25 października 2017 r. ruszyła w Katowicach kolorowa karuzela World Music Expo i kręciła się przez pięć dni. Było to chyba największe wydarzenie muzyczne w naszym kraju w mijającym roku i to nie tylko w środowisku związanym z muzyką świata – imprezie tej, po raz pierwszy zorganizowanej w Polsce, na świecie dorównują chyba tylko canneńskie targi MIDEM i bremeńskie Jazz Ahead.
Fot. R. Kaźmierczak: Zespół Lautari
Palenie haszyszu należało do tradycji rebetiko, która nałożyła się na kulturę „manges”, czyli chłopców z ferajny, bywalców podrzędnych portowych lokali. Pierwsi rebetes – wykonawcy tej muzyki – jak choćby Jovan Tsaous (1893-1942), Roza Eskenazi (druga poł. lat 90. XIX w. – 1980) czy Antonis Kalyvopoulos (1902-1960), często wykonywali piosenki mówiące o paleniu nargili, a nawet jednoznacznie o haszyszu czy kokainie, jeśli byli we własnym gronie, ale to długo były utwory śpiewane „w podziemiu”. Szersza publiczność poznała je dopiero po upadku dyktatury czarnych pułkowników, gdy zaczęto wydawać autentyczne nagrania. Zanim jednak upadła, czy zanim nawet nastała, tacy muzycy jak choćby Vassilis Tsitsanis (1915-1984) albo znacznie później Christos Nikolopoulos (ur. 1947) czy Dimitris Kontogiannis (ur. 1950) tworzyli w duchu rebetiko, tylko z nieco bardziej wyszukaną muzyką i oczywiście tekstem, który mógł przejść przez gęste sito cenzury, a więc nie mówiącym o braniu narkotyków wprost, tylko w sposób zawoalowany, poprzez omówienia.
fot. tyt. topontiki.gr
Ten urodzony 18 lutego 1940 roku genueńczyk do dzisiaj pozostaje chyba najbardziej znanym zbuntowanym Włochem, nie licząc oczywiście Marca Materazziego i Maria Balotellego. Pochodził z zamożnej rodziny, jego ojciec zrobił karierę w przemyśle cukrowniczym, matka wywodziła się z rodziny winiarskiej. Wczesne lata spędził na wsi, ale po wojnie rodzina wróciła do Genui, gdzie Fabrizio nie potrafił się wpasować w obowiązujące schematy – wywalano go z jednej szkoły za drugą, a wszędzie zdecydowanie lepiej układało mu się z kolegami niż z gronem nauczycielskim. W wieku 18 lat wyprowadził się z domu, skłócony z ojcem. O mało co skończyłby jednak studia prawnicze, ale zaczął już nagrywać piosenki i dostawać tantiemy, więc odpuścił.
Wydarzenia muzyczne stają się coraz częściej wizytówkami polskich miast. Przyciągają nie tylko znawców tematu, ale także
laików, którzy chcą zacząć swoją muzyczną przygodę lub po prostu posłuchać dobrych brzmień. O kulturowych inspiracjach z prezydentem Katowic, Marcinem Krupą rozmawiał Maciek Froński.
Urodzony 9 sierpnia 1970 r. w biednej dzielnicy Sliwenia, ukończył Siwow liceum językowe w swoim rodzinnym mieście, a następnie, zapewne po odbyciu dwuletniej służby wojskowej, studia prawnicze na Uniwersytecie Sofijskim. To właśnie po opuszczeniu jego murów, w latach 1993-1994, przebywał za oceanem, gdzie na Uniwersytecie w Baltimore przyglądał się organizacjom non profit. Po powrocie do kraju na zlecenie Banku Światowego badał zależności między państwem a organizacjami pozarządowymi. Wkrótce został jednym ze współzałożycieli, a jednocześnie dyrektorem Fundacji „Pokrow Bogorodiczen” (Покров Богородичен – Płaszcz Bogurodzicy). Przez kilkanaście lat był redaktorem naczelnym dwóch czasopism, stworzył też stronę Pravoslavie.bg, przez kilka lat był członkiem Zarządu Światowego Związku Młodzieży Prawosławnej „Syndesmos”.
Fot.: youtube.com
fot: www.theaterhagen.de
Bohater niniejszego artykułu urodził się 12 marca 1973 roku w prowincjonalnym Delmenhorst w Dolnej Saksonii. Już od czasów nastoletniości wykonywał – rzecz jasna najpierw zupełnie amatorsko – utwory takich gwiazd przedwojennej piosenki jak Marlene Dietrich, Lale Andersen czy Zarah Leander. Jego zamiłowanie do wcielania się w role kobiece znalazło wyraz w programie „Zarah ohne Kleid” („Zarah bez sukni”), który jako siedemnastolatek zaprezentował w hamburskim Schmidt Theater, położonym przy Spielbudenplatz w sercu słynącej z nocnego życia dzielnicy St. Pauli.
Grecja ma szczęście do mocnych kobiet: Meliny Mercouri – nie tylko aktorki i piosenkarki, ale i ikony sprzeciwu wobec dyktatury Czarnych Pułkowników, a później wieloletniej minister kultury, zaangażowanej w walkę o odzyskanie Marmurów Elgina; Nany Mouskouri – piosenkarki, a później ambasadora dobrej woli UNICEF, znanej z troski o dziecięce ofiary wojny w Bośni i Hercegowinie; spoza świata kultury – Dory Bakoyanni, pani burmistrz Aten, która pogoniła towarzystwo i dzięki której greckie igrzyska olimpijskie nie skończyły się organizacyjną kompromitacją, na co długo się zanosiło. Być może, podobnie jak w Polsce, wymusiły to czynniki polityczne – mężczyźni byli na wojnie lub w ruchu oporu albo siedzieli w więzieniu. Tak czy inaczej, ktoś musiał się zająć domem i dziećmi, a to odpowiedzialne zadanie. Ale gdy już mowa o silnych Greczynkach, nie można nie wspomnieć o jeszcze jednej – o Sotirii Bellou.
Fot. tyt.: www.in.gr
Piosenki Bułata Okudżawy kojarzą mi się nieodparcie z przełomem lat 80. i 90., gdy chwiał się już Związek Radziecki, a w Polsce ostatecznie upadała dyktatura proletariatu – słowem, z latami, na które przypadła moja nauka w X Liceum Ogólnokształcącym w Krakowie, którego jestem dumnym absolwentem w jednym szeregu z Anną Szałapak, artystką Piwnicy pod Baranami, Wojciechem Misiągiem, ekscentrycznym wiceministrem finansów w rządzie Hanny Suchockiej, i Elżbietą Penderecką, wiadomo. Rosjanie nie byli już wtedy tacy groźni, zaczęto szerzej zauważać ich bogatą kulturę, czemu sprzyjała okoliczność, że wiele ciekawych książek dopiero wtedy ukazywało się w druku, jak choćby Dzieci Arbatu Anatolija Rybakowa czy Ludzie Stalina Roja Miedwiediewa, które, jak pamiętam, czytała moja mama.
Fot. tyt. www.epitafii.ru
Nigdzie nie spotkałem się z takim natężeniem ludzkiej serdeczności i gościnności jak w Turcji. Pamiętam, jak raz, jako dwudziestojednoletni chłopak, nocowałem w Yaprahisar w Kapadocji, by z samego rana przejść słynną dolinę Ihlary. Jako że nie chciałem iść o pustym żołądku, przed wyruszeniem w drogę postanowiłem coś zjeść, a jedyną rzeczą, na którą było mnie wtedy stać, był chleb. Ponieważ w tamtej okolicy nie władano jakimkolwiek językiem obcym, zmuszony byłem wydobyć z dna plecaka rozmówki. Oczywiście, skonstruowanie zdania typu „Przepraszam, gdzie tu się znajduje sklep, w którym można kupić pieczywo?” lub choćby „Gdzie jest piekarnia?” przekraczało moje możliwości, ale przynajmniej udało mi się zidentyfikować słowo „chleb”.
Pamiętam, jak podróżowałem po Irlandii z niejakim Radkiem z Łodzi i za Kilkenny nocowaliśmy na dziko na cudzej łące. Jako że leżała ona dość blisko wylotowej drogi na zachód, a więc – jak to się mówi – była na widoku, musieliśmy poczekać z rozbiciem namiotów prawie do zmierzchu. Gdy jednak nastąpił odpowiedni moment, szybko się uwinęliśmy i zaczęliśmy się szykować do snu. Wtedy go właśnie ujrzeliśmy: zbliżał się ku nam typowy irlandzki wieśniak w podeszłym wieku, w gumiakach, w kraciastej koszuli, w jakiejś kamizelce i na nieszczęście ze strzelbą w ręku. Po grzecznym powitaniu spytaliśmy go, czy aby przypadkiem nie jest właścicielem gruntu.
fot. theirishroversmusic.com
W 2007 roku wybraliśmy się z moim bratem Piotrkiem i z naszymi dziećmi (to znaczy każdy ze swoim, bo wspólnych nie mamy) na wakacje do Chorwacji. Zarezerwowaliśmy miejsce na kempingu na półwyspie Pelješac, planowaliśmy zwiedzanie Dubrownika i Korczuli, może czegoś jeszcze.
Nieżyjącego już premiera Izraela, Icchaka Szamira, pamięta się u nas głównie z opinii o tym, jakoby Polacy wyssali antysemityzm z mlekiem matki. Mógł mieć premier rację, ja jednak ssałem pierś matczyną krótko i niechętnie, dlatego w swoim antysemityzmie jestem mało wytrwały. Już w dzieciństwie pozwalałem, by dziadek sączył mi do uszu żydowskie kawały spisane przez Horacego Safrina, a gdy w telewizji wyświetlano „Skrzypka na dachu”, w scenie, w której wisiała w powietrzu bójka między Rosjanami a Żydami, trzymałem kciuki – o zgrozo! – po równo za jednych i drugich.
Ciężka jest dola Ormianina w Polsce... Bo co tu pokazać dzieciom? Jak im wyjaśnić, co to za dziwny kraj, z którego pochodziła prapraprababcia, do którego nawet trudno pojechać, bo za daleko? Jacy tam ludzie mieszkają? Owszem, są w Zamościu prześliczne kamieniczki ormiańskie, tyle że w stylu renesansu włoskiego, jest w Gliwicach ormiański kościółek Świętej Trójcy, przekazany Ormianom jednak dopiero po wojnie i z architekturą ormiańską niemający nic wspólnego, były kilka czy kilkanaście lat temu wystawy w gliwickiej Willi Caro1 i warszawskim Domu Spotkań z Historią2, na których prezentowano sceny z życia rodzinnego i towarzyskiego polskich Ormian na starych fotografiach. Na tę drugą wystawę zabrałem moją starszą córkę Zuzię, wówczas dziesięcioletnią – wynudziła się jak mops, pewnie gdyby wystawa poświęcona była Szwedom czy innym Portugalczykom, nie sprawiłoby to jej żadnej różnicy...
fot. tyt. armedia.am
Do kultury Związku Radzieckiego mieliśmy my, Polacy, stosunek polityczny – ceniliśmy i nadal cenimy głównie tych twórców i artystów, którzy w jakiś sposób „podpadli systemowi” – ofiary stalinizmu Annę Achmatową i Osipa Mandelsztama, wyśmiewającego realia życia w Kraju Rad Michaiła Bułhakowa, przeczołgiwanego po powrocie z emigracji Aleksandra Wertyńskiego, zmuszonego do rezygnacji z Nagrody Nobla Borysa Pasternaka, więzionego w obozie pracy Aleksandra Sołżenicyna, zadającego niewygodne pytania Bułata Okudżawę, najprawdopodobniej zamordowanego przez KGB Włodzimierza Wysockiego czy zmuszonego do emigracji Josifa Brodskiego. Pamiętamy zresztą chyba wszyscy antologię poezji rosyjskiej „Moi Moskale” w przekładzie Wiktora Woroszylskiego, do której wyboru tekstów dokonano według klucza politycznego czy może wręcz dysydenckiego, a nie literackiego z wyraźną szkodą dla całości – oprócz świetnych wierszy Puszkina, Błoka, Majakowskiego czy Pasternaka pojawiły się w najlepszym razie przeciętne przekłady utworów Jewtuszenki, Gorbaniewskiej, Ratuszyńskiej czy Doliny2. Na tych, którzy jakoś ułożyli sobie życie w Ojczyźnie Światowego Proletariatu, patrzyliśmy podejrzliwie lub ironicznie – jak choćby na abchaskiego pisarza Georgija Gulię, którego w swojej wspomnieniowej książce „Z głowy” obśmiał Janusz Głowacki. W ten sposób dzieliliśmy jednak radzieckich twórców i artystów według kryterium, które dla szerokich rzesz mieszkańców Związku Radzieckiego nie miało większego znaczenia, nie zauważając lub nie chcąc zauważyć wielu ciekawych postaci. Jedną z nich był pieśniarz Raszyd Bejbutow.
Pieśniarz i autor piosenek, kawaler Orderu Zasługi w Dziedzinie Kultury, były członek parlamentu, a obecnie konsul generalny Republiki Rumunii w Montrealu, prywatnie były mąż aktorki teatralnej i filmowej Cornelii Pavlovici.
Nie pamiętam już którędy, ale przywędrowała do mnie niedawno „Moskevská virtuálka” Jaromíra Nohavicy1, piosenka nienowa, ale która wcześniej umknęła mojej uwadze, mimo że Czeski Bard umieścił ją na płycie „Tak mě tu má” z 2012 r. Sam termin wirtualka oznacza opublikowany w sieci, wierszowany felieton opatrzony podkładem muzycznym i taki był też pierwotny charakter tego utworu. Piosenka uzmysłowiła mi, że w tym roku mija dziesięć lat, odkąd jedyny raz byłem w Moskwie.
Hiszpańsko-francuski pieśniarz Manu Chao nieodmiennie kojarzy mi się z Warszawą i z upalnym latem 1999 r., które, świeżo przeprowadziwszy się do stolicy, spędziłem u mojej kuzynki, w mieszkaniu przy Marszałkowskiej. Kuzynka jest światowa, wtedy właśnie wróciła ze stypendium w Paryżu i wybierała się na stypendium do Rzymu (albo na odwrót) i to właśnie z jej kaseciaka popłynęły słowa takich piosenek jak "Clandestino" ("Potajemny"), "Bongo Bong" czy "Desaparecido"...
Wybierając się dwa lata temu na rodzinny urlop na Krecie, zabrałem ze sobą zbiór esejów Krzysztofa Lisowskiego „Greckie lustro” i kryminał „Atena odwraca wzrok” Jakuba Szamałka. Na miejscu sięgnąłem w pierwszej kolejności po Lisowskiego i niemalże od razu natknąłem się, skądinąd wśród impresji z Rethymnonu, na interesujący dla miłośnika muzyki folkowej fragment...
Jaromír Nohavica jest kimś, kogo czytelnikom pisma folkowego "przedstawiać zapewne nie trzeba". O ile w Polsce odzywają się od czasu do czasu głosy w dyskusji, co to jest folk, jakie są jego granice, o tyle dla Czechów sprawa jest jasna - folková hudba to jest właśnie taka muzyka, jaką tworzy Jaromír Nohavica. Nie będzie chyba przesadą, gdy powiem, że pomnik Nohavicy, w charakterze wzoru pieśniarza, mógłby dla nich stanąć obok wzoru metra w Międzynarodowym Biurze Miar i Wag w Sevres.
Gdy na przełomie zimy i wiosny 1996 roku byłem przez trzy miesiące na stypendium na KUL-u, czyli na Katolickim Uniwersytecie Leuven w Belgii, w eterze królowały tam takie przeboje, jak "Con Te Partiró" Andrei Bocellego, "Lemon Tree" grupy Fool's Garden czy piosenka o amsterdamskiej kolejce podmiejskiej, której ani tytułu, ani wykonawcy nie potrafię sobie dzisiaj przypomnieć. Utworów Barta Peetersa nie słyszałem, bo i słyszeć nie bardzo mogłem. Ten urodzony 30 listopada 1959 roku w podantwerpskim Mortsel artysta, z wykształcenia germanista, był wówczas znany głównie jako aktor i prezenter telewizyjny.