Nowości książkowe

Czas jako kategoria językowo-kulturowa w polszczyźnie
Joanna Szadura

Wydawnictwo UMCS, Lublin 2017

Publikacja jest efektem refleksji nad czasem jako uniwersalną kategorią kulturową, stosunek do której stanowi o tożsamości każdej wspólnoty. Przyjęto w niej, że możliwość zbliżenia się do poznania czasu zapisanego w społecznym kodzie kulturowym daje systematyczne badanie sposobów jego kodowania w języku podporządkowane wymogom semantyki kognitywnej.
W związku z tym, że czas człowieka jest zakotwiczony w dwu układach temporalnych (jego miarą są z jednej strony doświadczane przez człowieka cykliczne zmiany, z drugiej segmenty czasowe wyznaczane przez narzędziarza) za podstawowe jego rodzaje uznano czas jakościowy i ilościowy. Możliwość opisu ich dynamicznego współistnienia daje chronozofia – interdyscyplinarna nauka o wszelkich rodzajach czasu. Stąd też w pracy przyjęto z ducha chronozoficzną, sprawdzoną na gruncie antropologii muzycznej, strefową teorię Ludwika Bielawskiego. Spełnia ona postulat całościowego opisu kategorii czasu i uwzględnia antropocentryczny punkt widzenia (ludzką perspektywę czasu) oraz rolę kultury.
Ilustracją możliwości, jakie daje takie podejście, są odpowiadające wyróżnionym przez Ludwika Bielawskiego strefom czasu analizy etnolingwistyczne, które poświęcono konceptom: tygodnia (strefa regulowana rytmami natury), dnia narodzin (strefa regulowana rytmem biologicznym życia człowieka), polskich lat 70. XX w. (strefa „płytkiej” historii) oraz święta Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie (strefa tradycji).

Zabobonem nazwano...
Bożena Józefów-Czerwińska

Trzecia Strona, Warszawa 2017

Potocznie pojęcie zabobonu odnosimy do irracjonalnych przekonań, nakazów i zakazów. Autorka zadała sobie jednak pytanie, czy część z nich nie stanowi echa dawnych wierzeń społeczności tradycyjnych, będąc świadectwem znacznie bardziej złożonej kosmowizji świata, niż przywykliśmy uważać. W tym ujęciu zabobon może być świadectwem procesu stygmatyzacji pewnych przekonań, które kolidują zarówno z wiarą chrześcijańską, jak i ze współczesnymi ponowoczesnymi poglądami. Autorka przez ponad sześć lat badała światopoglądy mieszkańców polsko-białoruskiego pogranicza, próbując zrozumieć, z jakich przyczyn niektóre treści kulturowe są wypierane z dziedzictwa mieszkańców tych ziem. Jednocześnie podjęła próbę rekonstrukcji dawnej wiedzy przodków, poglądów na świat, wierzeń, norm i wartości, bazując na tym, o czym jeszcze pamiętają ich potomkowie. Książka zawiera obszerne fragmenty wypowiedzi mieszkańców Nadbuża, dzięki czemu możemy lepiej poznać ich fascynujący świat.

Pionierzy krakowskiej afrykanistyki
Robert Kłosowicz (red.)

Księgarnia Akademicka, Kraków 2017

Lata 30. XX w. to dla krakowskich studiów afrykanistycznych okres przełomowy, w którym rozwijające się zainteresowanie Afryką zaowocuje pierwszymi niezależnymi projektami badawczymi realizowanymi w terenie – na kontynencie afrykańskim. Najlepszym przykładem są badania prowadzone przez Romana Stopę (1895-1995), uważanego za ojca polskiego językoznawstwa afrykańskiego, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, światowej sławy eksperta od języków mlaskowych (click languages). W 1935 r. przez kilka miesięcy prowadził badania językoznawcze na obszarze dzisiejszych Namibii i Botswany wśród ich rdzennych mieszkańców: San i Khoikhoi, przy okazji których zebrał również pokaźny materiał etnograficzny dotyczący kultury ludów San. Dziś te unikalne zbiory znajdują się w krakowskim Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli. Dorobek profesora Romana Stopy stanowi nie tylko ważną część polskich badań afrykanistycznych, ale zajmuje również ważne miejsce w światowej nauce. Niestety dziś, ponad 20 lat po jego śmierci, w Polsce jest on praktycznie zapomniany. O wiele bardziej ceni i pamięta się Romana Stopę poza granicami kraju.