Co w numerze 37

Sacrum w kulturze ludowej

Istnieje duża różnorodność w pojmowaniu i określaniu kultury. Na ogół przyjmuje się jednak, że w jej skład wchodzą wszystkie materialne i niematerialne wytwory człowieka, wartości, normy i wzory zachowań, które zostały wytworzone, zobiektyzowane i przyjęte w danej społeczności i są przekazywane następnym pokoleniom oraz innym społecznościom. Określenie to obejmuje zatem wszystko, co wytworzył człowiek, a co nie wyrasta bezpośrednio z przyrody. Tym niemniej, sfera kultury materialnej zawsze bazuje na naturalnych składnikach otoczenia i posiada własne cechy fizyczne (np. rzeźba w drzewie, budynek, urządzenie techniczne itp.). Co więcej, jak z pierwszego przykładu wynika, również elementy tzw. kultury duchowej poprzez ich obiektywizację posiadają swoje kształty fizyczne.

Wybory

Koncerty odbywające się w ramach Festiwalu Muzyki Folkowej „Nowa Tradycja” to efekt końcowy kilkumiesięcznej intelektualnej i organizacyjnej pracy. Zaangażowaną publiczność często frapują decyzje, zapadające w gronie organizatorów. Te wątpliwości rozwiewa Małgorzata Jędruch – Włodarczyk (etnomuzykolog, pracownik Radiowego Centrum Kultury Ludowej), jedna z inicjatorek i organizatorek radiowego festiwalu.

Folkowy Fonogram Roku 2001

Folkowy Fonogram Roku został po raz pierwszy przyznany na organizowanych przez Orkiestrę św. „Mikołaja Mikołajkach” Folkowych w Lublinie w 1998 roku, podczas konkursu na najlepsze folkowe wydawnictwo. W tym roku „za porozumieniem stron” konkurs ten wpisany został w program Festiwalu Folkowego Polskiego Radia „Nowa Tradycja”. W czasie poprzednich trzech edycji wśród finalistów znaleźli się Muzykanci, OTP „Gardzienice”, Julia Doszna, Golec uOrkiestra, Się Gra, Orkiestra św. Mikołaja.

Do tegorocznej edycji konkursu zgłoszono czternaście fonogramów, z których trzy zostały wyróżnione. Tytuł Folkowego Fonogramu Roku 2001 przyznano płycie Kapeli Brodów „Pieśni i melodie na rozmaite święta”, drugie miejsce przypadło w udziale płycie Sarakiny „Sarakina”, a trzecie Kapeli ze Wsi Warszawa „Wiosna Ludu”.

Co tam, panie, w domach tańca?

W dniach 16-22 marca 2002 roku odbyło się w Budapeszcie Spotkanie Folklorystyczne Krajów Porozumienia Wyszehradzkiego. Wzięły w nim udział po trzy zespoły z Czech, Słowacji, Polski i Węgier, razem około 250 osób – instruktorów, muzyków, tancerzy zespołów amatorskich i profesjonalnych. Choć używano też nazwy „festiwal”, określenie „spotkanie” bardziej oddaje charakter tej imprezy. Jej celem było zapoznanie międzynarodowej kadry z ideą Domu Tańca i jej rozpowszechnianiem.

Bez czarny Biomuzyka (1)

Bez czarny, należący do rodziny przewiertniowatych, jest krzewem lub drzewem dorastającym do 5 metrów wysokości. Występuje pospolicie w całej Polsce, najczęściej w formie krzaczastej, z gałęziami o 3-8 cm grubości, ale bywa też drzewem z pniem o średnicy 25-30 cm. Drewno bzu czarnego jest twarde i odporne na gnicie, wewnątrz pnia i gałęzi znajduje się kanał wypełniony łatwą do usunięcia, białą ligniną. Po zdjęciu kory drewno bzu czarnego ma charakterystyczny żółto-złoty kolor, który zanika po wyschnięciu. Nasączenie drewna olejem lnianym (co jest podstawowym sposobem konserwacji instrumentów wyrabianych z bzu) częściowo przywraca drewnu kolor naturalny. W Polsce obok bzu czarnego występują ponadto dwa mniejsze gatunki: bez koralowy - Sambucus racemosa L. oraz znany z medycyny ludowej, ale słabo poznany pod względem leczniczym, bez hebd - Sambucus ebulus L. Na drewnie bzu czarnego rośnie ceniony w Chinach i Japonii, a zauważany coraz częściej w Europie grzyb jadalny - ucho bzowe (Hirneola auricula-judae), zwany czasem „uchem Judasza”.

Muzyka starożytnej Grecji

Od wielu lat rekonstrukcją muzyki starożytnej Grecji zajmuje się Petros Tabouris z zespołem Armonia. Muzycy musieli przestudiować wiele starożytnych zabytków, aby odtworzyć (także w sensie fizycznym) podstawowe instrumenty jak: kitara, aulos, sirinx, lira, xylophon, pektis, pandouris, plaghiaulos. Studia te są udokumentowane serią niezwykle interesujących płyt CD – “Hellenic Musical Instruments”, doskonale wydanych i zaopatrzonych w wyczerpujący opis zarówno instrumentów, jak i skal muzycznych użytych przez zespół. Szczególnie cenne jest podanie w opisie każdego utworu źródeł archeologicznych, na jakich oparto próbę rekonstrukcji. Płyt słucha się z zainteresowaniem i satysfakcją. Polecam je wszystkim muzykom, niezależnie od ich osobistych zainteresowań i uprawianej muzyki. Starożytna muzyka Grecji jako segment kultury, w której upatrujemy źródeł „europejskości”, może być dla wielu słuchaczy sporym zaskoczeniem. Płyty z rekonstrukcjami muzyki greckiej są poświęcone poszczególnym instrumentom: kitarze, zurnie, lirze, sirinx. Te piękne i cenne muzycznie wydawnictwa są do nabycia w każdym większym sklepie płytowym Grecji. Szczególnie polecam płytę - Ancient Kithara , Hellenic Musical Instruments vol.15.

Fenomen Ethno Trio Troitsa

p>Recenzja płyty „Zhuravy” Ethno Trio Triotsa niech będzie tylko pretekstem do napisania o całym zjawisku muzycznym, jakim jest białoruskie etno-trio Trojca i jej lider Iwan Kirczuk.

Zespół istnieje od 1995 roku. Nagrał dwa krążki: „Troitsa” (1998) i „Zhuravy” (2001), a Kirczuk dodatkowo płytę solową „Heritage of the Lost Villages” (z towarzyszeniem muzyków, 2001), wszystkie w PAN Records, w Holandii. Muzycy byli w Polsce tylko dwa razy – w Lublinie, na Mikołajkach Folkowych w 1998 i Nocy Świętojańskiej w 2001. Jest to zdumiewający przypadek, biorąc pod uwagę atrakcyjność białoruskiej muzyki ludowej, jakość jej opracowań przez Trojcę i karierę, jaką w międzyczasie zrobiły w Polsce dwa inne zespoły z tego kraju: Kriwi i Juria (pisownia eksportowa: U’ria).

Białoruski folklor muzyczny jest piękny i jeszcze u nas nieosłuchany, tak jak na przykład ukraiński. To oryginalna maniera śpiewu na gardle z charakterystycznymi ozdobnikami, miła dla ucha gwara, obrzędy tchnące „dawnymi czasami” oraz archaiczne instrumenty i melodie. Kriwi i Juria, choć uważane ogólnie za folkowe, nie wchodzą zbyt głęboko w te obszary odbijając raczej w mityczną, a wręcz fantastyczną, przeszłość poleskich bagien, świat brzmień elektrycznych i progresywnych. W porównaniu z tymi dwoma zespołami twórczość Trojcy jest jak chrupiący chleb z dopiero co ubitym masłem.

Panie Wiech, panie Wiech!

„Dzisiaj, proszę wycieczki, zwiedzamy najstarsze miasto w Polsce, które Warszawę ma rzymskie prawo po zapałki posyłać, bo przy niem jest za małoletnie pętaczynę w wieku szkolnym. Rozchodzi się delikatnie o Targówek, skąd jak z pewnością, Państwo macie zaszczyt wiedzieć, sam jestem rodem”. – Tak opisywał Wiech, słowami swojego nieśmiertelnego bohatera – pana Piecyka – warszawski Targówek, dziś nieistniejący już w dawnej postaci. Na początek – ważne uściślenia topograficzne. Mówiąc „Targówek” mam na myśli nie obecną gminę o tej samej nazwie, obejmującą wybudowane po wojnie wielkie osiedla Targówek I-VI i Bródna, ale jedynie jej fragment ograniczony od południa i wschodu nasypem kolejowym, od zachodu Cmentarzem Bródnowskim, od północy zaś ulicą Trocką. Rejon ten został włączony do Warszawy w 1916 roku. Okres szybkiej rozbudowy przeżywał w czasie międzywojennym. Oto co na ten temat pisze w swojej książce o parafii Chrystusa Króla ksiądz Antoni Gościmski: „W okresie międzywojennym Targówek bardzo szybko się rozbudował. Kupowali tutaj parcele, budowali domy robotnicy, rzemieślnicy, chałupnicy i urzędnicy dojeżdżający do pracy do Warszawy. Często budowali własnymi siłami, przy pomocy krewnych i znajomych. Parcele były stosunkowo tanie, była możliwość uzyskania własnego domu nawet przez mniej zamożnych. Były to zwykle domy drewniane, parterowe lub jednopiętrowe. Według statystyki ponad 70% to były właśnie domki jednorodzinne, parterowe, często otoczone ogrodami, budowane w stylu nadświdrzańskim, nieraz oryginalne i ładne”.

Afrykańskie obrazki

Jest takie miejsce na kontynencie afrykańskim, gdzie muzyka wypełni po brzegi twoje ucho, a ty – odzwyczajony od natrętnego bogactwa dźwięków – skakać będziesz na jednej nodze z dzikimi okrzykami, nie zdążysz przysłonić twarzy stosowną barwą. Wrota Afryki północno-zachodniej zatrzaśnie przed tobą piaskowa burza, a ty – skulony w kilku ziarenkach piasku – będziesz wyczekiwał ciemnoskórego Godota, który na grzbiecie wielbłąda przejdzie przez sam środek twojej prywatnej fatamorgany. Jeśli ziarenka pustynnego piasku nie ochronią cię przed rykiem tygrysa czy hipnotyzującym chichotem hieny, uderz w adya-oro, świszcząco-poświstujące-świerszczobliwe drewienka plemienia Ibo z Nigerii.

Strumienie whiskey (rzecz o The Pogues)

Chociaż grupa The Pogues już od kilku lat nie istnieje, wciąż stawia się ją za wzór punkfolkowego zespołu, wciąż też uznawana jest przez wielu za najlepszy zespół grający w tym stylu. Znam kilku fanatyków tej grupy i nie ukrywam, że też lubię posłuchać nagrań zespołu i to zarówno z frontmanem i twórcą kapeli – Shanem MacGowanem – jak i bez niego. Dla wielu płyty nagrane przez The Pogues po odejściu MacGowana nie są już pełnowymiarowymi płytami Poguesów. Również solowe dokonania Shane’a, mimo iż ciekawe i tematycznie zbieżne z działaniami jego macierzystej formacji, nie są tym, co tak bardzo elektryzowało fanów The Pogues. Warto zauważyć, że The Pogues było właściwie pierwszym zespołem, który „programowo” łączył punkową energię z folkowymi melodiami. Pozostałe, wspomniane poprzednio zespoły („Punkfolkowy zawrót głowy (1), „Gadki z Chatki” nr 35/36), miały zaledwie pojedyncze utwory w swych repertuarach, nawiązujące do folkloru lub będące aranżacjami folkowych kawałków.

Listy do... (2) Warszawa, 24 kwietnia 2002 roku

Rozpocznę dziś od przytoczenia pewnej bajki: „Książę Tamino na prośbę Królowej Nocy i z nakazu własnego serca pragnie uwolnić jej córkę, Paminę, więzioną rzekomo przez złego czarownika Sarastra. Z polecenia Królowej ma mu w tym pomagać ptasznik Papageno, któremu w nagrodę obiecano upragnioną małżonkę. Dla ochrony przed niebezpieczeństwami trudnego przedsięwzięcia Tamino otrzymuje czarodziejski flet, Papageno zaś – czarodziejskie dzwoneczki. Po przybyciu do państwa Sarastra obaj zaczynają się domyślać, że wprowadzono ich w błąd: Sarastro jest kapłanem służącym prawdzie, doskonałości i szlachetności, Paminę zaś przetrzymuje po to tylko, by uchronić ją przed zgubnym wpływem matki – władczyni złych, ciemnych mocy. Trudne próby przejść muszą Tamino i Papageno, wykazać się hartem ducha, odwagą i wewnętrzną dyscypliną, zanim Sarastro przyjmie ich ostatecznie do swego słonecznego świata i połączy – Tamina z Paminą, a Papagena z jego wymarzoną Papageną.” (L.Kydryński – „Opera na cały rok”)