We współczesnym świecie sięganie do przeszłości historycznej, a zwłaszcza tradycyjnej kultury ludowej, jakże ważnej części naszego dziedzictwa kulturowego, jest powinnością nauki, ale również nakazem chwili. Poznawanie własnej tożsamości staje się w otaczającej nas rzeczywistości czymś ważnym i znaczącym, pozwala każdemu człowiekowi na odkrywanie własnych, rodzimych korzeni, na utrwalanie świadomości swego pochodzenia.
Opublikowana przez Muzeum Regionalne w Opocznie praca Zdzisława Kupisińskiego SVD i Jana Łuczkowskiego odpowiada nie tylko dzisiejszym potrzebom społecznym, ale przede wszystkim realizuje cel poznawczy. W sytuacji szybko zachodzących przemian gospodarczych i obyczajowych w polskiej kulturze, zwłaszcza w środowisku wiejskim, autorzy podjęli próbę rekonstrukcji tradycyjnej obrzędowości weselnej. W kompetentny i rzeczowy sposób zaprezentowali dawniejsze i współczesne zwyczaje, obrzędy i wierzenia, związane z aktem zawarcia związku małżeńskiego w Opoczyńskiem.
Zakres podjętego tematu badawczego odzwierciedla logiczne i spójne rozplanowanie całości opracowania. Obejmuje ono obszerny wstęp, zawierający m.in. ustalenia terminologiczne, stan badań i źródła, krótki rys geograficzny, historyczny i kulturowy regionu oraz sześć rzetelnie opracowanych rozdziałów, zatytułowanych: Przedślubne zabiegi matrymonialne, Przygotowania do wesela, Ślub, Uczta weselna, Tańce, Po weselu. Stanowią one zasadniczą, merytoryczną część rozprawy, po której następuje podsumowujące zakończenie oraz bibliografia. Całości wykładu dopełnia wartościowy poznawczo aneks. Zawiera on opis nieudanych zalotów, swatów i zwiadów z repertuaru zespołu ludowego z Wieniawy oraz cenny materiał źródłowy, prezentujący teksty i melodie pieśni i przyśpiewek ludowych. Informacyjny charakter ma dołączony kwestionariusz badawczy, wykaz informatorów i solistów, streszczenie w języku angielskim i niemieckim, poglądowe fotografie oraz mapa regionu opoczyńskiego.
Wnikliwe opracowanie ma charakter ujęcia monograficznego. Oparte jest na własnych badaniach terenowych, wywiadach z informatorami, udokumentowanych zapisach pieśniowych i tanecznych oraz dotychczasowej literaturze przedmiotu. Autorzy opisują przebieg tradycyjnego wesela wiejskiego z uwzględnieniem nie tylko najważniejszych jego scen obrzędowych czy też przygotowań wstępnych oraz finalizujących uroczystość weselną, ale przede wszystkim dostrzegają dokonujące się przemiany we współczesnej kulturze obyczajowej. Podkreślają duży udział czynnika muzycznego w całym tradycyjnym obrzędzie weselnym. Swoje wywody opatrują celnymi przykładami pieśniowymi o zróżnicowanej tematyce i charakterze (np. pieśni obrzędowe, zalotne, miłosne, refleksyjne oraz przyśpiewki żartobliwe skierowane do konkretnych uczestników wesela). Przedstawiają ludowych muzyków, utytułowanych śpiewaków solistów, charakteryzują ich repertuar oraz cytują przyśpiewki towarzyszące dekoracji instrumentów ze składu kapeli. Duże znaczenie mają informacje na temat tańców ludowych, granych podczas zabawy weselnej, (tańce zasadnicze i zabawowe z opisem ich wykonania, także w zapisie nutowym) z uwzględnieniem zachodzących dziś przemian w doborze repertuaru tanecznego, jak również udział w weselu grup młodzieżowych, barwnych przebierańców oraz nieproszonych gości.
Ważne ustalenia dotyczą lokalnych osobliwości oraz zróżnicowanego przebiegu wesela. Autorzy zwracają uwagę na odmiany stroju ludowego, na nazwy niektórych części obrzędu oraz różnorodność przyśpiewek i tańców ludowych, świadczących o inwencji twórczej ich wykonawców oraz bogactwie folkloru muzycznego tej ziemi. Wyraźnie podkreślają rolę i znaczenie całego repertuaru muzycznego w kompozycji i układzie następujących po sobie sekwencji. Śpiew, muzyka i tańce są integralnie splecione z weselem, dynamizują jego przebieg, kształtują nastrój, powagę i doniosłość scen obrzędowych, decydują o odświętnym, radosnym i uroczystym jego charakterze. Godne podkreślenia jest to, że opisując tradycyjne wesele z regionu opoczyńskiego, autorzy uwzględnili również charakterystyczne zachowania przesądne, wierzenia i wróżby, funkcjonujące w kulturze ludowej.
Przedstawiona praca ma wielką wartość naukową i poznawczą. O jej walorach świadczy nie tylko liczba zaprezentowanych materiałów źródłowych, zwłaszcza przykładów pieśni, przyśpiewek i tańców ludowych, mających rangę cennego dokumentu folklorystycznego, ale przede wszystkim szeroki, bo wieloaspektowy zakres omówionej oraz zinterpretowanej problematyki badawczej, skupionej wokół zagadnień przeszłości i teraźniejszości, tradycji i współczesności. Praca realizuje ważny cel naukowy, poznawczy i społeczny. Służyć będzie i nauce, i społecznościom lokalnym, licznym zespołom regionalnym i folklorystycznym oraz – jakże dziś potrzebnej – edukacji kulturalnej.
W moim przekonaniu publikacja Zdzisława Kupisińskiego SVD i Jana Łuczkowskiego pt. Zwyczaje, obrzędy i wierzenia weselne w Opoczyńskiem. Tradycja a współczesność stanowi o bogactwie i wartościach ludowej obrzędowości weselnej, jakże barwnej w swej oprawie i symbolice, łączącej różne elementy sztuki ludowej, obrzędowości społecznej, obyczajowej i religijnej, tej dawnej i współczesnej, jak również pięknej tradycji muzycznej i kulturowej regionu opoczyńskiego.
Zdzisław Kupisiński SVD, Jan Łuczkowski, Zwyczaje, obrzędy i wierzenia weselne w Opoczyńskiem. Tradycja a współczesność, Muzeum Regionalne w Opocznie, Opoczno 2016.
prof. dr hab. Krystyna Turek
Uniwersytet Śląski w Katowicach,
Wydział Artystyczny w Cieszynie,
Instytut Muzyki
We współczesnym świecie sięganie do przeszłości historycznej, a zwłaszcza tradycyjnej kultury ludowej, jakże ważnej części naszego dziedzictwa kulturowego, jest powinnością nauki, ale również nakazem chwili. Poznawanie własnej tożsamości staje się w otaczającej nas rzeczywistości czymś ważnym i znaczącym, pozwala każdemu człowiekowi na odkrywanie własnych, rodzimych korzeni, na utrwalanie świadomości swego pochodzenia.