendy zapełniają postaci bohaterskich męczenników, niezłomnych dziewic i zadziwiających cudotwórców, znajdzie się pomiędzy nimi i miejsce dla rzezimieszków!
fot. „Anime dei Corpi Decollati”, sycylijski obraz na szkle, 2. poł. XIX wieku. Źródło: Collezione Cardaci, Palermo
Święty Jan Nepomucen, obok Jezusa Frasobliwego, Matki Boskiej Częstochowskiej i świętego Floriana, jest jednym z najpopularniejszych bohaterów polskiej pobożności ludowej. Przywoływany bywa w różnych okolicznościach, wykraczających poza tradycyjny zakres jego „kompetencji”, czyli zagrożeń związanych z wodą. Występuje zarówno w oficjalnej sztuce kościelnej, jak i w setkach przydrożnych kapliczek, dziełach wiejskich twórców, najczęściej anonimowych.
fot. J. Billert: Figura świętego Jana Nepomucena, Poznań
Formuła życzeniowa Niechże cię deszcz rozklepie! stała się elementem tytułu spotkania naukowego na temat kultu świętych patronów w polskiej tradycji ludowej, które 19 maja 2022 roku w Sali Obrad Rady Wydziału Filologicznego UMCS poprowadził dla studentów filologii polskiej, kulturoznawstwa oraz architektury informacji Łukasz Ciemiński – etnograf, historyk sztuki, antropolog kultury, pracownik Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu.
fot. W. Bodak
„Święci domowi, święci zimowi” – tak zatytułowano spotkanie z Łukaszem Ciemińskim, który do Lublina przyjechał, by opowiedzieć nieco o specyfice kultu świętych końca zimy. Snutym historiom towarzyszyły wspólne śpiewy pieśni ku czci patronów oraz warsztaty malarskie. Łukasz Ciemiński jest etnografem (choć woli określenie „etnolog”) z Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu. Do Lublina zawitał na zaproszenie Stowarzyszenia Twórców Ludowych, by przybliżyć wizerunki świętych, będących zwiastunami wiosny. I tak 5 marca w Galerii Sztuki Ludowej przy ulicy Grodzkiej 14 odbyło się rzeczone wydarzenie.
Fot. E. Krzykała
Moim ulubionym świętym jest Antoni – patron osób i rzeczy zaginionych. Wzywam go na pomoc zawsze, jak coś mi zginie. Odmawiam wtedy taką modlitewkę ,,Święty Antoni Padewski, patronie niebieski, niech się stanie wola Twoja, niech się znajdzie zguba moja”. Kiedyś ktoś powiedział mi, że św. Antoni jest ,,przekupny”, dlatego zawsze, kiedy proszę go o coś, obiecuję w zamian dać jakąś ofiarę na cele charytatywne. Nigdy jeszcze mnie nie zawiódł. Dzięki niemu odnalazłam zgubioną biżuterię, klucze i wiele innych rzeczy.
(Zofia Dąbrowska)
W kalendarzu pod datą 24 sierpnia znajdziemy informację, że tego dnia imieniny obchodzą m.in. Bartłomiej, Bartosz, Jerzy (tak, imieniny Jerzego są nie tylko 23 kwietnia), Emilia i Joanna. Imię Bartłomiej nosił jeden ze świętych, którego Kościół katolicki wspomina właśnie tego dnia. W artykule podejmę próbę rekonstrukcji językowo-kulturowego obrazu tego świętego w polskiej tradycji ludowej.
Św. Bartłomiej, reprodukcja malarska autorstwa José de Ribery, Stara Pinakoteka w Monachium: www.polona.pl
Nosiciele kultury ludowej wyszukują patronów, którzy pomogą im w codziennych kłopotach. Dla mieszkańca wsi ważni są jedynie ci święci, którzy opiekują się sferami rzeczywistości istotnymi z jego punktu widzenia, np. św. Florian, św. Wawrzyniec i św. Agata chronią przed pożarem, św. Jan Nepomucen przed powodzią, św. Mikołaj, św. Roch, św. Benon i św. Wendelin opiekują się bydłem. Niektórzy święci pomagają w przypadku choroby, np. św. Walenty opiekuje się ludźmi chorymi na padaczkę, św. Błażej leczy ból gardła, a św. Apolonia jest patronką wzywaną w przypadku bólu zębów.
fot. J. Halicki: rzeźba św. Floriana w Nagodzicach
Nauka kościelna uznaje świętych za osoby, które zostały zbawione i przebywają w niebie, widzą Boga twarzą w twarz. Święci mają być dla wiernych wzorami, a ich życie drogowskazem postępowania. Wspomina się ich w dniach określonych przez Kościół.
Ryc. tyt.: Św. Rozalia, drzeworyt z "Żywoty Świętych Pańskich na wszystkie dnie roku", oprac. P. Skarga i in., Mikołów-Warszawa 1910 (Wikisource)
Wigilię świętego Jana Chrzciciela w polskiej tradycji ludowej obchodzono w związku z letnim przesileniem słonecznym, przypadającym na dzień 24 czerwca (dzień świętego Jana Chrzciciela). W tym dniu wspólnie rozpalano ogień, przy którym odbywały się zabawy, tańce i śpiewy. Towarzyszyły im zaloty młodzieży. Obrzędy sobótkowe, pełniące głównie funkcje matrymonialne i służące zabawie, pierwotnie były obchodzone na cześć ognia i wody. Przypisywano im także funkcję oczyszczającą (skakanie przez ogień, kąpiel w wodzie). Ogień miał chronić pola przed gradobiciem i korzystnie wpływać na urodzaj.
Ogólnopolska konferencja naukowa „Przed ołtarzem pól…”. Święci w kulturze ludowej odbędzie się 30 listopada 2018 r. w ACK UMCS „Chatka Żaka” i będzie częścią XXVIII Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Ludowej Mikołajki Folkowe.
„Etnogadki, opowiastki o dawnych obrzędach i zwyczajach” to nietypowa książka, którą stworzyła trójka autorów – Monika
Program konferencji
Przed ołtarzem pól… Święci w kulturze ludowej
Akademickie Centrum Kultury UMCS „Chatka Żaka” w Lublinie
Mała Sala Widowiskowa
30 listopada 2018
Ziemscy – Niebiescy. Wizerunki świętych patronów w twórczości Jerzego Soremskiego i w dawnej grafice dewocyjnej
Wystawa prezentowana jest w dniach 11 czerwca – 5 września 2021 r. w Muzeum im. ks. dr. Władysława Łęgi w Grudziądzu (spichrz nr 11)